ආහාර යනු මිනිසාගේ මූලික අවශ්‍යතාවකි. කාලයෙන් කාලයට රටින් රටට ආහාර රටා විවිධ වේ. පෝෂණය, ගුණය, අලංකාරය, වර්ණය, සුවඳ ආදිය ආහාරයේ රසය තරමට ම වැදගත් වේ. මෙම පාඩම නුවර යුගයේ ලංකාවේ පැවති ආහාර රටා පිළිබඳ රොබට් නොක්ස්ගේ වාර්තා ඇසුරින් සකස් වූවකි. ඔහුගේ Historical Relation Of Ceylon නම් කෘතියේ ඩේවිඩ් කරුණාරත්න මහතා විසින් කරන ලද එදා හෙළදිව නම් අනුවාදයෙන් උපුටා ගත් තොරතුරු මෙහි අන්තර්ගත වේ.

පැරණි ලාංකිකයාගේ ආහාර රටාව විවිධත්වයෙන් යුතු විය. රසවත් වීමත්, ගුණවත් වීමත් ආහාරයක තිබිය යුතු මූලික සාධක සේ පැරැන්නෝ සැලකූහ. ඔවුන්ගේ ආහාරය සම්පාදනය කර ගැනීම සඳහා හාලූත්, ලූණුත් තිබුණහොත් හොඳට ම ප්‍රමාණවත් ය. ඇඹුල්, ගම්මිරිස් හා ලූණු දමා පලා කොළවලින් කටට, දිවට රස ඇති කදිම ආහාරයක් සාදා ගනිති. ප්‍රධාන ආහාරය බත වන අතර සෙසු ආහාර උපයෝග කර ගනු ලබන්නේ බතට ව්‍යංජන වශයෙනි. ආහාර සම්පාදනය හා ආහාර ඛෙදීම පමණක් නො ව ආහාර භුක්ති විඳීම ද ඔවුහු ඉතා පිරිසිදුව කරති. ඉතා ඉක්මනටත් පිරිසිදුවටත් ආහාර පිසින්නට ඔවුහු සමත් වෙති. මෙකී ආහාර සඳහා කෙනෙක් පුරුදු වුව හොත් එකී පුරුද්ද දිගට ම පවත්වා ගෙන යති. ඒ ආහාරවල පවතින රසවත් බව නිසා ය. ආහාර වර්ග පහක් හයක් සාදන විට ඉන් මස් හෝ මාළු එකක් වෙයි. එළවළු වර්ග කිහිපයක් ඊට එකතු කරති. අල වර්ගයක් ද එකතු කරති.

ආහාර පිසීමේ දී සූදුරු, මහදුරු සේ ම රම්පේ, කරපිංචා යන ශාක පත්‍ර ද කුරුඳු පොතු ද එකතු කර ගනිති. මේවායින් ආහාරය වඩා රසවත් කර ගැනීම ලාංකිකයාගේ සිරිත ය. ලාංකිකයාගේ සාමාන්‍ය බීම වතුර ය. සෑම නිවසක ම වෙන වෙන ම පිරිසිදු ජල බඳුනක් වෙන්ව තබයි. ආහාර අනුභවයට පෙර හා පසුව අත කට සෝදා ගැනීම ඔවුන්ගේ සිරිත ය. විචිත්‍රභාවය ආහාර පිළියෙල කිරීමේ දී අනිවාර්යයෙන් දැක ගත හැකි ලක්ෂණයකි.

මේ රටේ ඇති තවත් ප්‍රධාන ආහාර වර්ගයක් නම් ඉංගිරිසියෙන් ‘ජැක්’ (Jack) නමින් හඳුන්වනු ලබන කොස් ය. මේ වර්ගයේ ළපටි ගෙඩිය පොළොස් නමින් ද, පැහුණු ගෙඩිය ‘හෙරළි’ නමින් ද ඉදුණු කල ‘වැළ’ හා ‘වරකා’ නමින් ද මේ රටවාසීන් අතර ප්‍රකට ය. වැළ හා වරකා දෙවගයෙහි ඇති වෙනස නම් වරකා තද ය; වැළ මොළොක් ය, දොදොල් බඳු ය. මේ දෙවගයේ ගස්වල මඳ වෙනසක් ද ඇති බව පෙනේ. ලංකාවාසීන්හට බොහෝ ප්‍රයෝජනවත් වූ මේ ගසින් ඔවුන්ගේ ආහාරයෙහි සැලකිය යුතු කොටසක් පිරිමැසෙන්නේ ය. ගස තරමක් විශාලව වැඩී ගිය කල ගෙඩි හට ගනී. මේ ගෙඩි අපේ රටේ පැතැලි පාන් ගෙඩියක් තරමට විශාල ය. පිට පැත්ත කටු සහිත වූ මේ ගෙඩියෙහි පාට කොළ පාටට හුරු ය. මේ ගෙඩියෙහි ඇට ගෙඩිය පුරා මදුලූ ඇතුළත පිහිටා ඇත. සිංහලයෝ මේ ඇටවලට ‘බිත්තර’ යැයි කියති.

සාමාන්‍ය වශයෙන් කොස් ගෙඩිය ඉදෙන්නට ප්‍රථම ගෙඩිය නෙළා ගනු ලැබේ. ගෙඩියේ පැසුණු නො පැසුණු බව දැන ගනු ලබන්නේ එහි පිටතින් සියුම් සිදුරක් කොට මදුලූ කැබෙල්ලක් හෝ ඇට කැබෙල්ලක් හෝ ගෙන බලා ය. කොස් ගෙඩි පලූ කොට කපා මදුළු වෙන් කොට ගෙන තම්බා, බත් වෙනුවට කුස පුරා අනුභව කරති. ඔවුන් කොස් කන්නේ අපේ රටවාසීන් ‘ටර්නිප්’ හෝ ගෝවා කන්නාක් මෙනි. මේ කොස් තැම්බුම රසයෙන් ද සුවඳින් ද ගෝවාවලට සමාන ය. විශාල ලෙස හට ගත් ගෙඩියක් හත් අට දෙනෙකුට සෑහෙයි. පැසී ඉදුණු කල හෙවත් වැළ හෝ වරකා වූ කල සුමධුර රසයකින් යුක්ත වූ මෙය, නො පිස ම කනු ලැබේ. පැසුණු කොස් ඇට පාටින් හා සුවඳින් පමණක් නො ව රසයෙන් ද අපේ රටේ ‘චෙස්නට්’ ගෙඩිවලට සමාන ය.

සාමාන්‍ය ජනතාව කොස් ඇට තම්බා කති. නැතහොත් ගිනි අළු යට දමා පුළුස්සා කති. හැම ගෙදරක ම ලොකු කොස් ඇට ගොඩක් ලිප් බොක්කේ තැන්පත් වී තිබීම සිරිතකි. සමහරු ගමන් බිමන් යන විට මග දී අනුභව කිරීමට කොස් ඇට පසුම්බියක ලා ගෙන යති. කොස් හිඟ කාලයේ දී කොස් ඇට සොයා ගත නො හැකි නිසා කොස් වාරයේ දී ‘වැලි කොස් ඇට’ නමින් කල් තබා ගත හැකි ආකාරයෙන් කොස් ඇට සාදා ගැනීමට ලාංකිකයා සමත් ය.

කොස් ගෙඩිය කැපූ කල තාර මෙන් ඝන වූ, එහෙත් වර්ණයෙන් සුදු වූ දියරක්, මැලියමක් ගලයි. ඇලෙන ගතියෙන් යුක්ත වූ මේ කොහොල්ලෑව කෙල්ලන් කොල්ලන් විසින් කුරුල්ලන් අල්ලන්නට උපයෝග කර ගනු ලැබේ. ඇතැම් අය මේ කොහොල්ලෑ සහල් පිටි සමග මිශ්‍ර කොට අනුභව කරන බව පෙනේ. ඒ කෑම බිත්තර බැදපු කලෙක ලෙසින් රස ය.

දෙහි ගස්වල සරු ලෙස ඵල හට ගන්නා කාලයේ ඔවුහු දෙහි කඩා ඇඹුල් මිරිකා මැටි බඳුනකට ගෙන ලූණු දමා ගින්නේ හෝ අව්වේ කකාරවා ‘ලූණු දෙහි’ දමා පසුව ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා තබා ගනිති. ආහාර සුලබ නො වන කාලවල ගැනීම සඳහා ආහාර සැකසීමට ලාංකිකයා හුරුවක් දක්වයි. ඔවුහු විවිධ ආහාර සංරක්ෂණ ක්‍රම දැන සිටියහ. දෙහි හිඟ කාලයේ දී ලූණු දෙහි බොහෝ ප්‍රයෝජනවත් ය.

ඔවුන්ගේ රස කැවිලි විවිධ ය. ඒ රස කැවිලි අතර ප්‍රධානත්වය ගන්නා කැවුම්, සහල් පිටියෙන් හා පැණියෙන් සාදා ගනු ලැබේ. සහල් පිටි අනා ගුළි ගසා කොළපතක තබා ඇඟිල්ලෙන් පැතලි කොට පැහෙන තෙල් ඇතිලියේ බහා පදමට කර වූ පසු තෙලෙන් එළියට ගනිති. ලන්දේසින් ලංකාවට පැමිණි අවධියේ, ඔවුන් හට රාජකීය සංග්‍රහයක් කරනු කැමැති වූ කන්ද උඩරට රජු ඔවුන්ට කැවුම් පිස යවන ලෙස රාජ පුරුෂයන්ට නියම කළේ ය. එම කැවුම් කා පුදුමයට පත් වූ ලන්දේසීහු එපමණ ප්‍රණීත ආහාරයක් මිනිස් අතකින් නම් සැදිය නො හැකි යැයි සිතා ‘මේවා ගස්වලින් කඩා ගන්නා දෙයක් දැ’ යි ඇසුවෝලූ!

අග්ගළා නමින් සාදා ගන්නා තවත් රස කැවිලි වර්ගයක් වෙයි. බැදි සහල් පිටි පැණියෙන් අනා ගම්මිරිස්, කරදමුංගු හා කුරුඳු පොතු මඳ වශයෙන් මුසු කොට මෙම ගුළි සාදා ගනු ලැබේ. මේවා ගුළි කිරීමෙන් පසු තද වෙයි. ඈත ගමන් බිමන් යෑමේ දී අග්ගළා පසුම්බිවල දමා ගෙන යෑම ඔවුන්ගේ සිරිත ය. පිටි සහ පැණි යොදා සාදා ගන්නා අලූවා නම් තවත් රස කැවිල්ලක් වෙයි.

වෙනසකට ඇත්තේ හැඩය පමණ යි. අග්ගළාව වටකුරු වූ අතර අලූවා පැතලි ය. ආහාර අහේනියෙන් හාමත් වූ විට අලූවා කා ඉක්බිති වතුර බොනු ලැබේ.

යක් පැටි නම් තවත් අහරක් වෙයි. හාල් පිටි පොල් හා හකුරුවලින් සාදන‍ෙලබන මෙය රස අහරකි. හාල් පිටි, පැණි හා මුසු කොට කොළයක ල වණ්ඩුවේ තම්බා ගනිති. ඉතා මොළොක් වූ මෙය බුදින විට හකුරු සමග සුදු පාන් කන බවක් හැඟෙන්නේ ය.

මෙරටෙහි තවත් මන වඩන ආහාරයක් නම් පිට්ටු ය. භාජනයකට කුරක්කන් පිටි ගෙන මඳක් දිය ඉස තරමක ඇට හෙවත් ගුළි වන තුරු අතගා දිය පිරූ සැළියක රෙදි කඩක් බැඳ හුමාලයෙන් තම්බා මෙම ගුළි සහිත ඇනූ පිටි ඊමත මුදුන් වන සේ තබා වෙනත් බඳුනකින් වසා තම්බා ගනිති. බත මෙන් කත හැකි මෙය ප්‍රණීත ආහාරයකි.

පැරණි ලංකාවේ ආහාර රටාවේ දක්නට ලැබුණු විශේෂ අංගයක් වූයේ පලතුරු ය. අන්නාසි, උක්, දෙළුම්, කැකිරි, කොමඩු, කජු, වැළ, වරකා, මොර, ජම්බු ආදි පලතුරු වර්ග ලාංකිකයා ආහාරයට ගත් රසවත් පලතුරු ය. ශරීරයට
ගුණදායක, පූර්ණ පෝෂණය සඳහා හේතු වූ ස්වභාවධර්මය සමග සබඳතාවක් තිබූ අපූරු ආහාර සංස්කෘතියකට අතීත ලාංකිකයෝ උරුමකම් කීහ.