අවුරුද්දේ අවසාන පොහොය උඳුවප් පුර පසළොස්වක ය. ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයිනට පොසොන් පොහොය තරමට ම මෙම උඳුවප් පොහොය ද ශාසනික වශයෙන් ප්‍රධාන කරුණු දෙකක් නිසා වැදගත් වෙයි.

• සංඝමිත්තා තෙරණියගේ වැඩමවීම නිසා මෙරට භික්ෂුණී ශාසනය ඇති වීම
• ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ වැඩම කරවීම නිසා මෙරට සංස්කෘතික පරිවර්තනයක් ඇති වීම

මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගෙන් බණ ඇසූ අනුලා දේවිය ඇතුළු කාන්තාවන් පන්සීයක් දෙනා තමන්ට ද පැවිදි වීමට අවශ්‍ය බව රජුට දැන්වූහ. රජු ද මේ පිරිස පැවිදි කරවන ලෙසට මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගෙන් කාරුණික ව ඉල්ලීම් කර ඇත. මිහිඳු හිමිපාණෝ තමන්ට ස්ත්‍රීන් පැවිදි කිරීම කළ නොහැකි බව දන්වමින් පැළලූප් නුවර වැඩවසන තම නැඟණිය වූ සංඝමිත්තා තෙරණියත්, ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාවත් වැඩම කරවීමට කටයුතු කරන ලෙස රජුට දැන්වූහ. රජ තෙමේ තම බෑණා වූ අරිට්ඨ කුමරුන් ඇතුළු දූත කණ්ඩායමක් සඟමිත් තෙරණිය ඇතුළු පිරිස වැඩම කරවීම සඳහා ධර්මාශෝක රජතුමා වෙතට යවන ලදි.

පැළලූප් නුවර දී ධර්මාශෝක රජතුමා මෙම පිරිස පිළිගෙන ඔවුන්ගේ ඉල්ලීම ඉටු කිරීමට කටයුතු කළේ ය. ඒ අනුව ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව රත්‍රන් පාත්‍රයක තැන්පත් කොට නිසි පූජා පවත්වා සඟමිත් තෙරණිය සමග ලංකාවට වැඩම කරලීමට කටයුතු කරන ලදි. රජතුමා විසින් බෝධීන් වහන්සේගේ ආරක්ෂාව හා වතාවත් සඳහා වෘත්තීන් (ශිල්ප ශ්‍රේණි) දහඅටකට අයත් ජන කොටස් ද මෙහි එවන ලදහ.

බෝධි ශාඛාව රැගත් සඟමිත් තෙරණිය ඇතුළු පිරිස නැව් නැඟ දඹකොළ පටුන වරාය දක්වා වැඩම කළහ. ඉන් පසු දේවානම්පියතිස්ස රජතෙමේ කරවටක් දක්වා මුහුදේ බැස ජය ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාව ගොඩ බිමට වැඩම කරවී ය. අනතුරුව දඹකොළ පටුනේ සිට මහ පෙරහැරින් බෝධීන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ පිරිස විවිධාකාරයේ පුද පූජා සහිත ව අනුරාධපුර නගරයට වැඩම කරවන ලදහ.

උඳුවප් පුර පසළොස්වක පොහෝ දින ලංකාවේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් පැමිණි ජනතාවගේ පූජා උපහාර මධ්‍යයේ අනුරාධපුර මහමෙව්නා උයනේ දී බෝධි රෝපණය සිදු විය. ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ මෙරටට වැඩම කරවීම බෝධි ආගමනය ලෙසත් දුමින්දාගමනය ලෙසත් හැඳින්වේ. දුමිඳු ලෙස හැඳින්වෙන්නේ ද බෝධීන් වහන්සේ ය.

උඳුවප් පොහොයෙහි අනෙක් වැදගත්කම වන්නේ මෙරට භික්ෂුණී සමාජයක් ඇති වීමයි. සඟමිත් තෙරණියගෙන් පැවිද්ද ලබා ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් මේ වන විට අනුලා දේවිය ඇතුළු 500ක් දෙනා මෙහෙණ අසපුවක වැඩ සිටියහ. මේ පිරිස පැවිදි කරවීම මෙදින සිදු විය. ශ්‍රී ලංකාවේ පැවිද්දට පත් මුල් ම කාන්තාව ලෙස ගෞරවාදයට පත් වන්නී දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ සහෝදර මහානාග යුවරජුගේ බිසව වූ අනුලා දේවියයි.

දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් සඟමිත් තෙරණිය ඇතුළු භික්ෂුණීන් වහන්සේලාට වැඩ සිටීමට ආරාමයක් කරවා පූජා කරන ලදි. හත්ථාලක මෙහෙණවර ලෙස එය හැඳින්විණි.

ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ ශ්‍රී ලංකාවට වැඩමවීම අප රටේ විශාල සංස්කෘතික දියුණුවක් ඇති වීමට හේතු විය. ලාංකික බෞද්ධයෝ ජීවමාන බුදුරදුන්ට ගෞරව පුද සත්කාර කරන අයුරින් ම බෝධීන් වහන්සේට ද සැලකිලි දැක්වීමට
පෙලඹුණහ. එයට ප්‍රධානතම හේතුව එය බුදුරජාණන් වහන්සේට, බුදුවීමට පිටදුන් ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේගේ ශාඛාවක් වීමයි. උන් වහන්සේට බුදුවීමට මෙය උපකාරී වූ නිසා ම පාරිභෝගික චෛත්‍යයක් ලෙස ද වන්දනාවට පාත්‍ර වේ.

මහින්දාගමනයට පෙර ලාංකිකයන් වෘක්ෂ වන්දනාවෙහි නිරත ව සිටිය ද බෝධිය වැඩම කරවීමත් සමග ඒ තත්ත්වය වෙනස් වී ඔවුහු බෝධි වන්දනයට හුරු වූහ. අනුරාධපුර ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේගෙන් හටගත් පලවලින් උපන් ශාඛා ලබාගෙන ලංකාවේ විවිධ ප්‍රදේශවල රෝපණය කිරීමත් සමග බෝධි වන්දනය ප්‍රචලිත විය. වර්තමානයේ බෝධි පූජා පැවැත්වීම සෑම විහාරස්ථානයක ම සිදු කෙරෙන්නක් බවට පත් වී ඇත. රෝගාබාධවලින් සුවය ලැබීම, අපල උවදුරු දුරු වීම, විවිධ ගැටලූ නිරාකරණය කර ගැනීම, විවිධ ජයග්‍රහණ ලබා ගැනීම ආදී වශයෙන් නොයෙකුත් අරමුණු ඉටු කර ගැනීම සඳහා බෝධි පූජා පවත්වනු ලැබේ.

බෝධීන් වහන්සේගේ ආරක්ෂාව සඳහා බෝධි ශාඛාව සමග ධර්මාශෝක රජතුමා විසින් එවන ලද පිරිස් දහඅට, විවිධ ශිල්ප කලාවන්හි නිපුණතා ඇත්තෝ වූහ. මේ අය නිසා මෙරට කලා ශිල්පවල විශාල දියුණුවක් ඇති විය. අප
රටෙහි පවත්නා අහස්කුස සිපගන්නා ස්තූප, ලොවක් මවිත කරවන මූර්ති හා කැටයම්, අලංකාර ගෘහ නිර්මාණ, නෙත් සිත් පැහැර ගන්නා වූ සිතුවම්, කලා රස වෑහෙන සාහිත්‍ය නිර්මාණ, ලෝකයේ සෙසු ජාතීන්ගේ සම්භාවනාවට
ලක්වන උතුම් සිරිත් විරිත් ආදි සෑම අංශයක ම දියුණුවක් ඇති වීමට දුමින්දාගමනය ද හේතු විය. එබැවින් දුමින්දාගමනය යනු හුදෙක් ලංකාවට ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ වැඩම කරවීම පමණක් නොව මෙරට විශාල සමාජ සංවර්ධනයක සමාරම්භය ද වේ.

දිගු ඉතිහාසයකට හිමිකම් කියන මෙම සංස්කෘතික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීමට අප ක්‍රියා කළ යුතු ව ඇත. ඵෙතිහාසික ස්ථාන නැරඹීමට ගිය විට ඒවාට හානි නොවන ලෙස ලබා දී ඇති උපදෙස් අනුව ක්‍රියා කිරීමටත්, පැරණි සාහිත්‍ය පොතපත කියවා සාහිත්‍ය දැනුම වර්ධනය කර ගැනීමටත්, උතුම් පුදසිරිත් ඒ ආකාරයෙන් ම පවත්වා ගෙන යෑමටත්, පුරාවස්තු ආරක්ෂා කිරීමටත් කටයුතු කිරීම තුළින් බෝධි ආගමනයේ දායාද තව දුරටත් රැක ගැනීමට අපට හැකියාව ලැබෙනු ඇත.