1952 මහ මැතිවරණය

නිදහස් ලංකාවේ පළමු අගමැතිවරයා වූ ඩී. එස්. සේනානායක මහතා 1952 වර්ෂයේ මාර්තු මාසයේ දී අභාවප්‍රාප්ත විය. පුරප්පාඩු වූ අගමැති තනතුර සඳහා අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් ඩී. එස්. සේනානායක මහතාගේ පුත් ඩඩ්ලි සේනානායක මහතා පත් කරන ලදි. මේ වන විට එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක මහතා එක්සත් ජාතික පක්ෂයෙන් ඉවත්ව ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය නමින් අලූත් දේශපාලන පක්ෂයක් පිහිටුවාගෙන තිබුණි. ඩඩ්ලි සේනානායක මහතාගේ උපදෙස් මත අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා නියමිත කාලයට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීම නිසා 1952 වර්ෂයේ මැතිවරණයට අවස්ථාව උදා විය.

1952 මැතිවරණයෙන් බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් ලබා ගත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය ආණ්ඩුවක් පිහිටුවූ අතර එහි නායකත්වය දැරූ ඩඩ්ලි සේනානායක මහතා අගමැති තනතුරට පත් විය.

1952 - 1956 කාලයේ මෙරට දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• සහල් ඇතුළු ආහාර ද්‍රව්‍යවල මිල ඉහළ යාම නිසා 1953 වර්ෂයේ දී ඩඩ්ලි සේනානායක මහතාගේ රජයට විරුද්ධව හර්තාල් ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ වීම
• වාමාංශික පක්ෂවල හා වෘත්තීය සංගම්වල සහයෝගයෙන් මෙම හර්තාල් ව්‍යාපාරය ක්‍රියාත්මක වීම
• හර්තාල් ව්‍යාපාරයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඩඩ්ලි සේනානායක මහතා අගමැති තනතුරෙන් ඉල්ලා අස්වීම හා එම තනතුරට පක්ෂයේ ජ්‍යේෂ්ඨයෙකු වූ සර් ජෝන් කොතලාවල මහතා පත්වීම
• සර් ජෝන් කොතලාවල මහතාගේ පාලන සමයේ එනම් 1955 වර්ෂයේ දී ශ්‍රී ලංකාවට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකත්වය ලැබීම
• නියමිත කාලයට පෙර ආණ්ඩුව විසුරුවා හැරීම
• ඒ අනුව 1956 වර්ෂයේ දී මැතිවරණයක් පැවැත්වීම

1956 මහ මැතිවරණය හා නව ආණ්ඩුව

1956 මැතිවරණයට එක්සත් ජාතික පක්ෂය තනි පක්ෂයක් වශයෙන් තරග කළ අතර ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය විප්ලවකාරී සමසමාජ පක්ෂය, භාෂා පෙරමුණ වැනි පක්ෂ කිහිපයක් හා අයි. එම්. ආර්. ඒ. ඊරියගොල්ල මහතාගේ නායකත්වයෙන් යුතු ස්වාධීන අපේක්ෂකයන් පිරිසකගේ සහාය ලබා ගෙන මහජන එක්සත් පෙරමුණ වශයෙන් මැතිවරණයට ඉදිරිපත්වීම විශේෂ ලක්ෂණයකි. මේ වන විට සඟ, වෙද, ගුරු, ගොවි, කම්කරු යන පංචමහා බලවේගයන්හි සහාය ද එම පෙරමුණට ලැබුණි.

මැතිවරණයෙන් ජයගත් මහජන එක්සත් පෙරමුණ ආණ්ඩුවක් පිහිටුවූ අතර එහි නායකත්වය දැරූ එස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක මහතා අගමැති තනතුරට පත් විය.

1956 වර්ෂයේ මැතිවරණයෙන් පිහිටවූ ආණ්ඩුවේ වැඩපිළිවෙළ

• දේශීය කර්මාන්ත හා ගොවිතැන් කටයුතු දියුණු කිරීමට පියවර ගැනීම
• වරාය හා බස් ජන සතු ව්‍යාපාර ඇතුළු ජනසතු ව්‍යාපාර ආරම්භ කිරීම
  
• සිංහල භාෂාව රාජ්‍ය භාෂාව බවට පත් කිරීම.

1959 වර්ෂයේ දී සාහසිකයෙකුගේ වෙඩි පහරින් අගමැති බණ්ඩාරනායක මහතා ඝාතනය වීම නිසා පුරප්පාඩු වූ අගමැති තනතුරට විජයානන්ද දහනායක මහතා පත් කෙරුණි. එහෙත් වැඩි කල් යාමට පෙර ආණ්ඩුව අභ්‍යන්තරයේ ඇති වූ ආරවුල් නිසා රජය විසුරුවා හැරීමට සිදු විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් 1960 වර්ෂයේ මාර්තු මාසයේ දී නැවත මැතිවරණයක් පැවැත්විණි.

1960 මාර්තු මැතිවරණය

1960 වන විට පාර්ලිමේන්තුවේ ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන ආසන ගණන 151ක් විය යුතු යැයි මැතිවරණ කොට්ඨාස ඛෙදා වෙන් කරනු ලබන සීමා නීර්ණ කොමිසම තීරණය කර තිබුණි. 1956 වර්ෂයේ මැතිවරණයේ දී මහජන එක්සත් පෙරමුණ ලෙස සංවිධානය වී සිටි පක්ෂ මේ වන විට තනි තනිව මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වීම ද කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක් විය.

ඉහත සටහනට අනුව මෙම මැතිවරණයේ දී කිසි දු පක්ෂයකට බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගැනීමට නොහැකි වුවත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය කුඩා පක්ෂ ගණනාවක් එකතු කර ගනිමින් ආණ්ඩුවක් පිහිටුවී ය. එහෙත් පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කරන ලද ප්‍රථම රාජාසන කථාව පරාජයට පත් වීම නිසා ආණ්ඩුව විසුරුවා හැරීමට සිදු වූ අතර 1960 ජූලි මාසයේ දී නැවත මැතිවරණයක් පැවැත්වීමට සිදු විය.

1960 ජූලි මැතිවරණය හා ආණ්ඩුව

1960 ජූලි මැතිවරණය වන විට ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ නායිකාව වශයෙන් සිරිමාවෝ බණාඩාරනායක මැතිණිය පත්ව සිටියා ය. ලංකා සමසමාජ පක්ෂය හා කොමියුනිට්ස් පක්ෂය සමග නිතරග ගිවිසුමකට එළඹ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වීම කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි.

ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය, ලංකා සමසමාජ පක්ෂය හා කොමියුනිට්ස් පක්ෂය සමඟ එක්ව සමගි පෙරමුණ ලෙස සංවිධානය වී මෙම මැතිවරණයෙන් පසුව ආණ්ඩුවක් පිහිටුවා ගත් අතර සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිණිය එහි අගමැති තනතුරට පත් වූවා ය. මේ අනුව ලොව ප්‍රථම අගමැතිණිය වීමේ භාග්‍ය ඇයට ලැබුණි.

1960 ජූලි මැතිවරණයෙන් පිහිටුවූ ආණ්ඩුවේ වැඩපිළිවෙළ

• 1956 බණ්ඩාරනායක මහතාගේ රජය විසින් ආරම්භ කළ ජනසතු ව්‍යාපාර තවදුරටත් ඉදිරියට ගෙන යාම මේ යටතේ සියලූ පාසල් රජයට පවරා ගැනීම සිදු විය.
• දේශීය ආර්ථීකය නගා සිටුවීමට යොමු වූ ප්‍රතිසංස්කරණ අනුගමනය කිරීම මේ යටතේ 1961 වර්ෂයේ දී මහජන බැංකුව පිහිටුවනු ලැබී ය.
• ගොවිතැන් කටයුතු සඳහා ණය මුදල් ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව මේ තුළින් ගොවියාට උදා විය.

1965 මහ මැතිවරණය සහ එ. ජා. ප. ආණ්ඩුව

ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයේ ජ්‍යේෂ්ඨතම සාමාජිකයෙකු වූ සී. පී. ද සිල්වා ප්‍රමුඛ මන්ත්‍රීන් 14 දෙනෙකු ආණ්ඩුවෙන් ඉල්ලා අස්වීම, දරුණු ආර්ථීක අර්බුදවලට මුහුණපෑමට සිදු වීම ආදි අර්බුද නිසා 1960 වර්ෂයේ බලයට පත් වූ ආණ්ඩුව නියමිත කාලය නිමා වීමට ප්‍රථම විසුරුවා හැරීමට සිදු විය. මේ අනුව 1965 වර්ෂයේ මාර්තු මස නැවත මැතිවරණයක් පැවැත්වී ය.

මෙම මැතිවරණයේ දී ආණ්ඩුවක් පිහිටුවීමට ප්‍රමාණවත් බහුතර බලයක් කිසි දු පක්ෂයකට හිමි නොවූවත් පෙඩරල් පක්ෂය හා තවත් කුඩා පක්ෂ ගණනාවක සහාය ලබා ගෙන එක්සත් ජාතික පක්ෂය හවුල් ආණ්ඩුවක් පිහිටුවී ය. එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ නායක ඩඩ්ලි සේනානායක මහතා තෙවෙනි වරටත් අගමැති තරනතුරට පත් විය. මෙම ආණ්ඩුව නියමිත නිල කාලය වන අවුරුදු පහ ගතවන තෙක් ම බලයේ රැඳි සිටීම කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි.