නාට්ය හා රංග කලාවෙි මුලික සංකල්ප ෴
- සමාරෝපය (Impersonation )
- ක්ෂණික නිරූපණය(Quick portray)
- අවස්ථා නිරූපණය(Situation portray )
- භූමිකා නිරූපණය(Caractor portray)
සමාරෝපය (Impersonation )
පවතින සැබෑ යථා ස්වරූපයෙන් බැහැරව වෙනත් අයෙකුගේ ව්ලිසය ආරෝපණය කර ගැනීම 'සමාරෝපයයි'.
"වෙස් වලා ගැනීම" , " ආරූඩ වීම " , "ආවෙිශ වීම" ලෙසද මෙය හඳුන්වයි. ගැමි ව්‍යවහරයට අනුව යමි අවස්ථාවක කෙනෙකු යක්ෂාවෙිෂයක් ඇතැයි පවසයි.මෙසේ පවසන්නේ යක්ෂයෙකු ඒ පුද්ගලයා තුලට ප්‍රවේශ වී (ආවෙිශ වී) ඇතැයි යන අරුතිනි.
නාට්ය ශාස්ත්රයේ මෙසේ සදහන්ය:-
රූපං ද්‍රශ්‍යත යොච්‍යතේ
රූපකං තත් සමාරෝපාද්
මෙයින් සදහන් පරිදි වෙස් වළාගත් පුද්ගලයාගේ අභ්‍යන්තරයට කිසිවෙකු ආවෙිශ වී ක්‍රියාකාරී වන බව ය.එනමි සමාරෝපය යනු වෙස්වළා ගැනීම , ආවෙිශ වීමක් ලෙස සඳහන් කල හැක.
"සමාරෝපයෙහි පදනම අනුකරණයයි "
අනුකරණය ඔස්සේ කෙරෙන සමාරෝපයට මිනිසා දක්වන්නේ සහජ ළැදියාවකි.දක්ෂතාවයකි.ප්‍රාථමික මිනිසා විවිධ වෙිෂයන්ට සමාරෝපය වී අනුකරණාත්මක රංගනයන් අදහස්, ක්‍රියා සෙස්සන්ට සන්නිවෙිදනය කරන ලදී.සමාරෝපය හා අනුකරණය අතර ඇත්තේ එකිනෙකට වෙන් කළ නොහැකි අපූර්ව සහසමිබන්ධතාවකි.
"නාට්ය කලාවෙි සමාරෝපය යනු නළුවා වෙනත් පුද්ගල චරිතයකට හෝ කිහිපයකට ආවෙිශ වීමය".
සමාරෝපය ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් දෙකකි.
- භාහිර සමාරෝපය
- අභ්‍යන්තර සමාරෝපය
- භාහිර සමාරෝපය භාහිර සමාරෝපය නමි චරිතයක භාහිරව එම චරිතයට අදාලව සිදුවන්නාවු වෙස්කම්ය.එනමි මුහුණ , ශරීරාංග වර්ණ ගැන්වීම, කොණ්ඩා , රැවුල් , දමා සැකසීම හා ඇදුමි පැලඳුම් හා වෙස්මුහුණු භාවිතය තුලින් එම චරිතයට අදාලව නළු කාර්යය සදහා සමාරෝපය කරයි.
- අභ්‍යන්තර සමාරෝපය අභ්‍යන්තර සමාරෝපය යනු නළුවෙක් යමි චරිතයකට ප්‍රවිශ්ඨ වීමෙිදී එම චරිතයට අදාලව කතා බහ, හැසිරීමි, සිතුමි පැතුමි, අදහස් ආදිය එම චරිතයට ගැලපෙන පරිදි සිදු කල යුතුය එනමි අභ්‍යන්තරික ද වශයෙන් චරිතයට පිවිසීම මින් අදහස් කරයි.එනමි තම පෞද්ගලික ජීවිතයෙන් මිදී ඒ හා සමිබන්ද වීම අභ්‍යන්තර සමාරෝපයයි.එනමි සමාරෝපය යනු රංග කලාවෙි නිර්මාණාත්මක කාර්යයි.
- ක්ෂණික නිරූපණය (Quick portray)
යම් "අවස්ථාවක්" හෝ "සිද්ධියක්" මොහොතකින් ඉදිරිපත් කිරීම ක්ෂණික නිරූපණය යි.
මිනිසා සහජයෙන් ම දෛනික ජීවිතයේ දී නිරන්තරයෙන් අවස්ථානුකූල කෙටි ක්ෂණික රංගනයේ යෙදෙන දක්ෂ නළුවෙකි.සහජ මානව ක්‍රියාවලියක් ලෙස ස්භාව්ක වු මෙම අවස්ථාවෝචිත රංගනය කලාවක් ලෙස දියුණු වුයේ රංග කලාවෙිදීය.
බටහිර රටවල අවන්හල්, සමාජ ශාලා,වීථි තුළ නළු කණ්ඩායමි ඒ මොහොතේ තත්වයන් අනුව ක්ෂණික නිරූපණයේ යෙදෙති.එහි ප්‍රබල සන්නිවෙිදන වට්නාකමක් ද අන්තර්ගතය .
ක්ෂණික නිරූපණය අසංවිධානාත්මක රංගයකි.එය බොහෝ දුරට සංවිධානාත්මක ස්වරූපයක් ගන්නේ වීථි නාට්ය කලාවෙිදීය. වත්වන් තත්වයන් අනුව අවස්ථාවෝචිත සංවාද හා අභිනයන් වීථි නාට්ය කලාවෙි බහුලව ඇත.වීථි නාට්ය ප්‍රබල සන්නිවෙිදන වටිනාකමක් හා සුවිශේෂි සමාජ, ආර්ථික ,දේශපාලනික,සංස්කෘතික කාර්යයක් ඉටු කරයි.ඊට ලැබෙන ප්රේක්ෂක ප්‍රතිචාර ද ප්‍රබලය.
පැවසීමට විශේෂිත කරුණක් නමි විධ්මත් පුහුණුවක් ලද නාට්‍යයක වුවද ක්ෂණික නිරූපණ දැකගත හැකිය. නළුවකුගේ ප්‍රමාදවීම, ඇඳුමක් හෝ රංග භාණ්ඩයක් අතපසු වීමකදී, දෙබස් උචිචාරණයේදී සිදු වු අතපසු වීමකදී නළුවෝ ස්ථානෝචිත ප්‍රඥවෙන් ප්‍රෙක්ෂකයාට නොවැටහෙන අයුරින් නිර්මාණාත්මක ක්ෂණික නිරූපණ කරති.
ක්ෂණික නිරූපණයේ මුලික ලක්ෂණ
- නාට්ය රචනයක්(පෙළ,පිටපත) නැත.
- නළු නිළියන් පෙර පුහුණු නොවෙි .
- නැවුමි තොරතුරු , අවස්ථා, සිද්ධි, ප්‍රස්තුත වෙි.
- අහඹු රංගයකි.
- නළුවාගේ ස්ථානෝචිත ප්‍රඥාව , ප්‍රතිභාව උපරිමයෙන් යොදා ගනියි.
- බොහෝ ක්ෂණික නිරූපණයන් අසංවිධානාත්මක ස්වරූපයක් ගනී.
- අවස්ථා නිරූපණය (Situation Portray )
යමි සිද්ධි මාලවක එක් "ප්‍රබල අවස්ථාවක්" හෝ "අවස්ථා කීපයක්" නිරූපණය "අවස්ථා නිරූපණය" නමි වෙි.
නාට්ය කලාව කතා කලාවෙන් වෙනස් වන්නේ ද නාට්ය යනු අවස්ථා නිරූපණය කිරීමේ කලාවක් බැවිනි. භරත මුනිගේ මතය ද"අවස්ථා නිරූපණය නාට්ය " බවය.බටහිර නාට්ය විචාරයේදී Dramatic situation ලෙස හැදින් වු "නාට්‍යා්චිත අවස්ථා " යන්න අවස්ථා නිරූපණයේ පදනම වෙි.
සමස්ථ නාට්ය වු කලී මනා ඒකාබද්ධතාවකින් යුතු නාට්‍යෝචිත අවස්ථාවන්ගේ මනා සංකලනයකි.ආරමිභක නාට්‍යෝචිත අවස්ථාවක සිට "කූටප්‍රාප්තිය"(Climax) දක්වා ගොඩනැගෙන නාට්‍යෝචිත අවස්ථා නිරූපණයෙන් නාට්ය බිහි වෙි.
නාට්ය රචකයා සීමා රැසක් මධ්‍යයේ තම කාර්යය සිදු කරයි.මන්ද ඔහුගේ ලියව්ල්ල වු කලී ප්‍රේක්ෂකයා ඉදිරියේ සජීවීව රඟ දැක්විය යුත්තකි. අනවශ්‍ය දෑ සදහා රංගය තුල කිසිදු ඉඩක් නොවෙි. නාට්ය රචකයාට රංගයට වඩාත් උචිතම නාටම්‍ය අවස්ථා තෝරා ගැනීම සිදු වේ.නාට්ය පෙළ(පිටපත්) රචනයේදී නාට්‍යමය අවස්ථා ඉතා සීරුවෙන් තෝරා ගැනීම රචකයාගේ දක්ෂතාවයි.
ස්වතන්ත්‍ර නාට්ය රචකයින්ට මෙය ඉතාම වැදගත්ය. රංගයට උචිත ප්‍රබල නාට්‍යමය අවස්ථා ගොඩනැගීමට නාට්ය රචකයාට ශූර ප්‍රතිභාවක් තිබිය යුතුය.අවස්ථාව නිරූපණයෙන් තොර වු තැන නාට්‍යයක් නැත.ඇත්තේ වාර්තාවකි. නාට්‍යාවසානයේ අපේක්ෂිත රස ජනනය සිදු වන්නේ පරස්පර විරෝධී ප්‍රබල නාට්‍යමය අවස්ථා එනිනෙක"ගැටුම" (Conflict) නිසා බව බටහිර විචාරක මතයයි.
භූමිකා නිරූපණය (Caractor Portray)
ප්‍රෙක්ෂකයා ඉදිරියේ සජීවී චරිත නළු නළියන් මගින් ඉදිරිපත් කිරීම "භූමිකා නිරූපණය" යි.
නවකතාවක මෙන් මනසින් නොව මසැසින් දකින සජීවී චරිත නාට්‍යයක සිටියි. නළු නිළියෝ පෙර පුහුණුවක් අනුව සුදානමි වී වෙස් ගන්වා නාට්‍යමය අවස්ථාවන්ට හා සිද්ධීන්ට අනුව රඟ බිම මත ක්‍රියා කරති. වෙිදිකාවෙි සෙසු භූමිකා සමඟ ගැටෙමින් අවස්ථා , සිද්ධි ප්‍රතිනිර්මාණය කරති. නාට්‍යයේ සමස්තය ප්‍රෙක්ෂකයාට සන්නිවේදනය වන්නේ භූමිකා නිරූපණයෙනි.
චරිතයක බාහිර ස්වරූපය හා චර්යාව , අභ්‍යන්තරික සිතුමි පැතුමි, වාග් විලාසය සංකල්ප ධාරාවක් ලෙස මුලින් ම රචකයාගේ මනසෙහි නිර්මාණය වී පිටපතෙහි සටහන් වෙි. පිටපත කියවන්නා චරිතය පිලිබදව සාමාන්ය දළ චිත්ත රූපයක් මවා ගනියි.
නාට්ය පිටපතෙහි එන විවිධ භූමිකා වෙිදිකාව මත"සජීවීකරණය" වන්නේ නාට්ය අධ්‍යක්ෂවරයා මගිනි.ඔහු පිටපත මැනවින් අධ්‍යාපනය කර භූමිකාවන්ගේ නිශ්චිත හැඩය මතු කර ගනියි.එහි දී නිර්මාණයකරුගේ අවධානය ලක් විය යුතු ගුණාංග කිහිපයක් වෙි.
- චරිතයක බාහිර හැඩ රුව
- චරිතයක අභ්‍යන්තරික ගුණාංග හා චින්තනය
- චරිතය රගබිම මත හැසිරෙන රිද්මය හා ශෛලිය
භූමිකා නිරූපණයේ සුවිශේෂිතමයා නළුවාය.නළු කාර්යය සාර්ථක වන්නේ භූමිකා නිරූපණයේ සාර්ථකත්වය මත ය.ප්‍රෙක්ෂකයා චරිතයක සාර්ථක අසාර්ථක බව විනිශ්චය කරයි.භූමිකා නිරූපණයේ අසාර්ථකත්වයෙන් අපේක්ෂිත රස ජනනයහීන වී දුර්වල වී නාට්‍යයේ සමස්ත කාර්යය බිඳ වැටෙයි.සාර්ථක භූමිකා නිරූපණයක් සාර්ථක නාට්ය නිර්මාණය කරයි.