චතුරාර්ය සත්‍යයෙහි පළමු වැන්න වූ දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය පිළිබඳ ව පෙර පාඩමෙන් අපි උගත්තෙමු. මෙම පාඩමෙන් එහි දෙවැන්න වන දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය පිළිබඳ ඉගෙනීමට අවස්ථාව ලැඛෙන්නේ ය.
දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යයෙන් කියවෙන සංසාරගත දුක් දොම්නස් කිසිවක් අහේතුක ව ඇති වන්නේ නැත. ඕනෑ ම දෙයකට හේතු ප්‍රත්‍ය තිබේ. සසර දුක ද එසේ ය. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය උගන්වන ඉපදීම, මහලූ වීම, ලෙඩ වීම, මරණය ආදි සංසාරගත දුක් ද අහේතුක ව ඉබේ ම ඇති වන්නේ නැත. බුදු දහම අනුව එකී සසර දුකට මුල් වන්නේ මිනිස් සිත් සතන් තුළ ඇති කෙලෙස් ය. එනම් කිලිටි, පහත් සිතුවිලි ය. තණ්හාව එයින් වඩාත් මූලික වේ.
තණ්හාව පුද්ගලයාටත්, සමාජයටත් දුක් උපදවයි; නොයෙක් කරදර හිරිහැර පමුණුවයි. මෙම තණ්හාව නිසා ම රැස් කර ගත් ධනය ඇතැමුන් ආරක්ෂා කරනුයේ නිධානයක් රකින නාගයන් සේ ය. ඔවුහු වස්තුව තමාගේ වත් අනුන්ගේ වත් යහපත සඳහා යොදා නොගනිති; කොපමණ ලැබුණත් තෘප්තියකට පත් නොවෙති; අනුන්ගේ දේවල් ද බලයෙන් හෝ නීති මාර්ගයෙන් හෝ තමා සන්තක කර ගැනීමට වෙහෙසෙති. ඉඩකඩම්, දේපළ, මිල මුදල් ආදි දේ පිළිබඳ ආරවුල් හටගන්නේ ද මෙම තෘෂ්ණාව නිසා ය. බොහෝ දුක් පීඩා විඳිමින් අපමණ වෙහෙස වී මිනිසුන් රැකීරක්ෂා ආදිය කරන්නේ සම්පත් උපයා ගැනීමට ඇති තණ්හාව නිසා ය.
ඇතැම් මහා ධනවතුන්ගේ සිට දුගී දුප්පතුන් දක්වා ම තත්ත්වය මෙබඳු ය. තණ්හාව නිසා ඇතැම් විට දෙමවුපියෝ දරුවෝ ද, සහෝදර සහෝදරියෝ ද අමනාප වෙති. ඔවුහු තම ඥාතීන් ද, හිතවතුන් ද, අසල්වාසීන් ද අමනාප කර ගනිති; ඔවුන් සමග ගැටුම් ඇති කර ගනිති. ලෝකයේ සියලූ අරගලවලට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ ද තණ්හාව ය. බල තණ්හාව මුල්කොට ගත් යුද කෝලාහල යනාදිය නිසා මිනිසුන්ට වටිනා ජීවිත පවා අහිමි වෙයි. මේ අනුව තණ්හාවට වසඟ වූ සිත පුද්ගලයාට ද සමාජයට ද ඉතා භයානක විපත් පමුණුවයි.
යම් පුද්ගලයකු බහු භාණ්ඩික බවට පත් කරවීමට ප්‍රධාන හේතුව මෙම තණ්හාවයි. එවැනි බහු භාණ්ඩිකත්වයට හුරු වූ පුද්ගලයා පහසුවෙන් පෝෂණය කළ හැකි හෙවත් රැකිය හැකි කෙනෙක් නොවේ. ආහාර, ඇඳුම් පැලඳුම්, නිවාස යනාදි සියල්ල ඉතා ඉහළ මට්ටමකින් අපේක්ෂා කරන අය ජන සමාජය තුළ වැඩියෙන් දක්නට ලැඛෙයි. පමණට වඩා වියදම් කිරීමට ද ඔවුහු පෙළඹෙති. අධික පරිභෝජන රටාවකට හුරු වූ අය දැකීමෙන් පසු ඔවුන් අනුකරණය කරමින් එවැනි හැසිරීම් රටාවන් ප්‍රදර්ශනය කරන්නවුන් ද කොතෙකුත් දැකිය හැකි ය. ඔවුහු ක්‍රමයෙන් බහුභාණ්ඩික ජීවන රටාවට යොමු වෙති. ඒ නිසා ම අසීමිත ලෞකික ආශාවන් පසුපස හඹා යති. තමාගේ ආර්ථීක ශක්තිය දුර්වල වූ විට ණය වී අත්‍යවශ්‍ය නොවූ දේවල් රැස් කර තබා ගැනීමට පෙළඹෙති. නොයෙකුත් ගෘහභාණ්ඩ, තාක්ෂණික උපකරණ, සුවිසල් සුවපහසු ගේදොර, මිල අධික ඇඳුම් මෝස්තර ආදිය මහත් කොට සැලකීම නිසා ඇතැමුන් ජීවත් වන්නේ සමාජයට නොපෙන්වන ආර්ථීක ප්‍රශ්න රැසක් මධ්‍යයේ ය. මේ සියල්ලට ම මුල සරල චාම් දිවි පෙවෙතකට හුරු නොවීමයි; අසීමිත තණ්හාවයි.
එබැවින් කුඩා කල පටන් ම ආශාවන්ට වහල් වී ජීවත් වීමෙන් අප ඈත් විය යුතු ය. එය ජීවිතය ම විනාශය කරා ගෙන යාමක් වන හෙයිනි. අතෘප්තිකර, තණ්හා අධික ජීවිතයක බලාපොරොත්තු සියල්ල කිසි සේත් සම්පූර්ණ කර ගත නො හැකි ය. එබැවින් එවැනි අතෘප්තිකර ජීවිතයක් ගත කිරීමට වඩා ලද දෙයින් සතුටු වී සැහැල්ලූ අල්පේච්ඡ පී්‍රතිමත් ජීවිතයක් ගත කිරීමට අප හුරු පුරුදු විය යුතු ය. එවිට ජීවිතයේ අප විසින් අපගේ නොදැනුවත්කම නිසා ම ගොඩනගා ගනු ලබන ප්‍රශ්න බොහොමයක් අවම වී යනු ඇත. ධාර්මික අල්පේච්ඡ දිවි පැවැත්ම මෙලොව ජීවිතයේ සාර්ථකත්වයට ඛෙහෙවින් බලපාන්නක් සේ ම සතුටින් ජීවත් වීමට ද තණ්හාව දුරු කර සංසාර දුකින් අත්මිදීමට ද මූලික වශයෙන් ම උපකාරී වෙයි.
මෙම දුක හටගැනීම හෙවත් දුක්ඛ සමුදයාර්ය සත්‍යය පිළිබඳ ව ධම්මචක්කප්පවත්තන සූත්‍රයෙහි විවරණය වෙයි. දුක් ඇති වීමට මුල් වන්නේ නැවත ඉපදීමට හේතු වන (පෝනෝභවිකා) නන්දිරාගයෙන් යුක්ත වන (නන්දිරාගසහගතා) ඒ ඒ තැන්හි ඇලෙන සුලූ (තත්‍රතත්‍රාභිනන්දිනී) තෘෂ්ණාවයි.
බුදු දහම අනුව මෙම තණ්හාව තුන් ආකාර වේ.
කාම තණ්හා
පස්කම් සැපතෙහි ඇල්ම හෙවත් ඉඳුරන් පිනවීමේ ආශාව කාම තණ්හාවයි. බුදු දහමට අනුව ඉන්ද්‍රිය හයකි. එම ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමට පුහුදුන් මිනිස්සු කැමැති වෙති. ඒ මෙසේ ය.
ඇසින් - පි්‍රයජනක රූප බැලීම
කනින් - මිහිරි ශබ්ද ඇසීම
නාසයෙන් - මිහිරි සුවඳ විඳීම
දිවෙන් - මිහිරි රස විඳීම
ශරීරයෙන් - සිත් සතුටු කරන ස්පර්ශ ලැබීම
සිතින් - අතීත අරමුණු මෙනෙහි කිරීම
පංචකාම සේවනය ලෙස හැඳින්වෙන්නේ එයයි. පසිඳුරන් ඇති සෑම පුහුදුන් සත්ත්වයෙක් ම එකී සුව විඳීමේ ආශාවෙන් යුක්ත ය; එයින් තරගකාරිත්වයක් උපදී. එක් අයකුට වඩා තවකකු ඉඳුරන් පිනවීමේ කාර්යයයෙහි නිරත වීමට ද පෙළඹෙයි. ඇතැම්හු ඉඳුරන් පිනවීමෙහි අන්තයට ම යති. ඉඳුරන් පිනවීම නැවත නැවත පැවැත්ම වර්ධනය කරයි. එය කාම තණ්හාව ය.
භව තණ්හා
භව යනු වීමයි. පැවැත්ම ඇති බව, සිදුවීම යන අර්ථ එහි ඇත. ඒ අනුව පැවැත්මට ඇති ආශාව භව තණ්හාවයි. ස්ථීර වූ පැවැත්මක් ඇතැයි ද ආත්මය ස්ථීර ව, නොවෙනස් ව ගමන් කරන්නේ යැයි ද පිළිගැනීමෙන් භව තණ්හාව ඇති වෙයි. මෙසේ ශාස්වත දෘෂ්ටිය මුල්කොට ගෙන හෙවත් නිත්‍ය ආත්මය පිළිබඳ විශ්වාසය නිසා භව තණ්හාව ඇති වන්නේ ය. නිත්‍ය වූ භවයෙහි නැවත නැවතත් උපදිමින් පස්කම් සැප විඳීමට ඇති ආශාව භව තණ්හාව ය. සදාකාලික ව ම පස්කම් සුව විඳීමට මිනිසා තුළ ඇති කැමැත්ත ඉන් අදහස් වේ.
විභව තණ්හා
ඇතැම්හු සත්ත්වයාගේ නැවත ඉපදීමක් නැතැයි ද මරණයෙන් ජීවිතය කෙළවර වේ යැයි ද සිතති. ඒ අනුව ඔවුහු මෙලොව පැවැත්ම පමණක් පිළිගනිති; මෙලොව හැකිතාක් පස්කම් සුව විඳීමට කැමැති වෙති. එය විභව තණ්හාවයි. ඔවුන්ගේ එක ම අපේක්ෂාව මෙලොව හැකිතාක් කම් සුව විඳිමින් ගත කිරීම ය. මෙකී විභව තණ්හාව සත්ත්වයාට භවයෙන් භවයට ගමන් කරන සදාකාලික ආත්මයක් නැත, එබැවින් මතු උපතක්ද නැත, යන උච්ඡේද දෘෂ්ටිය තුළින් ඇති වේ.
මෙසේ කාම, භව හා විභව යන ති්‍රවිධ තණ්හාව ම දුකට මුල් වෙයි. අප හුරු පුරුදු විය යුත්තේ සසර දුකට මුල් වන අප අතර ගැටුම් ඇති කරවන, හොඳ හිත පලූදු කරවන තණ්හාව පාලනය කර ගැනීමට ය; තණ්හාවට දාසයකු නොවී කටයුතු කිරීමට ය; එසේ ම අසීමිත තණ්හාවෙන් අනුන් පරදවා යාමේ ආදීනව තේරුම් ගනිමින් අල්පේච්ඡ ව ජීවත් වීමට ය; ලද දෙයින් සතුටු වෙමින් බහු භාණ්ඩික නොවී කටයුතු කිරීමට ය. එබඳු ජීවිතයක් ගත කරන්නාට දුක් පීඩා අඩු වෙයි. හෙතෙම සැහැල්ලූවෙන් හා සතුටින් ජීවත් වෙයි. ඔහුට ජීවත් වීම පහසු ය. මහමෙරක් හිස පිට තබා ගත්තාක් මෙන් හෙතෙම පීඩා නොවිඳී. එවැනි සැහැල්ලූ, පී්‍රතිමත්, සාමකාමී ජීවිතයක් ගත කිරීමට පාසල් සිසුන් වන අප ද හුරුපුරුදු විය යුතු ය.