අපට බොහෝ ප්‍රයෝජනවත් වන විදුලිය නිපදවා ගන්නේ කෙසේ ද යන්න මී ළඟට සොයා බලමු. විවිධ අවස්ථා සඳහා විවිධ ක්‍රම මඟින් විදුලිය නිපදවනු ලැබේ. ඒ පිළිබඳ සොයා බැලීමට පහත දැක්වෙන පැවරුමෙහි නියැලෙමු.
පැවරුම 8.2
පහත සඳහන් එක් එක් අවස්ථා සඳහා අවශ්‍ය විදුලිය නිපදවා ගන්නා
ආකාර දක්වන්න.
විදුලිය නිපදවා ගැනීමට බහුල ව භාවිත කරන ක්‍රම ලෙස ඩයිනමෝ, සූර්ය කෝෂ, වියළි කෝෂ ආදිය දැක්විය හැකි ය.
දැන් අපි විදුලිය නිපදවන ක්‍රම පිළිබඳ ව තව දුරටත් සොයා බලමු. ඒ සඳහා 8.1 සහ 8.2 ක්‍රියාකාරකම්වල නියැලෙමු.
ක්‍රියාකාරකම 8.1
දෙහි ගෙඩියෙන් විදුලිය
අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය : විවෘත කළ විට සංගීතය ඇසෙන සුභ පැතුම් පතක්,
කොපර් හා සින්ක් තහඩු කැබලි, දෙහි ගෙඩියක්, ගැල්වනෝමීටරයක්
ක්‍රමය :
ඉහත ක්‍රියාකාරකමට ඔබට නිවසේ දී වුවද පහසුවෙන් සිදුකළ හැකි ය. එමඟින් පහසුවෙන් විදුලිය නිපදවා ගත හැකි බව ඔබට පෙනෙනු ඇත. විදුලි කෝෂ තුළ විදුලිය නිපදවෙනුයේ මීට සමාන ක්‍රියාවලියක් මඟිනි.
ගැල්වනෝමීටරය යනු ඉතා කුඩා විදුලි ධාරාවක් හදුනා ගැනීමට හා මැන
ගැනීමට විද්‍යාගාරයේ භාවිත වන ඉතා සංවේදී උපකරණයකි.
ක්‍රියාකාරකම 8.2
ක්‍රමය :
ඉහත 8.2 ක්‍රියාකාරකමෙහි දී කම්බි දඟරයක් තුළ චුම්බකයක් චලනය මඟින් විදුලි ධාරාවක් නිපදවුණු බව පැහැදිලි වන්නට ඇත. බයිසිකල් ඩයිනමෝව, විදුලි ජනක යන්ත්‍ර, ජල විදුලි බලාගාර, සුළං බලාගාර ආදිය තුළ විදුලිය උත්පාදනය වන්නේ ඉහත අකාරයට ය.
අමතර දැනුමට
කම්බි දඟරයක් තුළ චුම්බකයක් චලනය කළ විට එහි විදුලි ධාරාවක් හට ගනී. මේ පිළිබඳ පළමු ව පරීක්ෂණ
සිදුකරන ලද්දේ මයිකල් ෆැරඩේ නම් විද්‍යාඥයා විසිනි.
විදුලිය උත්පාදනය පිළිබඳ තවත් කි්‍රයාකාරකමක් සිදුකරමු. අපට ප්‍රධාන වශයෙන් විදුලිය ලැඛෙනුයේ ජල විදුලි බලාගාර මඟිනි. ජල විදුලි බලාගාරයක් තුළ සිදුවන ක්‍රියාවලිය සරල ව අත්හදා බලමු.
ක්‍රියාකාරකම 8.3
කුඩා විදුලි බලාගාරයක් සාදමු.
අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය : කුඩා විදුලි මෝටරය, කුඩා බල්බය, ගැල්වනෝමීටරය, කිරල ඇබය, යෝගට්
හැඳි, හිස් පෑන් බටය
ක්‍රමය :
මෙහිදී මෝටරය සරල ඩයිනමෝවක් ලෙස ක්‍රියාකරයි.
ඉහත අප විසින් අත්හදා බැලු විදුලිය නිපදවන ක්‍රමය, මහා පරිමාණයෙන් විදුලිය නිපදවීම සඳහා විදුලි බලාගාර තුළ දී ද භාවිත කෙරේ. මෙසේ මහා පරිමාණයෙන් විදුලිය නිපදවා ගනු ලබන ක්‍රම කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ විදුලිය නිපදවනු ලබන විදුලි බලාගාර හා ඒවායේ විදුලිය උත්පාදනය කරන ක්‍රම 8.1 වගුවෙහි දැක්වේ.
අමතර දැනුමට
ජල විදුලි බලය නිෂ්පාදනය කළ හැකි බව ශී්‍ර ලංකාවට මුලින්ම හදුන්වා දෙන ලද්දේ ඩී.ෙජ්. විමල සුරේන්ද්‍ර මහතා විසිනි.
ශ්‍රී ලංකාවේ ජල විදුලි බලාගාරයක් එතුමන්ගේ නමින් නම් කර ඇත.
ලෝකයේ ඇතැම් රටවල විදුලි උත්පාදනය සඳහා න්‍යෂ්ටික බලාගාර, මුහුදු රළ, සුර්යාලෝකය ආදී ශක්ති ප්‍රභව ද භාවිත කරයි.
ක්‍රියාකාරකම 8.4
සරල කෝෂයක් නිර්මාණය කරමු.
අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය : තඹ (කොපර්) තහඩුවක් සහ තුත්තනාගම් (සින්ක්) තහඩුවක්, තනුක සල්ෆියුරික් අම්ලය (බැටරි ඇසිඩ්), සම්බන්ධක කම්බි, බීකරය,
බල්බයක් හෝ කුඩා විදුලි මෝටරයක්.
ක්‍රමය :
ඉහත ඇටවුම මඟින් ආදර්ශනය කරනුයේ සරල කෝෂයකි. මෙහි දී බල්බය දැල්වේ. බල්බය සම්බන්ධ කර සුළු වේලාවක් යනවිට බල්බයේ දීප්තිය ක්‍රමයෙන් අඩු වේ.
සරල කෝෂයේ ඇති දුර්වලතා මඟ හරවා ගැනීම සඳහා වෙනත් කෝෂ වර්ග නිපදවා ඇත. ඒවා පහත දැක්වේ.
රසායනික කෝෂ මූලික වශයෙන් වර්ග දෙකකි.
a.ප්‍රාථමික කෝෂ
භාවිතයේ දී මෙහි රසායන ද්‍රව්‍ය ක්ෂය වේ. එබැවින් කල් ගත වන විට අක්‍රිය වේ. මෙම වර්ගයේ කෝෂ භාවිතයෙන් පසු ඉවතලනු ලැබේ.
නිදසුන් - වියළි කෝෂ, ඔරලෝසු බැටරි, සමහර කැමරා බැටරි
b.ද්විතික කෝෂ
මේවා ද රසායන ද්‍රව්‍ය ක්ෂය වීම නිසා අක්‍රිය වන අතර නැවත එයට විදුලිය සැපයීමෙන් මුල් තත්වයට ආරෝපණය කළ හැකිය. මේ නිසා නැවත නැවත ආරෝපණය කරමින් භාවිත කළ හැකිය.
නිදසුන් - ඊයම් - අම්ල ඇකියුමිලේටර (කාර් බැටරි), ජංගම දුරකථන බැටරි, සමහර විදුලි පන්දම් බැටරි
අමතර දැනුමට
විද්‍යුතය හා සම්බන්ධ මනින මිනුමක් ලෙස වෝල්ට් (V) නම් ඒකකය භාවිත කරයි. නිවසට ලැඛෙන ප්‍රධාන විදුලිය 230V පමණ
වන අතර සාමාන්‍ය වියළි කෝෂයක වෝල්ටීයතාව 1.5 V පමණ වේ.
2. සුර්ය කෝෂ
සූර්ය කෝෂ මත සුර්යාලෝකය වැටුණු විට විදුලිය නිෂ්පාදනය වේ. කුඩා සූර්ය කෝෂ විශාල ගණනාවක් එක්කර විශාල සූර්ය පැනල සාදා ඇත.