ජනමත විචාරණය
ජනමත විචාරණය යනු ආණ්ඩුව පැනවීමට අදහස් කරන වැදගත් නීතියක් හෝ ප්‍රතිපත්තියක් නැතිනම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම සදහා ගෙන එන යෝජනාවක් මහජනතාවට ඉදිරිපත් කොට ඒ සදහා ජනතාව දක්වන ප්‍රතිචාරය නැතිනම් දරනු ලබන මතය කුමක් ද යන්න මැන බැලීම ය. ජනමත විචාරණයක දී අනුගමනය කරන සාමාන්‍ය ක්‍රමය වන්නේ අදාළ කරුණු ඡන්දදායකයන් වෙත ඉදිරිපත් කොට ඔවුන් එයට එකග ද නැද්ද යන්න ප්‍රශ්නයක් ස්වරුපයෙන් විමසීම ය .
එකග වන්නේ නම් “ ඔව් ” යනුවෙන් ද එකග නොවන්නේ නම් “ නැත ” යනුවෙන් ද ඡන්දදායකයා තම කැමැත්ත ප්‍රකාශ කළ යුතු ය. ජනමත විචාරණය පැවැත්වීම එක්කෝ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් නියම කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය අවශ්‍යතාවයක් වෙනුවෙන් පැවැත්විය හැකි ය . නිදසුනක් ලෙස ස්විට්සර්ලන්තයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම සදහා පෙඩරල් පාර්ලි‌‌මේන්තුව විසින් ගෙන එන සංශෝධන යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ නියමිත ආකාරයට සම්මත වූ පසු ජනමත විචාරණයක් මගින් ජනතා අනුමැතිය ලබා ගැනීම අනිවාර්ය කර ඇත.
ජපානයේ වර්තමාන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 96 වන වගන්තිය මගින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම සදහා ගෙන එන යෝජනාවක් ජනමත විචාරණයක දී ජනතාව විසින් අනුමත කළයුතු බව දක්වා ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ 1978 දී ක්‍රයාත්මක කල දෙවන ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 1 , 2 , 3 , 6 , 7 , 8 , 9 ,10 ,11 , 30 (2) සහ 62 (2) යන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය කිරීම සදහා ගෙන එන යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ ඡන්දය ද විමසන අවස්ථාවේ නොපැමිණි මන්ත්‍රීන් ද ඇතුළුව 2/3 ක බහුතර අනුමැතියට අමතර ව ජනමත විචාරණයක දී ජනතාව විසින් ද අනුමත කල යුතු බව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 83 (අ) සහ (ආ) ව්‍යවස්ථා මගින් නියම කොට ඇත. මෙයට අමතර ව ව්‍යවස්ථාවේ 85.1 , 85.2 ව්‍යවස්ථා මගින් ද පහත සදහන් අවස්ථාවන්හි ජනමත විචාරණය පැවැත්වීමේ බලය ජනාධිපතිවරයාට පවරා ඇත.
- ජනමත විචාරණයක් සදහා ඉදිරිපත් කළ යුතු අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් සහතික කරන ලද පනතක් හෝ විධිවිධානයක්
- යම් පනතක් හෝ පනතක විධිවිධානයක් පාර්ලිමේන්තුවේ නොපැමිණි මන්ත්‍රීන් ඇතුළු ව 2/3 ක බහුතර සම්මතයට අමතර ව ජනමත විචාරණයක් මගින් ජනතාව ද අනුමත කළ යුතු යයි සුප්‍රීම් උසාවිය මගින් නියම කළ විටෙක නමුත් මෙහි දී ජනමත විචාරණයක්
- පැවැත්විය යුත්තේ පළමුව පනත අවශ්‍ය ආකාරයට පාර්ලි‌‌මේන්තුව විසින් 2/3 ක බහුතරයෙන් සම්මත කළහොත් පමණි .
- පාර්ලි‌‌මේන්තුව විසින් අනුමැතිය දීම ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද නමුත් ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාවට නැංවිය යුතු යයි අදහස් කරන පනතක්. නමුත් මෙවැනි පනතක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීම සදහා ඉදිරිපත් කළ පනත් නොවිය යුතු ය .
- ජනාධිපතිවරයාගේ මතය අනුව ජාතික වැදගත්කමකින් යුක්ත යයි ඔහු සලකන්නා වූ යම් කරුණක්
ප්‍රංශ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 11 වන වගන්තිය මගින් දැක්වෙන ආකාරයට ආණ්ඩුව මගින් ක්‍රියාවට නැංවීමට අදහස් කරන යම් පනත් හෝ එළබෙන ලද යම් ජාත්‍යන්තර ගිවිසුමක් හෝ ක්‍රියාවට නැංවීමට ප්‍රථමයෙන් ඒ සදහා ජනමත විචාරණයක් තුලින් ජනතා අනුමැතිය ලබාගත යුතු බවට ජනාදිපතිවරයාගෙන් ඉල්ලා සිටින යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ ද්විත්ව මණ්ඩලය මගින් සම්මත කළ හොත් එහි දී ජනාදිපති විසින් ජනමත විචාරණයක් පැවැත්විය යුතු ය . ඇතම් රට වල ජනමත විචාරණය පවත්වන මෙන් ආණ්ඩුවෙන් ඉල්ලා සිටීමේ අයිතිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජනතාවට ලබා දී ඇත .
