සන්ධි-2
සන්ධි
භාෂා ව්‍යවහාරය පහසු වීම සඳහා කටවහරේදී නිර්මාණය වන්නක් ලෙස සන්ධිපද හඳුනාගත හැක. කිසියම් පද දෙකක මුල් පදයේ අග අකුරත් අග පදයේ මුල අකුරත් සුදුසු ලෙස ගැලපීමෙන් තනි එක් පදයක් නිර්මාණය වීම මෙහිදී සිදුවේ. එසේ මුල් පදයේ අග අකුර හා අග පදයේ මුල අකුර ගැලපෙන ආකාරය වෙනස්වන විට සන්ධි වර්ගයද වෙනස් වේ. අප විසින් අධ්‍යනය කරනු ලබන සන්ධි වර්ග 11 කි.
- ස්වර සන්ධිය
- පූර්ව ස්වර ලෝප සන්ධිය
- පරස්වර ලෝප සන්ධිය
- ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධිය
- ස්වරාදේශ සන්ධිය
- ගාත්‍රාදේශ සන්ධිය
- පූර්ව රූප සන්ධිය
- පර රූප සන්ධිය
- ද්විත්ව රූප සන්ධිය
- ආගම සන්ධිය
- දීර්ඝ සන්ධිය
-
ස්වර සන්ධිය
ස්වර සන්ධිය නම් මුල් පදයේ අග ව්‍යංජනයක් පවතින අතර අග පදයේ මුල පවතින්නේ ස්වරයකි. මුල් පදයේ අග ඇති ව්‍යංජනයට අග පදයේ මුල ඇති ස්වරය එකතුවීමෙන් ස්වර සංදිය නිර්මාණය වන්නේය.
උදා- ඔවුන් + ඔවුන්
නො
ඔවුනොවුන්
- එදින් + එදා = එදිනෙදා
- වම් + අත = වමත
- නෙත් + අඟ = නෙතඟ
- නිල් +උපුග් = නිලුපුල්
- දුර් + ආචාර = දුරාචාර
-
පූර්ව ස්වරලෝප සන්ධිය
පූර්ව ස්වරලෝප සන්ධිය යන්නෙන් අදහස් වනුයේ මුල් පදයේ අග ඇති ස්වරය ලොප් වීම හෙවත් ඉවත් වීමයි. නමුත් මෙහිදී මුල් පදයේ අග පවතින්නේ මිශ්‍ර ව්‍යංජනයකි. (ස්වරයක සහ ව්‍යංජනයක එකතුවකින් සෑදුනු අකුරකි) එම මිශ්‍ර ව්‍යංජනය තුළ පවතින ස්වරය ලොප් කළ ( ඉවත් කළ) පසු මුල් පදයේ අග ඉතිරිවන්නේ ව්‍යංජනයකි.එම ව්‍යංජනයට අග පදයේ මුල ඇති ස්වරය එකතු කිරීමෙන් සන්ධි පදය නිර්මාණය වේ.
උදා - දින + ඉසුරු
දින්+ අ + ඉසුරු
දින්+ ඉසුරු
දිනිසුරු
- ස්වර + ආදේශ = ස්වරාදේශ
- සුරු + අත = සුරත
- සුළු + ඇඟිල්ල = සුළුඟිල්ල
- තෙද + ඇති = තෙදැති
- අල්ප + ආයුෂ = අල්පායුෂ
-
පරස්වර ලෝප සන්ධිය
පරස්වරලෝප සන්ධිය යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ අග පදයේ මුල ඇති ස්වරය ලොප් කිරීමයි. මෙහිදී අග පදයේ මුල වන ස්වරය විවෘතව පවතී. එමනිසා පහසුවෙන්ම ලොප් කළ හැකිවේ. එමගින් සන්ධිය නිර්මාණය වේ.
උදා - ලංකා + ආණ්ඩුව
ලංකා+ ණ්ඩුව
ලංකාණ්ඩුව
- පුර +අඟන = පුරඟන
- ගුරු + උතුමා = ගුරුතුමා
- කන්‍යා + ආභරණ = කන්‍යාභරණ
- බුදු + අකුරු = බුදුකුරු
- උපමා + අලංකාර = උපමාලංකාර
-
ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධිය
කිසියම් සන්ධියක් ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප වන්නේ එහි සන්ධි වන පද දෙකෙන් මුල් පදයේ අග අකුර සඤ්ඤක අකුරක් වීමෙනි.
පළමුවෙන්ම එම සඤ්ඤක අකුර පහත පරිදි කොටස් වලට බෙදන්න.
( මෙහිදී බිංදු භාගය දැක්වීම කරමක් අපහසු බැවින් වරහන් තුළ බිංදු භාලය ලෙස සඳහන් කර ඇත)
ඟ = (බිංදු භාගය) + ග් +අ
ඦ = (බිංදු භාගය) + ජ් + අ
ඬ = (බිංදු භාගය) +ඩ් + අ
ඳ = (බිංදු භාගය) + ද්+ අ
ඹ = ම් + බ + අ
( ඹ නිර්මාණය වන්නේ බිංදු භාගයෙන් නොව ම් + බ + අ ලෙසය )
අනතුරුව එහි ඇති ගාත්‍රාක්ෂරයත් ( හල් අකුරත් ) ස්වරයත් යන දෙකම ලොප් කරයි. පසුව ඉතිරි වූ බිංදු භාගය සමුපූර්ණ කර සන්ධිය සකසයි.
උදා - ළිඳ + පඩිය තඹ + පලා
ළි + ද්+ අ + පඩිය තම් + බ් + අ + පලා
ළිංපඩිය තම්පලා
- අඹ + පාර = අඹපාර
- කොළොඹ + තොට = කොළෙම්තොට
- මඟ + සලකුණු = මංසලකුණු
- සුළඟ + කපොල්ල = සුළංකපොල්ල
- මුඹු + ඇට = මුංඇට
5 . ස්වරාදේශ සන්ධිය
මෙම ස්වරාදේශ සන්ධිය නිර්මාණය වන ප්‍රධාන ආකාර 2 කි.
1/ මුල් පදයේ අගත් අග පදයේ මුලත් ඇති ස්වර දෙකක් වෙනුවට වෙනත් ක;තනි ස්වරයක් ආදේශ වීම.
මෙහිදී ස්වර ආදේශ වන ආකාරයන් වෙනස් වන්නේය. එනම්,
- අ + උ = ඔ / ඕ
උදා - වට + උර
වට් + අ + උර
වට් + ඔ + ර
වටොර
- අ + ඉ = එ / ඒ
මහ + ඊෂ්වර
මහ් + අ + ඊෂ්වර
මහ් + ඒ + ෂ්වර
මහේෂ්වර
- එ + අ = ඈ / ඕ
දෙ + අත දෙ + අත
ද් + එ + අත ද් + එ + අත
ද් + ඈ+ත ද් + ඕ + ත
දෑත දෝත
2/ ප්‍රදාන දෙවන ක්‍රමය වන්නේ මුල් පදයේ අග ඉ ස්වරය ඇතිවිට ඒ වෙනුවට ය් ආදේශ වීමයි. මුල් පදයේ අග උ ස්වරය ඇතිව්ට ව් ආදේශ වන්නේය.
උදා- අති + අවශ්‍ය
අත් + ඉ + අවශ්‍ය
අත් + ය + අවශ්‍ය
අත්‍යාවශ්‍ය
අනු + අර්ථ
අන් +උ + අර්ථ
අන් + ව් + අර්ථ
අන්වර්ථ
- ග්‍රාම + උදය = ග්‍රාමෝදය
- මෙ + අත = මෑත
- ප්‍රති + අංග = ප්‍රත්‍යංග
- ජනන + ඊන්ද්‍රය = ජනනේන්ද්‍රය
- භක්ති + ආදරය = භක්ත්‍යාදරය
6 . ගාත්‍රාදේශ සන්ධිය
සන්ධිවන පද දෙකෙන් මුල් පදයේ අගත් අග පදයේ මුලත් පවතින ගාත්‍රාක්ෂරයක් ලොප් වී ඒ වෙනුවට වෙනත් ගතකුරක් ආදේශ වීම ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධිය ලෙස හදුන්වයි.
උදා - සිතු + කම්
සිතු + ක් + අම්
සිතු + ව් + අම්
සිතුවම්
- මුල් දමයේ අග හෝ අග පදයේ මුල සෘජුවම ගාත්‍රාක්ෂරයක් ඇත්නම් ඒ වෙනුවට ගාත්‍රාක්ෂරයක් ආදේශ කළ හැක. මිශ්‍ර ව්‍යංජනයක් පවතින විට එහි ඇති ගතකුර පමණක් ලොප් (ඉවත්) කර වෙනත් ගතකුරක් ආදේශ කළ හැක.
- බිලි + කම් = බිලියම්
- දඩ + කම් = දඩයම්
- පස් + ලක්ෂ = පන්ලක්ෂ
- සිති + කම් = සිතියම්
- පස් + සැත්තෑවිය = පන්සැත්තෑවිය
7 . පූර්ව රූප සන්ධිය
සන්ධි වන පද දෙකෙන් මුල් පදයේ අග ඇති ව්‍යංජන රූපය අග පදයේ මුල අකුර වෙත ගමන් කිරීම පූර්ව රූප සන්ධියයි.
උදා - යක් + හු
යක්කු
- අත් + කම් =අත්තම්
- ඇත් + ගල = ඇත්තල
- කම් + හල = කම්මල
- මිනිස් + හු = මිනිස්සු
- සන් + හස් = සන්නස්
8 . පර රූප සන්ධිය
සන්ධි වන පද දෙකෙන් අග පදයේ මුල ඇති ව්‍යංජන රූපය මුල් පදයේ අග අකුර වෙත ගමන් කිරීම පර රූප සන්ධියයි.
උදා - කොක් + ගල
කොග්ගල
- රන් + මුතු = රම්මුතු
- සත් + චාරිත්‍ර = සච්චාරිත්‍ර
- ලිප් + ගල = ලිග්ගල
- ලිප් + බොක්ක = ලිබ්බොක්ක
- පෙත් + සම = පෙස්සම
9 . ද්විත්ව රූප සන්ධිය
මුල් පදයේ අග ඇති ව්‍යංජනය ද්විත්ව වූ පසු ඊට අග පදයේ මුල ඇති ස්වරය ගැලපීමෙන් ද්විත්ව රූප සන්ධිය නිර්මාණය වේ.
උදා - පත් + ඉරුව
පත්ත් + ඉරුව
පත්තිරුව
- විසන්ධිය තුළ මුල් පදයේ අග ව්‍යංජනයක් තිබෙන විට පහසුවෙන්ම එය ද්විත්ව වී සන්ධිය විර්මාණ වෙනවා. මුල් පදයේ අග මිශ්‍ර ව්‍යංජනයක් පැවතුනහොත් එය තුළ ඇති ස්වරය ලොප් කොට ඉතිරිවන ව්‍යංජනය ද්විත්ව කරන්න.
- කොලු + ආ = කොල්ලා
- වැදි + ආ = වැද්දා
- බලු + ආ = බල්ලා
- ඉදල් + ඉරිඟු = ඉදල්ලිරිඟු
- රුක් + අත්තන = රුක්කත්තන
10 . ආගම සන්ධිය
විසන්ධිය තුළ ඇති කිසිම අකුරකට හානියක් නොවන පරිදි පිටතින් ව්‍යංජනයක් ගෙන්වීම මෙහිදී සිදුවේ.
- ය් , ර් , ව් , යන ව්‍යංජන මෙලෙස ගෙන්නයි (ආගමනය වේ ) . ඒ අනුව.
- ය ආගමනය
උදා - ගම + ආ
ගම + ය් + ආ
ගමයා
- ව ආගමනය
මරු + ආ
මරු + ව් + ආ
මරුවා
- ර ආගමනය
පුන + ආගමනය
පුන + ර් + ආගමනය
පුනරාගමනය
- පිරි + අත් = පිරියත්
- දෙ + උර = දෙවුර
- තුනු + අග = තුනුවග
- පුන + උප්පත්තිය = පුනරුප්පත්තිය
11 . දීර්ඝ සන්ධිය
සන්ධිවන පද දෙකෙන් මුල් පදයේ අගත් අග පදයේ මුලත් සමාන කෙටි ස්වර දෙකක් ඇතිවිට ඒ දෙකම වෙනුවට එහි දීර්ඝ ස්වරය ආදේශ වීමෙන් සන්ධි පදය නිර්මාණය වේ.
උදා - පල + අපල
පල් + අ + අපල
පල + ආ + අපල
පලාපල
- ධර්ම + අධිකරණය = ධර්මාධිකරනය
- සමාන + අර්ථ = සමානාර්ථ
- සර්ව + අංගය = සර්වාංග
- වස්තු + උපමා = වස්තූපමා
- ක්‍රිස්තු + උප්පත්තිය = ක්‍රිස්තූප්පත්තිය
මේ ආකාරයට සන්ධි අවසන් වෙනවා. මම හිතනවා සන්ධි පිළිබද අවබෝධයක් ලැබෙන්න ඇති කියලා. නිතර අභ්‍යාස කිරීමෙන් මේ සන්ධි පිළිබද හොඳ අවබෝධයක් ලැබේවි.
ඒ වගේමයි ප්‍රශ්න පත්‍රෙය්දි ඔබට මේ ආකාරයෙන් වෙන් වෙන් වශයෙන් සන්ධි ගැටළු ලැබෙන්නෙ නෑ. ඔබ විසින් ඒ සියල්ල වටහාගත යුතු වෙනවා.
ප්‍රශ්න/ අපැහැදිලි තැන් තියෙනවානම් මට යොමුකරන්න pathumdarshana20@gmail.com
ඒ වගේම විශයන්ට සම්බන්ධ අවශ්‍ය ලිපිද දන්වන්න.
