20 පාඩම, පටිච්ච සමුප්පාදය (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)

සටහන:-
මෙම පාඩමෙන් ලකුණු 15ක රචනා ශෛලියේ ගැටලූවක් විභාගයට අනිවාර්යයෙන් අඩංගු වේ.

• පටිච්ච සමුප්පාදය යනු ලොව පවතින වස්තු, පුද්ගල, සිද්ධි යන සියල්ලක්ම හේතු ප්‍රත්‍ය සම්බන්ධයකට අනුව ක්‍රියාත්මක වන බවයි.
  
  

• මෙහි හේතු යනු ඵලය ඇතිවීම කෙරෙහි බලපාන ප්‍රධාන සාධකයයි.
  උදා:- අංකුරයක් ඇතිවීමට හේතුව බීජයයි.
  
  

• මෙහි ප්‍රත්‍ය යනු ඵලයක් ඇතිවීම කෙරෙහි බලපාන අනෙකුත් සාධකයි.
  උදා:- අංකුරයක් ඇතිවීමට ප්‍රත්‍ය ජලය, වාතය, හිරු එළියයි.
  
  

• පටිච්ච සමුප්පාදය බෞද්ධ හේතු ඵල වාදය ලෙසද හඳුන්වනු ලැබේ.
  
  

• යමෙක් පටිච්ච සමුප්පාදය දකීනම් හෙතෙම ධර්මය දකින බවත් යමෙක් ධර්මය දකීනම් හෙතෙම පටිච්ච සමුප්පාදය දකින බවත් බුදුන් වහන්සේ දේශනා කර ඇත.
  
  

• පටිච්ච සමුප්පාද න්‍යාය (පටිච්ච් සමුප්පාදය පිළිබඳ මූලධර්මය) කෙටියෙන් සරළව පහත දැක්වේ.
  

  ඉමස්මිං සති ඉදං හොති
  ඉමස්ස උප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති
  ඉමස්මිං අසති ඉදං නහෝති
  ඉමස්ස නිරෝධා ඉදං නිරුජ්ජති
  

  මෙය ඇති කල්හි මෙය වෙයි
  මෙය ඉපදීමෙන් මෙය උපදී
  මෙය නැති කල්හි මෙය නොවේ
  මෙය නැති වීයාමෙන් මෙය නැතිවී යයි
  
  

• දුක ඇති වන ආකාරය හා දුක නැති වන ආකාරය පැහැදිලි කෙරෙන්නේද පටිච්ච සමුප්පාදයෙනි.
  
  

• දුක ඇතිවන ආකාරය දැක්වීම අනුලෝම පටිච්ච සමුප්පාදය ලෙසත් දුක නැති වන ආකාරය දැක්වීම පටිලෝම පටිච්ච සමුප්පාදය ලෙසත් හැඳින්වේ.
  
  

• අංග දොළසකින් යුත් (ද්වාදසංග) අනුලෝම පටිච සමුප්පාදය පහත දැක්වේ.
  

  අවිද්‍යා ප්‍රත්‍යයෙන් සංස්කාර වෙයි.

  සංස්කාර ප්‍රත්‍යයෙන් විඥ්ඥාණ වෙයි.

  විඤ්ඤාන ප්‍රත්‍යයෙන් නාම රූප වෙයි.

  නාමරූප ප්‍රත්‍යයෙන් සළායතන වෙයි.

  සළායතන ප්‍රත්‍යයෙන් ස්පර්ශය වෙයි.

  ස්පර්ශය ප්‍රත්‍යයෙන් වේදනාව වෙයි.

  වේදනාව ප්‍රත්‍යයෙන් තණ්හාව වෙයි.

  තණ්හාව ප්‍රත්‍යයෙන් උපාදානය වෙයි.

  උපාදනය ප්‍රත්‍යයෙන් භවය වෙයි.

  භවය ප්‍රත්‍යයෙන් ජාතිය වෙයි.

  ජාතිය ප්‍රත්‍යයෙන් ජරා, මරණ, සෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාසය වෙයි.
  
  

• පටිලෝම පටිච්ච සමුප්පාදය පහත පරිදි වේ.
  

  අවිද්‍යාව නිරෝධයෙන් සංස්කාර නිරෝධ වෙයි.

  සංස්කාර නිරොධයෙන් විඤ්ඤාණය නිරෝධ වෙයි.

  විඤ්ඤාන නිරොධයෙන් නාම රූප නිරෝධ වෙයි.

  නාමරූප නිරොධයෙන් සළායතන නිරෝධ වෙයි.

  සළායතන නිරොධයෙන් ස්පර්ශය නිරෝධ වෙයි.

  ස්පර්ශය නිරොධයෙන් වේදනාව නිරෝධ වෙයි.

  වේදනාව නිරොධයෙන් තණ්හාව නිරෝධ වෙයි.

  තණ්හාව නිරොධයෙන් උපාදානය නිරෝධ වෙයි.

  උපාදනය නිරොධයෙන් භවය නිරෝධ වෙයි.

  භවය නිරොධයෙන් ජාතිය නිරෝධ වෙයි.

  ජාතිය නිරොධයෙන් ජරා, මරණ, සෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාසය නිරෝධ වෙයි.
  
  

• එම පදයන්හි සරළ තේරුම පහත දක්වා ඇත.

  අවිද්‍යාව - ඇත්ත ඇති සැටියෙන් නොදැනීම හෙවත් චතුරාර්ය සත්‍ය නොදැනීම.
  

  සංස්කාර - තිදොරින් සිදුවන කුසල අකුසල කර්ම.

  (පෙර භවයෙන් වර්ථමාන භවයට)

  විඤ්ඤාණ - මවු කුසක පිළිසිඳ ගන්නා සිත (ප්‍රතිසන්ධි සිත).
  සටහන:-
  දරුවෙකු ඉපදීමේ මූලිකම අවස්ථාව, කලලය ඇතිවීමටද පෙර මවු කුසේ විඤ්ඤාණයක් පහල වීම බව කියා දෙන්න.

  නාම රූප - මෙහිදී චිත්ත හා චෛතසික, නාම ලෙසත් මූලික රූප කොටස්, රූප ලෙසත් ගනී.
  සටහන:-
  වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යන සතරද නාම වශයෙන් හැඳින්වේ. නමුත් පෙර අවස්ථාවේදී විඤ්ඤාණය පහළ වූ බව දැක්වූ නිසා (සංස්කාර ප්‍රත්‍යයෙන් විඤ්ඤාණ වෙයි) මෙම අවස්ථාවේදී විඤ්ඤාණය හැර වේදනා, සංඥා, සංඛාර පමණක් නාම වශයෙන් සලකනු ලැබේ.

  සළායතන - රූප, ශබ්ද අදී අරමුණු ගැනීමට සුදුසු පරිදි සැකසුන චක්ඛු, සෝත ආදී ආයතන (ඉන්ද්‍රිය) 6 යි.
  සටහන:-
  මෙම සටහන ගුරුවරයාගේ අවබෝධය සඳහාම පමණි.
  විඤ්ඤාණය හෙවත් මනස යනු, චිත්තය හෙවත් සිතමය.
  මෙහිදී මනායතනය යනු නාම රූපයන්ගේ හේතුව වශයෙන් කියල ලද විඤ්ඤාණයමය. නමුත් පෙර අවස්ථාවේදී නාම රූපයන්ට හේතු වූයේ විපාක වශයෙන් යෙදෙන මනෝ විඤ්ඤානයකි. (ප්‍රතිසන්ධි සිතකි). නාම රූපයන්ගේ ඵල වශයෙන් මෙහිදී මනායතනය ලෙස යෙදෙනුයේ චක්කු විඤ්ඤාණය, සෝත විඤ්ඤාණය ආදි දෙපස් විඤ්ඤාණයි. චක්ඛු ආදී ආයතනයකට රූප ආදී අරමුණක් ලැබීමෙන් චක්ඛු විඤ්ඤාණය ආදී වශයෙන් විඤ්ඤාණය හටගනී. එසේ හටගත් විඤ්ඤාණය සලායතනයන්හිදී මනායතනය ලෙස දැක්වේ.
  චක්ඛායතනය, සෝතායතනය ආදිය සාමාන්‍ය පරිදි ඇස, කන ආදී ලෙසම දත යුතුය.
  

  ස්පර්ශය - ඇස ආදී ඉන්ද්‍රියත්, රූප ආදී අරමුණත්, චක්ඛු ආදී විඤ්ඤාණයත් යන තුනේ එක්වීම ස්පර්ශයයි.
  සටහන:-
  ස්පර්ශයේ ඇතිවීම කය ඇසුරින් තවදුරටත් පැහැදිලි කළ හැක. කාය ඉන්ද්‍රියයත් ස්පර්ශ අරමුණත් කාය විඤ්ඤාණයත් යන තුන එකට එක් වූ විට ශරීරයට ස්පර්ශය දැනේ. ඉන්ද්‍රිය හා අරමුණ පමණක් ලැබී ඒවාට අදාල විඤ්ඤාණය නොලැබුනේනම් ස්පර්ශයක් නොදැනේ. නින්දේ සිටින විට ඇතැම් ස්පර්ශ අපට නොදැනෙන්නේ එහිදී ඉන්ද්‍රිය හා අරමුණ පමණක් ලැබී කාය විඤ්ඤාණය හට නොගත් බැවිනි. නින්දේදී ගඳ, සුවඳ නොදැනෙන්නේද නාසය සමග සුවඳ ගැටුනද එයට අදාල ඝාන විඤ්ඤාණය නූපදින බැවිනි.
  

  වේදනා - ස්පර්ශන නිසා දැනෙන සැප දුක ආදී වේදනායි.

  තණ්හා - රූප, ශබ්ද ආදියට ඇලූම් කිරීම.
  සටහන:-
  සැප වේදනාවක් ලැබීමේදී තව දුරටත් එය ලබා ගැනීම පිණිස තණ්හාව ඇතිවේ. එසේම දුක් වේදනාවක් ලැබීමේදී එයින් මිදී සැප වේදනාවක් ලැබීම කෙරෙහි තණ්හාව ඇතිවේ. එපරිදි සැප, දුක දෙආකාර වේදනාවේදීම තණ්හාව උපදී.
  

  උපාදාන - ප්‍රභල වූ තණ්හාවයි. අරමුණු දැඩිකොට සිතින් අල්ලාගැනීමයි.

  භව - උපාදානය නිසා සිදු කරන කර්ම භව නම් වේ.
  සටහන:-
  සංස්කාර සහ භව යන පද දෙකෙන්ම හැඳින්වෙන්නේ කර්මයයි. නමුත් සංඛාර යන්නෙන් වර්ථමාන භවයට හේතුව වූ පෙර භවයෙහිදී සිදු කරන ලද කර්ම හැඳින්වේ. භව යන්නෙන් අනාගත භවයට හේතු වන වර්ථමාන භවයෙහිදී සිදු කරනු ලබන කර්ම හැඳින්වේ.

  (වර්ථමාන භවයෙන් අනාගත භවයට)

  ජාති - කර්ම ශක්තිය නිසා නැවත නැවත ඉපදීම.

  ජරා - ස්කන්ධයන්ගේ දිරාපත් වීම.

  මරණ - ස්කන්ධයන්ගේ බිඳී යාම හෙවත් මරණය.

  සෝක - සිත තුල ඇතිවන වේදනාව.

  පරිදේව - ශෝක නිසා හඩා වැලපීම.

  දුක්ඛ - කයෙහි අමිහිරි වේදනාව.

  දෝමනස්ස - සිතෙහි ඇතිවන අමිහිරි වේදනාව.

  උපායාස - ශෝක කිරීම නිසා සිතට දැනෙන වෙහෙස.
  
  

• දුක ඇතිවීම හේතු ඵල දහමට අනුව සිදුවන බව මෙයින් පැහැදිලිය.
  
  

• පුද්ගල දුක පමණක් නොව සමාජගත ගැටලූද ඇතිවන්නේ පටිච්ච සමුප්පාද න්‍යායට අනුකූලවය.
  
  

• ගැටලූ ඇතිවීමට හේතු ප්‍රත්‍ය ඉවත් කිරීමෙන් ගැටලූව විසඳාගත හැක. අන් ක්‍රමයක් නැත. එය සදාතනික ධර්මතාවයකි.
  
  

  අභ්‍යාස:-
  
  ශ්‍රේණි විභාගය 2016
  1. පටිච්චසමුප්පාදය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්දැයි දක්වා හේතු සහ ප්‍රත්‍යයන්ගේ වෙනස පැහැදිලි කරන්න. (ල. 5)
  2. පටිච්චසමුප්පාද න්‍යාය බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙටියෙන් දේශනකර ඇති අයුරු දක්වන්න. (ල. 5)
  3. ගැටලුවක් විසඳා ගැනීම සඳහා පටිච්චසමුප්පාද න්‍යාය භාවිත කළ හැකි අයුරු සරල උදාහරණයක් මගින් පැහැදිලි කරන්න. (ල. 5)
  
  ශ්‍රේණි විභාගය 2015
  1. "පටිච්ච සමුප්පාද" යන්නෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ කුමක්දැයි සඳහන් කර එම න්‍යාය සරලව දේශනා කර ඇති පාඨය ලියා දක්වන්න. (ල. 5)
  
  ශ්‍රේණි විභාගය 2013
  1. බෞද්ධ හේතුඵල වාදය කෙටියෙන් හඳුන්වන්න. (ල. 5)
  
  ශ්‍රේණ් විභාගය 2011
  1. ද්වාදසංග පටිච්ච සමුපාදයේ අංග 12 නම් කරන්න. (ල. 4)
  2. ද්වාදසංග පටිච්ච සමුප්පාදයට අනුව දුක්ඛ සමුදය හා දුක්ඛ නිරෝධය සිදුවන අන්දම පෙන්වා දෙන්න. (ල. 5)
  3. පටිච්ච සමුප්පාද මූලධර්මය (මූල සූත්‍රය) කුමක්දැයි ලියා දක්වා එය ගැටලූ විසඳීමේ න්‍යායක් වශයෙන් පෙන්වා දෙන්න. (ල. 6)