කාශ්මීරීය රජවරුන් පිළිබඳ රාජතරංගණියෙහි ඉදිරිපත් කෙරෙන තොරතුරු
දේවතාවන්ගේ සහ දෛත්‍යයන්ගේ පියා වූ කාශ්‍යප සෘෂි මෙහි තපස් රැක්කේ යැයි ඓතිහාසික වාර්තාවක් වෙයි. ඔහුගේ නමින් වූ මෙම කාශ්‍යප මේරු යයි කියන ලද්දේ කාෂ්මීරය කාශ්‍යප යන්නෙහි අපභ්‍රංස රූපයයි . වර්ග කිලෝමීටර 222,236 ක් දක්වා විහිදෙන කාශ්මීරයෙහි රාජ්‍ය පාලනය පිළිබඳ ආරම්භයෙහි පටන් රාජ්‍ය පෙළපත් ගණනාවක තොරතුරු වාර්තා කරන ග්‍රන්ථයන් අතර කල්හණයන්ගේ රාජතරංගණියට හිමිවන්නේ අද්විතීය ස්ථානයකි.
පූර්ව රචිත ග්‍රන්ථ කිහිපයක සදාශ්‍රයෙන් හා ජනකතා,මුඛ පරම්පරාගත පුවත් ආශ්‍රය කරගනිමින් ඔහු කාශ්මීරයේ රජවරුන් පනස් දෙනෙකු පිළිබඳ තොරතුරු වාර්තා කරයි.
“ද්වාපඤ්චාශතමාම්නාය භ්‍රංසාද්‍යාන් නාස්මරන් නෘපන් තෙභ්‍යො නීලමනාද් දෘෂ්ටං ගොනන්දාදි චතුෂ්ටයම්”
කල්හණයන් පැරණි තොරතුරු හරහා ලබාගන්නා නම් 17 එනම් පළමුවැනි ගෝනන්ද රජු සිට දෙවැනි ගෝනන්ද රජු දක්වා තොරතුරු නීලමතපුරාණයෙන් ලබා ගනියි. මතුරාවේ දිව්‍ය වීරයා වන ක්‍රිෂ්ණාව වටලා තම ඥාති ජරාසන්ධගේද උපකාරයෙන් පළමුවැනි ගෝනන්ද රජු කාශ්මීරයෙහි රජ විය. දිගුකාලීන ගැටළුවකට පසුව කාශ්මීරයෙහි රජ වූ ගෝනන්දයන් ක්‍රිෂ්ණාගේ සහෝදරයෙකු වූ බලහද්‍ර විසින් කෲර ලෙස මරණයට පත් කරන ලදී. ඔහුගෙන් පසු රජ වන්නේ ගෝනන්දයන්ගේ පුත් ෂ වැනි දාමෝදරයන්ය. තම පියාගේ මරණයේ පළිගැනීමට අදිටන් කොට ක්‍රිෂ්ණා පරපුරෙන් පැවත එන්නන්ට හා අනුගාමිකටයන්ට ද ප්‍රහාර එල්ල කළේය. ක්‍රිෂ්ණා සමඟ එම සටනේදී දාමෝදර රජු මිය ගියේය. ඉන්පසු රජුගේ ගැබ්බර වැන්දඹුව වූ යශෝවතී බිසව රජ කමට පත් කළේය. නියමිත කාලයේදී දේවිය දරුවෙකු බිහි කළාය.ඉන් පසු මොහුගෙන් උපන් සත්ප්‍රාසාද මංගල්‍යයත් සමඟම ෂෂ ගෝනන්ද ලෙස කිරුළු පැළදවීය.
ආදි ග්‍රන්ථයන්හි දක්නට නොලැබුණු රජවරුන් 35 දෙනාගේ හිදස පිරවීම සඳහා කල්හණයන් පද්ම මිහිරයන්ගේ කෘතියක් ආශ්‍රයෙන් රජවරු අට දෙනෙකුගේ තොරතුරු සපයාගෙන තිබේ. පද්ම මිහිරයන්ගේ කෘතිය සඳහා පාශුපත හෙල රාජ්‍යයන්ගේ පාර්ථිවාලී නැමැති ග්‍රන්ථය සදාශ්‍රය වී ඇත.
“ආම්නායභංගාන්නිර්නෂ්ටනාමකෘතස්තතඃ පරම් පඤ්චත්‍රිංශන්මහීපාලා මග්නා විස්මෘතිසාගරෙ”
මොවුනතර ලව ප්‍රාරම්භිකයා වෙයි. එමෙන්ම කුරුහාරයෙහි කුස, ඛාගී සහ ඛොනමුෂද ගොධාරයෙහි ආරම්බකයා ලෙස සලකන ගෝධරයන් ද නාම මාත්‍රිකව හදුන්වා තිබේ. ගම්වල ගොඩනැගිලිවල සහ ඇතැම් ඇළවල් ද රජවරුන්ගේ නාමයෙන් හදුන්වා තිබේ. මෙය කාශ්මීරයෙහි පමණක් නොව ලොව බොහෝ රටවල ඇතැම් ප්‍රසිද්ධ ස්ථාන රජවරුන්ගේ නම් වලින්ම දක්වා ඇත. මෙිහෙයින් හේල රාජ්‍යයන්ගේ ග්‍රන්ථයෙහි ඓතිහාසික වාර්තාවල සඳහන් නොවන රජවරුන්ගේ නම් තොරා ඇතුලත් කර ඇති බවත්, රජවරුන්ගේ නම් ජනප්‍රිය නිර්වචනයන් හරහා ලබාගත් ශුද්ධ නාමයන් ද නැතහොත් වෙනත් ක්‍රමයකින් නිර්මාණය කරගන්නා ලද නම් ද යන්න තීරණය කිරීම උගහටය. ඒහෙයින් ලව ගේ පටන් සචිනාර දක්වා රජවරුන් පිළිබඳ හේල රාජයන් දක්වා ඇති තොරතුරු සත්‍ය සේ පිළිගැනීමට උගතුන් මැලි වේ.
කල්හණයන් චවිල්ලාකරයෙන් ද රජවරුන් පස් දෙනෙකුගේ තොරතුරු ගෙන රාජතරංගණියට අන්තර්ගෘහිත කර තිබේ. චවිල්ලාකාරයෙන් ලබාගෙන ඇති පළමු නාමය අශෝක රජුගේ නාමයයි. මොහු වනාහී ඉන්දියාවේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් සනිටුහන් කරන ලද රජෙකි. බෞද්ධ රාජ්‍ය පාලකයෙකු වශයෙන් අශෝකගේ යහ පාලනය ඔහු විසින් ප්‍රතිෂ්ටිත අශෝක ශිලා ලේඛන වල සඳහන් වේ. එම තොරතුරු පිළිබඳ රාජතරංගණියෙහි දක්වන තොරතුරු යම් එකඟතාවතක් දක්වයි. අශෝක ශුෂ්කලේත්‍ර හා විතස්ත්‍ර යන ස්ථානයන්හි දාගැබ් කරන ලද බව සඳහන්ය. මේ හරහා ඔහු කාශ්මීරයේ නව සම්ප්‍රදායක් ජනිත කර ඇති වග චීන වන්දනා කරුවන් දක්වා ඇති වාර්තාවලින් සනාථ වෙයි. මොහු විසින් ශෛලමය විහාරයක් ද අනිකුත් විහාරයක් ද කරවා ඇති බවත් ඒවා අශෝකේශ්වර නමින් ව්‍යාහෘත වුණු බව ද පෙනේ.
අශෝක රජුගෙන් පසුව රජවන්නේ ජලෞක නම් ඔහුගේ පුතුය. මොහු ද වීරයෙකු සේ ඇතැම් කතාවන්හි සදහන්වන මොහු ම්ලේච්ඡයන්ගේ භූමි හා අනිකුත් ප්‍රදේශයන් ද ජයගත් දක්‍ෂ යුධ කෞශල්‍යයෙන් පිරිපුන් රජෙකු සේ ඔහු පිළිබඳ වාර්තා කරයි. එනමුදු ජලෞක නමින් අශෝක රජුගේ පුතෙකු පිළිබඳ තොරතුරු අන් කිසිදු ඓතිහාසික මූලාශ්‍රයක සඳහන් නොවේ.
ජලෞක රජුගෙන් පසුව රජවන රජු වන්නේ දෙවැනි දාමෝදර රජුය. මොහු පිළිබද දේශීය පුරා වෘත්තයන්ගෙන් ආ තොරතුරු පමණක්ම වූ හෙයින් කල්හණයන් ද ඊට වඩා යමක් දක්වා නොතිබේ. මොහු විසින් කළ විශ්මිත ක්‍රියා පිළිබද කතන්දර හා ඔහු සර්පයෙකු බවට පරිනාමය වීම සම්බන්ධ තොරතුරු සොයා ගත හැකිය.
තුරුෂ්ක රජවරුන් වන හුෂ්ක, ජුෂ්ක හා කණිෂ්ක මීළඟට කාශ්මීරයෙහි රජ වූ බව රාජතරංගණියෙහි සඳහන් වේ. වයඹ දිග ඉන්දියාවේ පාලකයා වූ කුෂණ රජු කණිෂ්ක රජු හා සමඟ තිබූ රාජ්‍යමය හැදුනුම්කම බෞද්ධ මූගාශ්‍ර වලින් කාසි හා ශිලාලේඛන වලින් තහවුරු කරගත හැකිය. හුෂ්ක යන්න වෙනස් වී හුවිෂ්ක යනුවෙන් සකස් වූ අතර එකී නාමය පුරාතන කාසි වල ද සඳහන් වේ. මේ අතර මෙකී නාමද්වයම එකම රජකෙනෙකුගේ බව ශිලාලේඛන වාර්තා වලින් සනාථ වේ.කණිෂ්ක පුර, හුෂ්ක පුර හා පුෂ්ක පුර යනුවෙන් රාජධානි තුනක තොරතුරු සඳහන් වන හෙයින් මොවුන් තිදෙනා සදමකාලීනව රාජ්‍ය විචාරා ඇති බවට උගතුන් තහවුරු කරයි.
චවිල්ලාකාරයන් ගන්නා ලද අවසන් රජු වන්නේ අභිමන්‍යු රජුය. මොහුගේ රාජ්‍ය සමයේදී රාජ්‍ය විරෝධී බොහෝ ක්‍රියා කලාපයන් දැක ගත හැකිය. මොහුගේ දුසිරිත් පාලනය හමුවේ නාගයින් මාස 06ක් හිම වර්ෂාව පතිත කරවන ලද බව සදහන්ය.
අභිමන්‍යුට පසුව භූමියෙහි නැවත සාම්ප්‍රදායික වන්දනාවන් අවසාන වශයෙන් තහවුරු කළ රජු වශයෙන් තෙවැනි ගෝනන්ද රජු කල්හණ දක්වයි. මොහ වනාහී ගෝනන්දිය රාජ වංශයෙහි සමාරම්භකයා සේ ද සළකණු ලබයි. මොහුගෙන් පසුව රජවරුන් පිළිබද අඛණ්ඩව තොරතුරු දිග හැරෙයි.
මින් පසුව පළමු විභීෂණ ඉන්ද්‍රජිත්, රාවණ සහ දෙවන විභීෂණ යන රජවරුන්ගේ නම් සහ පාලක කාලය පමණක්ම තොරතුරු සදහන් වෙයි. කල්හණයන් පද්‍ය 80 කින් දක්වනු ලබන නර හෝ කින්නර රජු ඉතා වැඳගත් රජෙකි. මෙහි නර රජුට ආරෝපිත විජයේශ්වරයට යාබඳ පෞරාණික නගරයක් පිළිබඳ තොරතුරු සඳහන්ය. නර රජුගෙන් පසු රාජ්‍යානුප්‍රාප්තිකයා වනුයේ ඔහුගේ පුත් සිද්ධයන් ය. ඔහු තම නමෙහි අර්ථය ධ්වනිත වන අයුරින් සාත්තුවරයෙකු සේ යහපත් කුමාරයෙකු බව සනාථ කරයි. පිය පුතු අනුක්‍රමයෙන් ඔහුගෙන් පසු උත්පලාක්‍ෂ, හිරණ්‍යාක්‍ෂ, හිරණ්‍යකුල සහ වසුකුල යන රජවරුන් යහපත් සේ රාජ්‍ය විචාල බවත් ඔවුන්ගේ රාජ්‍ය කාලය පිළිබඳ පමණක් කල්හණයන් සඳහන් කරයි. සින්ධු නිම්නයට ප්‍රවිෂ්ට වීමේදී ඇති හිරණ්‍ය පුරයෙහි සමාරම්භකයා හිරණක්‍ෂ බව තහවුරු වෙයි.
වසුකුලගෙන් පසුව රජ වන්නේ ඔහුගේ පුත් මිහිරකුලයන්ය. මොහු පිළිබද විශේෂ වශයෙන් කල්හණයන් කරුණු වාර්තා කරයි. කල්හණයන් මිහිරකුලයන් සුදු ම්ලේච්ඡ පාලකයා සේ හැඳින්වීම යෝග්‍ය බව ව්‍යක්ත අදහසයි. මිහිරකුලයන්ගේ පාලන තන්ත්‍රය පිළිබඳ විශාල පුරාවෘතයන් රාජතරංගණියෙහි සඳහන්ය. ප්‍රචණ්ඩත්වය හා කෲරත්වය මොහුගේ චරිතයෙහි විශේෂතා ලෙස කල්හණයන් දක්වයි.කල්හණයන් ඉදිරිපත් කරන මෙම ලක්‍ෂණයන් හියුං ෂියෑන් හා ෂුන්ග් යුත් දක්වන තොරතුරු හා සමානතාවක් උසුලයි. මිහිරකුලයන් කෝටි තුනකගේ මිනී මරුවෙකු සේ කල්හණයන් දක්වයි. මෙනයින් බැලූ කල්හි මිහිරකුලයන්ගේ ප්‍රසිද්ධිය විදේශියන්හි ද පැතිර පැවති බවයි.
මිහිරකුලයන්ගෙන් පසුව රාජ්‍යත්වයට පත් වන්නේ ඔහු පුත් බකය. ඔහු ඉතා ගුණවත් කුමාරයෙකු සේ කල්හණයන් දක්වයි. මොහු මායාකාරීන් අතින් මරණයට පත් වී තිබේ. මොහුට පසුව රජවන ක්‍ෂිතිනන්ද, වසුනන්ද, දෙවන නර හා අක්‍ෂ යන රජවරුන් සතර දෙනා පිළිබඳ අල්ප වශයෙන් තොරතුරු රාජතරංගණියෙහි සඳහන්ය. මෙහි වසුනන්දයන් ශෘඞිගාරය පිළිබඳ පොත් පිංචක් ලිවීම ද වැඳගත් තොරතුරු සේ දක්වනු ලබයි. මොවුන්ගෙන් පසුව රජවන ගෝපාදිත්‍ය අග්‍රහාරයෙහි ආරම්භකයා සේ සළකණු ලබයි. ගෝපාදිත්‍යයන්ගේ ගුණයන් ප්‍රශස්තීන්හි දක්වා ඇති බව කල්හණයන්ගේ තොරතුරු වලින් මෙන්ම පුරවිද්‍යාත්මක තොරතුරු වලින්ද සනාථ වී තිබේ. මොහුගෙන් පසුව රජවන ගෝකර්ණ පිළිබඳ අල්පව තොරතුරු සඳහන් වුව ද ඔහුව ශිව ගෝකර්ණ යනුවෙන් කල්හණයන් හඳුන්වා තිබේ.
ගෝනන්ද රාජ වංශයෙහි අවසන් පාලකයා වනුයේ යුධිෂ්ඨිර හෙවත් අන්ධ යුදිෂ්ඨිරයන්ය. මොහුගේ අවිචාරවත් ක්‍රියාශීලීත්වය හරහා ඔහුට විරුද්ධව මැති ඇමැතිවරු නැගී සිටි හෙයින් රාජකාරිය හැර දැමීමට සිදු වූ බව සඳහන් කරමින් කල්හණයන් රාජතරංගණියෙහි පළමු පොත හමාර කරයි.
ගෝනන්ද රාජ වංශයට සම්බන්ධ නොවූ රජවරු සය දෙනෙකු පිළිබඳ තොරතුරු මීළඟට වාර්තා වෙයි. මෙහි සමාරම්භකයා වනුයේ පළමුවන ප්‍රතාපාදිත්‍ය රජුය. මොහු විදේශයකින් පැමිණියෙකු බවට වික්‍රමාදිත්‍ය රජුගේ ඥාතිවරයෙකු බවට තොරතුරු හෙළි වෙයි. ප්‍රතාපාදිත්‍යගෙන් පසුව රජවන ජලෞක එකම යුගයක රජකළ බවට අනුමාන කරනු ලබයි. ජලෞකගෙන් පසුව පළමුවන තුන්ජින රජවෙයි. රජුගේ පරිත්‍යාගයන් හා එතුමාගේ බිරිඳ වන වාක්පුෂ්තාගේ ප්‍රාතිහාර්යයෙන් මිනිසුන් බේරී ඇති අයුරු කල්හණයන් වර්තා කරයි. මොහුගෙන් පසුව රජවන විජය අන් පවුලකට අයත් වන අතර ඔහු විසින් විජයේශ්වරය ගොඩනැගූ බවට ද තොරතුරු දක්වයි. විජයගෙන් පසුව රජවන ඔහු පුත් ජයේන්ද්‍රා පිළිබඳ මෙසේ සඳහන් වෙයි. ජයේන්ද්‍රගේ නුවණක්කාර හා දැහැමි අගමැති වන සන්ධිමතිව කෲර රජු විසින් මරා දමයි. නැවත මායාකාරියගේ මන්ත්‍ර බලයෙන් දිවිරැකගන්නා මොහු ජයේන්ද්‍රගේ මරණින් පසුව ආර්යරාජ යන නාමයෙන් කාශ්මීරයෙහි රජවී වසර හතළිස් හතක් රජකම් කරයි. දිවියේ අවසන් කාලයෙහි පූජනීය ශිව භූතෙස ප්‍රදේශයෙහි තවුසෙකු සේ දිවිගෙවා ඇත.
මේඝවාහන ගෝපාදිත්‍යගේ පුතෙක්ද යුධිෂ්ඨිරගේ මුණුබුරෙක් ද වන අතර ගන්ධාර රජුගේ මාළිගාවෙහි විසූ බවට ද කල්හණ වාර්තා කරයි. කාශ්මීර ඇමැතිවරුන්ගේ සමාරාධනයෙන් මොහු තම පිය මුතු පරම්පරාවෙන් හිමි රාජ්‍ය කිරුළ ලබා ගෙන තිබේ. බුදු දහමේ අනුග්‍රාහකයෙක් වූ මොහු සතුන්මැරීම ආදිය තහනම් කොට බොහෝ වෙහෙර විහාර ඉදිකළ ආධ්‍යාත්මික ගුණවගාවෙන් යුතු දිග් විජය කළ රජෙකු සේ කල්හණයන් ඔහු හඳුන්වා තිබේ.
ප්‍රවරසේන හා තුඤ්ජින යන නාමයන් එකතු වීමෙන් සැකසුණු ශ්‍රේෂ්ඨසේන නාමය ලද මේඝනාදගේ පුත් ඔහුට පසුව රජවෙයි. ඔහු පුරාණදිෂ්ඨානයෙහි පූජනීය ගොඩනැගිලි සාදා තිබේ. ශ්‍රේෂ්ඨසේනට දරුවන් දෙදෙනෙකු සිටි අතර වැඩිමහලු පුත් හිරණ්‍ය ඔහුගෙන් පසුව රජවන අතර බාල පුත් තෝරමාන යුවරජ සේ කටයුතු කරයි. හිරණ්‍යයට පසුව තෝරමාන පුත් දෙවන ප්‍රවරසේන රජවෙයි. කල්හණයන්ගේ වාර්තාවන්වලට අනුව තෝරමාන සිරබාරයේදී මියැදෙන අතර ප්‍රවරසේන වන්දනා ගමන් සඳහා කාශ්මීරයෙන් පිටවෙයි. වසර 31ක් රාජ්‍ය විචාල හිරණ්‍ය මෙම කාලය තුළදීම මියදෙයි. මොහුගේ මරණය හා දෙවන ප්‍රවරසේනයන්ගේ ගමන අතර කාලය තුළ කවිමන්ත්‍රගුප්තගේ පාලනය පිළිබඳ තොරතුරු සඳහන් වෙයි. අවුරුදු පහකටත් අඩු කලක් රාජ්‍ය විචාල මොහු ඔහුගේ මරණයේදී තම බලය දෙවන ප්‍රවරසේන වෙනුවන් අත්හරින බව ඔහුගේ අනුශාසක හර්ෂට සැළ කරයි. ප්‍රතාපදිත්‍ය ප්‍රත්‍යසීලගේ පියා වූ උජ්ජයිනියෙහි වික්‍රමාදිත්‍ය හර්ෂ මන්ත්‍රගුප්තයන්ගෙන් පසුව රාජ්‍ය විචාරයි.
ත්‍රීගර්තයෙහි හෝ කාන්ග්‍රාවෙහි සිටිමින් කාශ්මීරයට එරෙහිව හමුදා රැස්කළ දෙවන ප්‍රවරසේනයන්ට වික්‍රමාදිත්‍යගේ බලය හා මන්ත්‍රගුප්තයන්ගේ රාජ්‍ය අත්හැරීම පිළිබඳ වාර්තා වේ. ප්‍රවරසේන සම්බන්ධව කල්හණයන්ගේ වාර්තාවන්හි සත්‍ය තොරතුරු වලට වඩා වෙනස් වූ කරුණු සොයා ගත හැකිය.
ප්‍රවරසේන රජුගෙන් පසුව දෙවන යුධිෂ්ඨිර පිළිබඳ කල්හණයන් සඳහන් කරන්නේ විහාරාරාම සහ පූජනීය ස්ථාන රාජකීය අමාත්‍යවරුන් ලවා ගොඩනැගූ රජෙකු හැටියටය. මෙයින් ශ්‍රී නගර්හි නගර මධ්‍යයෙහි ඉදිකර තිබෙන ස්කන්ධ භාවන විහාරය එකකි.
රණාදිත්‍ය රජුට අදාළව කල්හණ වෙනම ආකාරයෙන් කතා එකතුවක් ඉදිරිපත් කර ඇති බව පෙනේ. ලක්ඛණගේ බාල සහෝදරයා වශයෙන් සළකන මෙම රජු ද සුරංගනා කතාවක වීරයෙකු සේ කල්හණයන් ඉදිරිපත් කරයි. මොහු අවුරුදු 300ක් රාජ්‍ය විචාරීම පුදුම ඵලවන කරුණකි. එමෙන්ම මොහුගේ භාර්යාව වන්නේ රණාරම්භා නැමැති දිව්‍යාංගනාවකි. පොළව යට රණාදිත්‍ය ගිය ගමන් මඟ පිළිබඳ කියන මායාකාරී කතා හා ඔහුගේ දේවිය විවිධ විහාරයන්හි රජ කිරීම ආදී තොරතුරු වලින් මෙහි ඉදිරියට විස්තර කෙරේ. මොහුගෙන් පසු ඔහුගේ පුත් වික්‍රමාදිත්‍ය රාජ්‍යයට පත් වන අතර ඔහු ද තම පියාගේ ක්‍රියා කලාපයන් අනුගමණය කර තිබේ. ඔහුගේ අවුරුදු 41 ක් වූ රාජ්‍ය කාලය පිළිබඳ වැඩිමනක් තොරතුරු කල්හණ සඳහන් නොකල ද සමහර පූජාස්ථාන ඔහු විසින් ගොඩනගා ඇති බව පෙනේ.
වික්‍රමාදිත්‍යගෙන් පසුව රජවන මොහු සොහොයුරු බාලදිත්‍ය ගෝනන්ද පරපුරෙහි අවසාන රජු වශයෙන් හදුන්වා දෙයි.
කර්කොට රාජවංශය
කර්කොට රාජවංශයෙහි සමාරම්භකයා වනුයේ බාලාදිත්‍ය රජුගේ දියණිය වූ අනංගලේඛාව සමඟ විවාහ වූ දුර්ලභ වර්ධනයන්ය. කල්හණ දක්වන තොරතුරු වලට අනුව අවුරුදු 36 ක් රාජ්‍ය විචාළ දුර්ලභ වර්ධනගේ රාජ්‍ය සමයෙහි හියුං ෂියෑන්ගේ ආගමණය සිදු වී තිබේ. සැදැහැවත් වන්දනාකරුවන් විෂයෙහි රජු කරන ලද ආගන්තුක සත්කාර පිළිබඳ හියුං ෂියෑන් සඳහන් කළ ද එම රජුගේ නාමය සඳහන් නොකිරීම අවාසනාවකි. රජතුමා බෞද්ධ පූජකයන්ට බොහෝ සේ ලැදිව කටයුතු කළ බවට කල්හණයන් සඳහන් කළ ද හියුං ෂියෑන් සඳහන් කරනුයේ ඔහු අබෞද්ධයෙකු ලෙසය. දුර්ලභ වර්ධනගෙන් පසු රජ වන්නේ ඔහු පුත් ෂෂ ප්‍රතාපදිත්‍ය රජුය. මොහු අවුරුදු 50ක් රාජ්‍ය විචාරා ඇත. මොහුගේ බිරිද වී ඇත්තේ විදේශීය වෙළෙදෙකුගේ බිරිද වන නරේන්ද්‍රප්‍රභා සමඟය. රජුට දාව ඇයට චන්ද්‍රාපීඩ, තාරාපීඩ, මුක්තාපීඩ නම් කුමාරවරු තිදෙනෙකු ලැබිණි. මොවුන් වප්‍රාදිත්‍ය, උද්‍යාදිත්‍ය හා ලලිතාදිත්‍ය යන නම් වලින් ද හදුන්වා තිබේ.
පියාගෙන් පසුව රජවන චන්ද්‍රාපීඩ ක්‍රි:ව: 713 සහ 720 අතර කාලයෙහි රජ කරන අතර චීන වාර්තාවලට අනුව තෙහාන් නො-ලො පි-ලි රජු බොහෝ කාලයක සිට හදුනා සිටි බව සඳහන් කරයි. මොහුගෙන් පසු රජවන තාරාපීඩ කෲර රජෙකු ලෙස කල්හණ සඳහන් කරයි. මොහු බ්‍රාහ්මණයන්ගේ මායාවන්ට හසුවී අවුරුදු හතරක පමණ කෲර රාජ්‍ය පාලනයෙන් පසුව මරමුවට පත් වෙයි. මොහුගෙන් පසුව සොහොයුරු ලලිතාදිත්‍ය රජ වෙයි. මොහු පිළිබඳ දත්ත සහිත වාර්තාවක් කල්හණ ඉදිරිපත් කරයි. එහිදී ඔහු කාශ්මීරයට එපිට රාජ්‍යයන්හි පවා බලය පැතිරූ රජ කෙනෙක් ලෙස සඳහන් කරයි. විදේශ රටවල් ගවේෂණය කළ රජෙකු ලෙස කල්හණ ලලිතාදිත්‍ය හඳුන්වයි. ලලිතාදිත්‍යගේ යුධ ක්‍රියාදාමය දියත් වනුයේ කන්‍යාකුබ්ජයෙහි පාලකයා වූ යශෝවර්මන් රජු වෙතය. තවද මොහුගේ පාලනය දකුණ සහ ගිණිකොණ ප්‍රදේශවලට ව්‍යාප්ත කර ඇත.
යශෝවර්මන්ගේ පරාජයෙන් පසු ලලිතාදිත්‍ය මුළු ඉන්දියාවේම බලය ව්‍යාප්ත කිරීමට ආරම්භ කළ බව කල්හණ සඳහන් කරයි. ලලිතාදිත්‍ය පැරදවූ උතුරු රාජ්‍යයක් ලෙස තුහ්කාරය හඳුනාගත හැකිය.
ලලිතාදිත්‍ය මීළඟට භෞට්ටයන් වශයෙන් හැඳින්වෙන ටිබෙටියන් පරාජය කරයි. මොහු චීන භටයන් 2000කට තම රටට උපකාරක බල ඇණියක් පැමිණෙන ලෙස ආරාධනා කර ඇත. එමෙන්ම මහා පද්ම වෙරළෙහි කඳවුරක් ද ස්ථාපිත කිරීමට යොජනා කර ඇත. ලලිතාදිත්‍ය රජුගේ රාජ්‍යාවධියෙහි ඇති වූ බෞද්ධ ආගමික ප්‍රබෝධය පිළිබඳ තොරතුරු ද බහුලව දැකිය හැකිය.
ලලිතාදිත්‍යගේ රාජ්‍යාවධියෙන් පසුව රජවන රජවරු අතිදුර්වල පාලකයන් වෙයි. මොවුන්ගේ රාජ්‍ය පාලනයන්හි සිදු වූ විශේෂ සිදුවීම් ඉතා අල්පය. ඒහෙයින් ඔවුගේ නම් පමණක් දැක්වීම සෑහේ.
- කුවලයාපීඩ
- වජ්‍රාදිත්‍ය
- පෘථිව්‍යපීඩ
- සංග්‍රාමපීඩ
- ජයාපීඩ
- ලලිතාපීඩ
- 2 සංග්‍රාමපීඩ
- චිප්පටජයාපීඩ
- අජිතාපීඩ
- අනංගපීඩ
- උත්පලපීඩ
- අවන්ති වර්මන්
- සංකර වර්මන්
- ගෝපාල වර්මන්
- සුගන්ධ
- පාර්ථ
- නිර්ජිතවර්මන්
- චක්‍ර වර්මන්
- ශූර වර්මන්
- චක්‍ර වර්මන්
- උන්මත්තාවන්ති
- 2 ශූර වර්මන්
- යශාස්කර
- සංග්‍රාමදේව
- පර්වගුප්ත
- ක්‍ෂේමගුප්ත
- 2 අභිමනසු
- නන්දි ගුප්ත
- ත්‍රිභුවන
- දිද්දා
පළමුවන ලෝහාර රාජ වංශය
කල්හණයන්ගේ පුරා වෘත්තයන්ට අනුව ලෝහාර රාජවංශයෙහි සමාරම්භකයා වන සංගා්‍රමරාජව පෞද්ගලික වශයෙන් හඳුනාගනු ලබනුයේ දුර්වල පලකයෙකු විලසිනි. මේ හෙයින් තුංග බලය නොනැසී පවතී. මෙහිදී සාහි ත්‍රිලෝචන පාලට සහයක් වශයෙන් තුංග යටතේ හමුදාවක් පිටත් වේ. තවද තුංග විශාල කාශ්මීර බලඇණියක් සාහියට උදව් කිරීමක් වශයෙන් පිටත් කරන ලද බව කල්හණගේ වාර්තා ඔස්සේ ප්‍රකට වේ.
ත්‍රිලෝචන්‍යාලගේ අනතුරු හැඟවීම් හා අවවාද නොසළකා යුද්ධයට යන බැවින් මොවුන්ගේ ආරක්‍ෂාව අනතුරුදායක විය. තවුසු ගංගාව තරණය කරමින් ඉදිරියට එන සතුරන්ට ප්‍රහාර එළ්ල කරමින් පරාජ කළේය. පසුදින උදෑසන හම්මීරවරුන්ගේ ප්‍රහාරයට හසුව තුංගගේ පිරිස පලා ගියහ. එමෙන්ම සාහිගේ භටයින් ද පරාජයට ලක් විය. කල්හණයන් ත්‍රිලෝචනපාල සතුරන්ට විරුද්ධව ක්‍රියාකළ අරයුරු බෙහෙවින්ම පැසසුමට ලක් කරනු ලබයි. මොහු පරාජයට පත් වූ පසු තුරුෂ්කවරුන් රට විනාශ කර දමනු ලබයි. මින්පසු සාහි රට නැවත නඟාසිටුවීමට දැඩි ප්‍රයත්නයක් දරණු ලබයි.
තුංග ඔහුගේ පරාජයෙන් පසුව ඔහුට විරුද්ධ වූ බලවේගයන්ට එරෙහි වන්නට අපොහොසත් විය. එමනිසා තුංග ගැන බිය වූ රජු රහසින් ඔහුට උපකාර කළේය. දිනක් තුංග තම පුතු සමඟ මාළිගාවට පැමිණෙන විට ද්‍රෝහි ලෙස ඝාතනය කරන ලදී. තුංගගේ මරණින් පසු අන්‍ය බලයෙන් නැගී සිට 1028දී දුර්වල සංග්‍රාමරාජ මියෙදෙන තෙක් මිනිසුන්ව කොල්ලකන ලදී. මින් පසු ඔහුගේ පුත් හරිරාජ රජ විය. නමුදු ඔහු රජ වී දින 22 කින් මරණයට පත්විය. හරිරාජගේ මව වන ශ්‍රී ලේඛා රජ කිරුළ සඳහා සුදුසුකම්ලැබීය. එනමුදු රාජකීය ආරක්‍ෂකයා හා ඔහුගේ පුත් අනන්ත කිරුළ ගැනීම නිසා ඇගේ බලාපොරොත්තු සුන් විය.
අනන්තගෙන් පසුව රජවන රජ කුමාරවරුන්ගේ නම් පහත පරිදි දක්වාලිය හැකිය.
- කලශ
- උත්කර්ශ
- හර්ෂ
දෙවන ලෝහාර රාජ වංශය
හර්ෂගේ බිද වැටීමේ සිට වංශ කතාව ප්‍රබන්ධ කරන දවස දක්වන කාශ්මීර ඉතිහාසය ශත වර්ෂ භාගයක් පමණ කල්හණගේ පුරාවෘත්තය ඔස්සේ හෙළි කෙරේ. මෙහි පළමු භාගය සඳහා ශ්ලෝක 3449කට නොඅඩු ප්‍රමාණයක් භාවිත කර තිබේ. කල්හණයන්ගේ මෙම දිග විස්තර හරහා බොහෝ දේශපාලනික හා සාමාජික තොරතුරු හෙළි වේ.
හර්ෂගේ කිරුළ සඳහා මල්ල රජුගේ දරුවන් දෙදෙනාගෙන් වැඩිමහල්ලා වන උච්චල පත් විය. ඔහුගේ රාජ්‍යපාලනයේ මුල් අවධිය චංචල බවින් යුක්ත විය. කැරැල්ලට උපකාර කළ දාමරවරුන් භූමියේ පාලනය ගෙන කටයුතු කරන්නට විය. මේ අතර ඔහුගේ බාල සොහොයුරු කුමන අවස්ථාවක හෝ නැඟී සිටීමට සූදානම්ව සිටි හෙයින් තම ආරක්‍ෂාව පතා උච්චල ඔහුව ලෝහාරයේ ස්වාධීන පාලකයෙකු ලෙසට පත් කළේය.
සාමාන්‍ය ජනයා විෂයෙහි උච්චල තුළ පැවති ගති සිරිත් කල්හණයන්ගේ වාර්තාවන්හි විශේෂයෙන් සඳහන් වේ. මොහු ඊර්ෂ්‍යාකාර ගති ලක්‍ෂණයන්ගෙන් ද යුක්ත වූ පාලකයෙකු විය. මේ හෙයින් ඔහුට විරුද්ධව රට අභ්‍යන්තරයෙහි කැරැල්ලක් ඇති විය. දිනක් රාත්‍රියේදී කුමන්ත්‍රණ කරුවන් රජුව මාළිගාව තුළදීම මරා දැමීමට කටයුතු කරන ලදී. මෙහිදී චුඞ්ඩගේ සොහොයුරු රඞ්ඩ එම රාත්‍රියේදීම ලේ තැවරුණු සිංහාසනයේ වාඩි වේ. නමුදු සංඛ රාජ නමින් ප්‍රකට මොහුට එම පාලනස්ථලයෙහි සිටිය හැක්කේ පසුදා උදෑසන දක්වා පමණි. ලෝහාරයේ දාමරවරුන්ගේ නායකයා වන ගර්ගචන්ද්‍ර මොහුව මරණයට පත් කරයි. ගර්ගචන්ද්‍ර මින් පසු රාජ්‍ය සඳහා සුදුස්සෙකු තොරා බලන කල්හි උච්චලගේ සුළු සොහොයුරු සල්හණ ඒ සඳහා තෝරා පත් කෙරිණි. සල්හණ බලයට පත් වුව ද ගර්ගචන්ද්‍ර විසින් පාලනය කරන රූකඩයක් බඳු විය. සල්හණ ඔහුගේ සොහොයුරු ලෝචන සමඟ අඩු වරප්‍රසාදයක් අග නුවරදී විදි නිසා ප්‍රසිද්ධියේම ගර්ගචන්ද්‍රට ප්‍රහාර එල්ළ කළේය.මේ සිද්ධියෙන් දාමර නායක ගර්ගචන්ද්‍ර සින්දු නිම්නයට ගොස් සුස්සල සමඟ එකතු වෙයි. ගර්ගචන්ද්‍රගේ දූ වරුන් දෙදෙනා භාර්යාවන් ලෙස භාර ගැනීමත් සමඟ සුස්සල අග නුවර ආක්‍රමණය කළේය. අවසානයේ රාජ්‍ය මාළිගයට කඩා වැදී සල්හණව සිරගත කොට සුස්සල රාජ්‍යයට පත්වෙයි. ඔහුගේ පාලනය මාස 04කට අධික නොවීය. මොහුගේ රාජ්‍ය පාලනයෙන් පසු රජ පැමිණි රජවරුන් පිළිබඳ තොරතුරු අල්ප බැවින් නම් පමණක් දැක්වීම ප්‍රාමාණිකය.
- භික්‍ෂාචාර
- සුස්සල
- ජයසිංහ
- ලෝථන
- සුජ්ජි
- ගුල්ලව
පූර්වෝක්ත කරුණු කාරණා දෙස නෙතග හෙළීමෙන් පැහැදිළි වනුයේ අද්විතීය භාරතීය ඉතිහාස කාව්‍ය රචකයා කල්හණයන් බවත් ඔහු විසින් විරචිත රාජතරංගණිය ශ්‍රේෂ්ඨතම ඉතිහාස කාව්‍ය බවත්ය. පූර්ව රචිත ග්‍රන්ථයන්හි එන තොරතුරු සදාශ්‍රිත කරගනිමින් හා එම ග්‍රන්ථයන්හි ආ දෝෂ භාවයන් නිර්දෝෂ කරමින් ඔහු විසින් කාව්‍යාත්මක ගුණයන්ගෙන් අනූනව කාශ්මීරීය රජවරුන් පිළිබඳව රසාත්මක කාව්‍ය චින්තාවක් බිහිකර ඇති බවයි.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
- තිලකසිරි, ජයදේව - සංස්කෘත කාව්‍ය සාහිත්‍ය, එස්, ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ, කොළඹ10, 2007(දෙවන)
- පඤ්ඤානන්ද හිමි, පරවාහැර,( පරිවර්තන) උසස් ඉන්දීය ඉතිහාසය, රත්නාකර පොත්වෙළඳසැළ කොළඹ 12, 1910 (පළමු)
- පඤ්ඤාලෝක හිමි, පොල්වතතේ - සංස්කෘත ග්‍රන්ථවංශය,විජය යන්ත්‍රාලය අම්බලංගොඩ, 1957(දෙවන)
- බස්නායක, එච්, ටී, හේරත්, යමුනා ඉන්දීය ශිෂ්ටාචාරය 02, ඇස් ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ,කොළඹ10 2004(පළමු)
- බෙරිඬේල් කීත්, ඒ - සංස්කෘත කාව්‍ය සාහිත්‍යය, සමයවර්ධන පොත්හල, කොළඹ 10, 2011(දෙවන)
- බෙරිඬේල් ඒ කීත්, - සංස්කෘත සාහිත්‍ය ඉතිහාසය, ඇම්, ඩී, ගුණසේන සහ සමාගම, කොළඹ11, 1965(පළමු)
- ලෙස්ලි, රණවීර,ගුණවර්ධන(සංස්) ඉතිහාසයේ අතීතය, ඇස් ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ, 2005.
- විජිතධම්මහිමි,සියඹලාගස්රුප්පේ,(අනුවාදක) භාරතයේ ප්‍රාන්තර රාජ්‍ය , ඇස් ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ, 2000. (පළමු)
- විජේසිංහ, එස්, ඒ, ජී - සංස්කෘත සාහිත්‍ය විමර්ශන, සමයවර්ධන පොත්හල, කොළඹ10, 2009(පළමු)
- ශාස්ත්‍රී, නීලකණ්ඨ, දකුණු ඉන්දීය ඉතිහාසය, ලංකාණ්ඩුවේ මුද්‍රණාලය,1962,
- සීවලි හිමි, වැලිවිටියේ,(සංස්) යූ .ඩී ජයසේකර අභිනන්දන, , ශ්‍රීලංකා නිපෝන් ආයතනය, කෝට්ටේ
- සේනානායක, ජී, එස්, බී, - සංස්කෘත සාහිත්‍යය, ඇම්, ඩී, ගුණසේන සහ සමාගම, කොළඹ11, 1960(දෙවන)
