අපේ රටේ ඓතිහාසික සිද්ධස්ථාන අතරින් සෝමාවති චෛත්‍ය රාජයාණන් වහන්සේට හිමි වන්නේ අද්විතීය ස්ථානයකි. 

සෝමාවති දාගැබ පිළිබඳ ධාතුවංශයේ සැකෙවින් තොරතුරු දක්වා ඇත. දුටුගැමුණු රජතුමාගේ පියා කාවන්තිස්ස රජතුමා වේ. එතුමා රජ කළේ රුහුණු රටේ ය. එතුමාගේ නැඟණිය වූ සෝමා දේවිය අභය නම් කුමරු සමග විවාහ වූවා ය. මේ දෙදෙනා රුහුණේ ගිරි නැමැති නුවර පාලනය කරමින් එහි වාසය කර ඇත. ගිරි නුවර මාගම (රුහුණ) රාජධානියට අයත් කුඩා රාජ්‍යයකි. පසු කලක ඔවුන් ගිරි රාජ්‍යය අත හැර සේරු නුවරට ගියහ.

එකල සේරු නුවර පාලනය කළේ සිව නැමැති රජතුමා ය. සිව රජු ගිරි අභය කුමරුගේත් සෝමා දේවියගේත් හොඳ ම යහළුවෙකි. මෙම මිත්‍රකම නිසා ම සේරු නුවරට ආසන්නයේ තිබූ සෝම නම් ප්‍රදේශය සිව රජු මෙම දෙදෙනාට තෑගි කළේ ය.

ගිරි අභය රජු එම ප්‍රදේශයේ පාලකයා විය. එම ප්‍රදේශයේ ගල්ලෙන් තුළ මහරහතන් වහන්සේලා වැඩ සිටියහ. ගිරි අභය රජු තම දේවිය වූ සෝමා නමින් චෛත්‍යයක් කරවීය. රහතන් වහන්සේ නමක් විසින් දෙනු ලැබූ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දකුණු දළදා වහන්සේ, රජතුමා එම දාගැබේ නිදන් කළේ ය.

ගිරි අභය රජතුමා, ඉදිකළ මෙම දාගැබ වටා පැන් පොකුණු ආදිය ඉදිකිරීමත්, පරිසරය අලංකාර කිරීමත් සිදු කළ අතර කල් යෑමේ දී මෙය සෝමාවති චෛත්‍ය ලෙස ප්‍රසිද්ධියට පත් විය.

සෝමාවති චෛත්‍යය පිහිටා ඇත්තේ පොළොන්නරු දිස්ත්‍රික්කයේ ය. සුන්දර මහ වන මැද පිහිටා ඇති සෝමාවති දාගැබ වන්දනා කොට අදත් බොහෝ සැදැහැවත්තු පින් සිදු කර ගනිති.

අපිත් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දකුණු දළදා වහන්සේ නිදන් කර ඇති සෝමාවති චෛත්‍ය රාජයාණන් වහන්සේ වන්දනා කර පින් ලබා ගනිමු.