බෞද්ධ ස්තූප කිහිපයක්
ථූපාරාමය
ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසගත පැරණිත ම ස්ථූපය ලෙස සලකනු ලබන්නේ අනුරාධපුරයේ පිහිටි “ථූපාරාම” දාගැබයි. එය පිහිටි ශුද්ධ භූමිය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සිරිපා පහස ලත් සොලොස්මස්ථානයන්ගෙන් එකකි. ක්‍රි.පූ තුන්වන සියවසේ දී දෙවන පෑතිස් රජතුමන් විසින් මෙම දාගැබ ගොඩනගා ඇත්තේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දකුණු අකු ධාතූන් වහන්සේ නිදන් කිරීමෙනි. සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේ නමක් නිදන් කර ඇති බැවින් බෞද්ධයෝ මෙම සෑය ඉතා අගය කොට සලකති.
පොළොවෙන් ඉහළට නැගුණු වෘත්තාකාර වේදිකාවක් මත ගොඩ නගා ඇති ථූපාරාමය මධ්‍යම තරමේ දාගැබකි. උසින් අඩි 55ක් පමණ වන මෙහි පාදමේ විෂ්කම්භය අඩි 59කි. වර්තමානයේ දී එය ඝංඨාකාර චෛත්‍යයක් වුව ද මුල දී එය ධාන්‍යාකාර ව ගොඩ නගා තිබුණු බව කියනු ලැබේ. ථූපාරාම චෛත්‍යය වටා පිහිටි ගලින් කල අටැස් (අටපැති) කුළුණු පේලි හතරකි. මේ ගල් කුළුණු මත පුරාණයේ දී චෛත්‍යයේ ආරක්ෂාවට පියස්සක් දරා තිබුණු බව කියනු ලැබේ. චෛත්‍යයක් ඇතුලත් කොට සාදා තිබුණු මෙබදු ගෙවල් චේතියඝර නමින් හැදින්වේ. ථූපාරාම චෛත්‍යය වේදිකාව වටා පිහිටි සිත්කළු ප්‍රාකාරයකි. වේදිකාවට ගොඩනැගීම සදහා සාදා ඇති සඳකඩ පහණ සහිත පියගැට පෙළ ද ශෝබන ය. චෛත්‍යය වටා පිහිටි ඒක කේන්ද්‍රක අටැස් කුළුණු පේළි ද සහිත ව මේ සියල්ල සමස්තයක් වශයෙන් සලකා බැලූ කල ථූපාරාම දාගැබ් වහන්සේ මනස්කාන්ත කලා කෘතියකි.
රුවන්මැලි සෑය
අනුරාධපුර පැරණි මහමෙව්නාව උයනෙහි නිල් වන් තුරු පෙලින් වට වුණු තැනිතලා බිමක නිල් අහසෙහි පාවෙන සුදු වලාකුළු සිපගන්නා සුදෝ සුදු මහ දාගැබකි. බෞද්ධයන්ගේ අති පූජනීය ස්ථානයක් වූත් සිංහල ජාතියේ අභිමානවත් සංකේතයක් වූත් එය අනිකක් නොව රුවන්මැලි මහා සෑයයි. රත්නමාලි චෛත්‍යය රාජයා ලෙසින් ද, මහා ථූපය නමින් ද හැදින්වෙන්නේ මේ මේ දාගැබ් වහන්සේ ම ය. රුවන්මැලි සෑය අනුරාධපුර පැරණි මහා විහාරයට අයත් දාගැබ් වහන්සේයි. පරසතුරන්ගෙන් රට මුදා බුදුසසුන නගා සිට වූ දුටුගැමුණු රජතුමා මේ මහා චෛත්‍යයේ නිර්මාතෘවරයා ය. දුටුගැමුණු රජතුමා විසින් කරවන ලද දාගැබ් වලින් විශාලත ම වූ මෙය උසින් අඩි 300කි. එහි පතුලේ විෂ්කම්භය අඩි 298කි. ගර්භය බුබ්බුලාකාර ය. රුවන්මැලි මහා සෑය ගොඩනැගීම පිළිබද රසවත් තොරතුරු සිංහලයන්ගේ මහා ඉතිහාස ග්‍රන්ථය වූ මහාවංශයේ සදහන් වෙයි.
මෙහි වැඩ කටයුතු කල සියලු ම කම්කරුවන්ට රජතුමා විසින් ආහාරපාන සපයමින් වැටුප් ගෙවූ බව කියනු ලැබේ. මේ මහා කර්මාන්තය ජනතාවට කිසිම බරක් නොවන පරිද්දෙන් සිදුකිරීම රජතුමාගේ කැමැත්ත විය. මෙම චෛත්‍යය ඉදි කිරීමේ දී එයට අවශ්‍ය සියලු ම ගඩොල්, උළු, රන්, රිදී, ආදී සම්පත් රජතුමාගේ පිනින් දිවයිනේ නන් දෙසින් පහළ වූ සැටි මහාවංශයේ විස්තර වේ. දුටුගැමුණු රජතුමාගේ අභාවයෙන් පසු සද්ධාතිස්ස රජතුමා මෙම සෑයෙහි ඉතිරි වැඩ කටයුතු නිමවා එය වටා ඇති ඇත් පවුරක් ගොඩ නැගීමෙන් එය තවත් අලංකාර කරන ලද්දේ ය. පසුකාලීනව ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ රජවරු මේ මහා චෛත්‍යය සදහා නොයෙක් අන්දමේ පුදපූජා පැවැත් වූ බව ඉතිහාසය තොරතුරු සපයයි. අනුරාධපුර යුගය අභාවයට යාමෙන් පසු මේ චෛත්‍යයරාජයා ද අභාවයට ගියේ ය. නැවත එය ප්‍රතිසංස්කරණය කොට වර්තමාන තත්ත්වයට ගෙන එන ලද්දේ මෙම ශතවර්ෂයේ මුල් කාලය තුලදී ය. එය අද වන විට දේශීය ජනතාවගේ මෙන් ම විදේශීය ජනතාවගේ ද ගෞරවාදරයට පත් වී ඇත. මේ ආකාරයේ ශ්‍රී ලංකාව තුල දැනට පවතින ස්ථූප අතරින් රුවන්මැලි මහා සෑය සදහා හිමි වන්නේ ඉතා සුවිශේෂී ස්ථානයකි.
