"එකමත් එක කාලයක මිනිසෙක් පාරේ ගමන් කරමින් සිටියේ ය. ඔහුට දැඩි පිපාසයක් ඇති විය. දිව වියලෙන්නට විය. ඔහු බීමට ජලය සොයන්නට වූයේ ය. එවිට ඔහු ඒ අසල වූ ළිඳක් දුටුවේ ය. ළිඳෙන් වතුර ගැනීමට භාජනයක් නොතිබූ නිසා ළිඳට බැස ජලය පානය කර තම පිපාසය සංසිඳුවා ගත්තේ ය. ළිඳෙන් පිට වූ ඔහු පිපාසයෙන් පෙළෙන බල්ලකු දුටුවේ ය. දැඩි පිපාසය නිසා බල්ලා තෙත් වූ පස ලෙවකමින් සිටියේ ය. "පව් මේ බල්ලා පිපාසයෙන් පීඩා විඳිනවා. මට පිපාසය ඇති වූ විට දිව වියළි ගියාක් මෙන් මෙම බල්ලාගේත් දිව ද වියළි යන්නට ඇති" යැයි තමාට ම කියා ගත් ඒ මිනිසා ළිඳට බැස තම පාවහන්වල වතුර පුරවාගෙන ළිඳෙන් පිට වී වතුර පොවා බල්ලාගේ පිපාසය සංසිඳ වූයේ ය. අල්ලාහ් එම මිනිසාට ස්තුති කර ඔහුගේ සියලූ පව්වලට සමාව දුන්නේ ය."

නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ මෙම කතාවට සවන් දෙමින් සිටි සහාබාවරු පුදුමයට පත් ව "සතුන්ට උදව් කිරීමෙනුත් කුසල් ලැබෙනවා ද?" කියා ඇසූහ. එයට නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණන් "නියත
වශයෙන් ම පණ ඇති සෑම සතෙකු සම්බන්ධයෙන් කරන යහක්‍රියාවන්ට යහඵල ඇත්තේ ය" යැයි කීහ.

මිනිසුන් මැවූ අල්ලාහ් අන් සියලූ ජීවීන්ට වඩා ඔහු උසස් කළේ ය. අල්ලාහ් මිනිසුන්ට තම අවශ්‍යතා ඉටු කර ගැනීම සඳහා සතුන් මෙල්ල කර දී ඇත්තේ ය. ආහාරය සඳහා සතුන්ගේ මාංශද, පානය සඳහා සතුන්ගේ කිරි ද ලබා දුන්නේ ය. තව ද රෙදි විවීම සඳහා නූල්, පාවහන් මලූ ආදිය සකස් කර ගැනීම සඳහා සම වැනි විවිධ ප්‍රයෝජන ද සතුන්ගෙන් ලැබෙන්නේ ය. තවද තවත් සමහර ජීවීන් සෞන්දර්යය සඳහාත් ආරක්ෂාව සඳහාත් ප්‍රයෝජනයට ගන්නා අතර, දඩයම් කිරීම, සීසෑම, ගමනා ගමනය, බර පටවා ගෙන යෑම වැනි සමහරක් වැඩ කටයුතු කර ගැනීම සඳහාත් සතුන් යොදා ගනු ලබති. මේ සියල්ල අල්ලාහ් මිනිසාට ලබා දුන් දායාදයන් බව පවසන අල් කුර්ආනය තවදුරටත් මෙසේ විස්තර කරයි. "ජීවීන් සියල්ල අල්ලාහ්ගේ මැවුම් වන නිසා අල්ලාහ්ගේ නියෝජීතයා වන මිනිසා උන් සමග හොඳාකාරව කටයුතු කළ යුතුයි. අල් කුර්ආනය සහ හදීස් මගින් මෙය අපට අවධාරණය කෙරෙන්නේ ය."

"පොළෝ තලය මත බඩ ගා යන හා තම පියාපත්වලින් අහසේ පියාසර කරන සියල්ල ඔබ මෙන්ම පණ ඇති මැවීම් හැර වෙනත් යමක් නො වේ" (6:38)

එනිසා ජීවීන් සමග හොඳින් හැසිරීමත් උන්ට කරුණාවෙන් සැලකීමත් අල්ලාහ්ගේ යහගැත්තන් වන මුස්ලිම්වරුන්ගේ යුතුකම වන්නේ ය. ඒ අනුව ජීවීන් සමග මුස්ලිම්වරුන් හැසිරිය යුතු ආකාරය ඉස්ලාමය උගන්වන්නේ මෙසේ ය,

01. කරුණාව දැක්වීම

තම අවශ්‍යතාවයන් ඉටු කරවා ගැනීම සඳහා සතුන් යොදා ගන්නා අය උන් කෙරෙහි කරුණාව දැක්විය යුතු ය. උන්ට අවශ්‍ය ආහාර ජලය සහ සුදුසු නවාතැන් යනාදිය ලබා දිය යුතු ය. නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ තම අශ්වයාගේ මුහුණ තම සළුවෙන් පිස දමන්නාහ. එතුමා සාපේක්ෂව කටයුතු කළ සහාබාවරු ද සතුන්ට කරුණාවෙන් සැලකූහ.

වරක් අබූදර්දා රළියල්ලාහු අන්හු තුමා යන සහාබිවරයා පිපාසයෙන් ජලය සොයන බළලෙකු දැක දිය බඳුන ඇලකර ජලය බිමට හලා බළලාට වතුර බීමට මග සැළසීය. "සතුන්ට හිංසා පීඩා නොකර උන්ට කරුණාව දැක්විය යුතු ය." යන්නට නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා කී තවත් කතාවක් මෙසේ ය.

"එක්තරා කාලයක කාන්තාවක් තමා ඇති කරන බළලා බැඳ තැබුවා ය. ඇය ඌට කෑම හෝ බීම නොදුන් අතර පොළොවේ ඇති පණුවන් හෝ කෘමීන් හෝ කන්නට ද ඉඩ නුදුන්නා ය. මෙනිසා ඇයට නිරයට යෑමට සිදු වූ බව" නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ පැවසූහ. (බුහාරි, මුස්ලිම්) සතුන්ට හා අන් ජීවීන්ට ආහාර සැපයීම "සදකා" (දන්දීමක්) බව නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ පැවසූහ. මුස්ලිම්වරයෙකු වගා කළ විට හෝ ගොවිතැන් කළ විට එයින් තවත් මිනිසකු, සතකු, පක‍ෂියකු හෝ යමක් කෑවේ නම් එය එම ගොවියාට කුසලයකි." (මුස්ලිම්)

02. පමණට වඩා බර නොපැටවීම

දිනක් නබි (සල්) තුමාණෝ අන්සාරි සහාබිවරයෙකුට අයත් වත්තකට ගියහ. එහි ඔටුවෙකු සිටිනු එතුමා දුටුවේය. නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා දුටු එම ඔටුවා ශබ්ද කරන්නට විය. උගේ දෑසින් කඳුඵ ගලන්නට විය. එය දුටු නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ ඔටුවා අසල ගොස් උගේ කන පිටු පස පිරිමදින්නට වුහ. වහාම ඌ සන්සුන් විය. "මුගේ අයිතිකරු කවුදැ?" යි එතුමා ඇසූවේය. එතැනට පැමිණි අන්සාරි තරුණයෙක් උගේ අයිතිකරු තමා වන බව පැවසී ය. එම තරුණයා දෙස බලා නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ "ඔබට අල්ලාහ් ලබා දුන් මෙම සත්ත්වයා සම්බන්ධයෙන් ඔබ අල්ලාහ්ට බිය නොවන්නෙහි ද? ඔබ ඌ කුසගින්නෙහි පෙළෙන්නට හැර හිංසා කරන බවත් අධික ලෙස වැඩ පවරා වෙහෙසට පත් කරන බවත් ඌ මා වෙත පැමිණිලි කළා" කියා දොස් කීහ. (අබූදාවූද්)

"අල්ලාහ් කාරුණිකය. ඔහු කැමති වන්නේ කාරුණික ව සිටින්නන්ට ය. ඔහු තෘප්තිමත් වනුයේ ඒ පිළිබඳවය. පීඩා කරන්නන්ට උදව් නොකරන අල්ලාහ් කැමති වන්නේ කාරුණිකව සිටින්නන්ට ය. කතා කළ නොහැකි මෙම සතුන් මත ඔබ ගමන් කරන්නේ නම් විටින්විට ඔවුන්ට විවේකය දෙන්න" යි නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ පැවසූහ. (මාලික්)

3. හිංසා පීඩා නොකළ යුතුය.

ඉස්ලාම් දහම ආදරයට හා කරුණා වට මුල් තැන දෙයි. ඒ නිසා කිසිදු ජීවියෙකුට හිංසා පීඩා නොකළ යුතු ය. විශේෂයෙන් ගින්නෙන් පිළිස්සීම නොකළ යුතු ය.

වරක් නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා සහබාවරුන් විසින් පුළුස්සන ලද කුහුඹු ගුලක් දුටූවේය. "මෙය කළේ කවුදැ"යි එතුමා ඇසූවේය. එවිට සහබාවරු තමන් එය කළ බව කීහ. එවිට නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ "ගින්න මැවූ අල්ලාහ් හැර අන් කිසිවකුට ගින්නෙන් කිසිදු ජීවිතයක් පුළුස්සා වේදනා කළ නොහැකි ය. "යි අවවාද කළහ. (අබූදාවූද්)

එවැනි තවත් සිද්ධියක් මෙසේ ය.

වරක් නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා මුහුණ ගින්නෙන් පුළුස්සා තිබූ බූරුවෙකු දුටූවේය. ඒ ගැන කෝපයට පත් වූ එතුමා "මෙම බූරුවාට හං වඩු සළකුණ යෙදු තැනැත්තාට අල්ලාහ් සාප කරත්වා" යැයි දොස් පැවරූහ. (මූස්ලිම්)

"වරක් ආයිෂා රළියල්ලාහු අන්හා තුමිය නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණන් සමග බූරුවකු පිට නැග ගමනක් ගියා ය. එතුමිය බූරුවාට සරදම් කර බිය ගැන් වූ අවස්ථාවේ දී ඌට ආදරයෙන් සලකන්න" කියා එතුමා කීවේය. (මුස්ලිම්)

04. ජීවීන්ගේ අවයවලට හානි නොකළ යුතු ය

සාමාන්‍යයෙන් කුඩා ළමුන් බත්කූරන්, කටුස්සන් වැනි ජිවින්ට හිංසා පීඩා කරන අවස්ථා ඇත. කුරුල්ලන් ඇති කරන අය උන් පියාඹා යෑම වැළැක්වීම සඳහා උන්ගේ පිහාටු කපා දමන අවස්ථා ද ඇත. මේවා ඒ ජීවින්ට හිංසා පිඩා ඇති කරන්නාක් මෙන් ම උන්ගේ ජීවිතයට තර්ජනයක් වන ආකාරයේ එකක් ද වන්නේ ය. අපි මෙවැනි අවස්ථා මග හැර සතුන්ට කාරුණිකව සැලකිය යුතු ය.

"සතුන් පණ පිටින් සිටිය දී උන්ගේ අවයවවලට හානි පමුණුවන්නේ කවුරුන් ද ඔවුන්ට අල්ලාහ්, මලක්වරු හා මිනිසුන් සාප කරති" (තබරානි)

05. පැටවුන්ගෙන් මව වෙන් නොකළ යුතු ය

සතුන්ගේ නැතහොත් කුරුල්ලන්ගේ පැටවුන් ඔවුන්ගේ මව් සතාගෙන් වෙන් නොකළ යුතු ය. එසේම ඔවුන්ගේ කූඩු කඩා නොදැමිය යුතුය.

වරක් නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ සහබාවරුන් සමග ගමනක් ගියහ. එවිට සහබාවරු කිරිල්ලියක දුටූහ. එම කිරිල්ලිය සමග පැටවුන් දෙදෙනෙක් ද සිටියහ. සහබාවරු එයින් පැටවෙකු අල්ලා ගත්හ. එවිට මව් කිරිල්ලිය සහබාවරුන් වෙත පැමිණ ඉගිල්ලෙමින් සිටියා ය. කිරිල්ලියගේ තත්ත්වය වටහා ගත් නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ "මෙම කිරිල්ලියගෙන් පැටවුන් වෙන් කළේ කවුද? ඇගේ පැටවුන් ඈ වෙතට ම ලබා දෙන්න" යි සහබාවරුන්ට කීහ.( අබූදාවූද්)

06. රෝගී වූ විට ප්‍රතිකාර කිරීම

තම භාරයේ සිටින ජීවියා රෝගි වූ විට අවශ්‍ය වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දී ඔවුන් සුවපත් කළ යුතු ය. "සෑම එඩේරෙකු ම තමන් සතුන් පාලනය කළ ආකාරය පිළිබඳව කියාමා දිනයේ දී ප්‍රශ්න කරනු ලබන්නේ ය" යන හදීසයට අදාළ වන පරිදි සෑම මූඃමින් වරයෙකු ම ක්‍රියා කළ යුතු ය. දරුවනි! අපි සතුන් කෙරෙහි කරුණාව දක්වන විට අල්ලාහ් ද අප කෙරෙහි කරුණාව දක්වනවා ඇත. එබැවින් සර්ව බලධාරී අල්ලාහ් අප වෙනුවෙන් මවා අපට මෙල්ල කර දුන්
ජීවීන් නොසැලකිළිමත් නොවී උන් ද අල්ලාහ්ගේ මැවීම් බව සලකා ඉහත කරුණු සැලකිල්ලට ගෙන ක්‍රියා කිරීමට උනන්දු වෙමු.