1973 වර්ෂයේ ඩඩ්ලි සේනානායක මහතාගේ අභාවයෙන් පසුව එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ නායකත්වයට ජේ. ආර්. ජයවර්ධන මහතා පත් විය. ඔහුගේ නායකත්වයෙන් එක්සත් ජාතික පක්ෂය 1977 වර්ෂයේ දී පැවැත්වූ මහ මැතිවරණයට මුහුණ දුන් අතර ජාතික රාජ්‍ය සභාවේ මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් 5/6ක බලයක් එම පක්ෂයට ලැබුණි. ද්‍රවිඩ එක්සත් පෙරමුණ ආසන දහඅටක් දිනා ගෙන ප්‍රධාන විපක්ෂය බවට පත් විය. එම පක්ෂයේ නායක ඒ. අමිර්තලිංගම් මහතාට විපක්ෂ නායක තනතුර හිමි විය. මේ වන විට ප්‍රබල පක්ෂයක් වූ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂයට දිනා ගත හැකි වූයේ ආසන අටක් පමණි. එක්සත් ජාතික පක්ෂය අත් කර ගත් අතිවිශාල බලය පදනම් කර ගනිමින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගැනීමට කටයුතු කළේ ය. 1978 වර්ෂයේ සිට ක්‍රියාත්මක වූ එම ව්‍යවස්ථාව දෙවන ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලෙස හැඳින්වේ.

1978 වර්ෂයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අනුව ශ්‍රී ලංකාව, ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදී ජනරජය ලෙස හැඳින්වෙන අතර ඒකීය රාජ්‍යයක් බව ද දක්වා ඇත. මෙතෙක් ක්‍රියාත්මක වූ ව්‍යවස්ථාවන්හි මෙන් ව්‍යවස්ථාදායක බලය හෙවත් නීති සම්පාදන බලය ක්‍රියාත්මක කරන එක ම ආයතනය පාර්ලිමේන්තුව නොවන අතර ජනමත විචාරණයක දී ජනතාවට ද එම අයිතිය ඇති බව දක්වා තිබීම විශේෂ ලක්ෂණයකි.

1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍රධාන අංග

විධායක ජනාධිපති ධුරය

එතෙක් පැවති නාමික විධායක ජනාධිපති ධුරය වෙනුවට පූර්ණ විධායක බලය සහිත ජනාධිපති ධුරයක් හඳුන්වා දීම 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍රධාන ලක්ෂණයකි.

1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ජනාධිපතිවරයා ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය නායකයා ද, විධායකයේ නායකයා ද ආණ්ඩුවේ නායකයා ද සන්නද්ධ සේවාවන්හි සේනාධිනායකයා ද වේ. මේ අනුව ජනාධිපති ධුරය පූර්ණ විධායක බලතල සහිත රජයේ ඉහළ ම විධායක තනතුර ද වේ. ජනාධිපතිවරයා ඍජු මහජන ඡන්දයකින් තෝරා ගන්නා අතර ඒ සඳහා වෙන ම ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත්වේ. මුලින් ජනාධිපතිවරයාගේ නිල කාලය වසර හය වුවත් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ගෙන එන ලද 19 වන සංශෝධනයෙන් පසු එය වසර පහ දක්වා අඩු කර ඇත.

ජනාධිපතිවරයාට ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක, අධිකරණ ක්ෂේත්‍රයන්හි බලතල රාශියක් හිමි වේ. පාර්ලිමේන්තුවේ සාමාජිකයෙකු නොවුණ ද පාර්ලිමේන්තුව සම්බන්ධව බලතල රාශියක් ඔහුට හිමිව තිබේ. ඉන් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• පාර්ලිමේන්තුව කැඳවීම, වාරවසාන කිරීම, විසුරුවා හැරීම.
• පාර්ලිමේන්තුවේ මංගල රැස්වීම්වල මුලසුන දැරීම
• ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කිරීම.
• ඕනෑ ම අවස්ථාවක පාර්ලිමේන්තුවේ රැස්වීම්වලට සහභාගි වීම හා පාර්ලිමේන්තුව ඇමතීම.

ජනාධිපතිවරයාට හිමිව ඇති විධායක බලතල කිහිපයක් මෙසේ ය.

• අගමැතිවරයා පත් කිරීම.
• අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත් කිරීම හා ඔවුන්ට විෂය හා කාර්යන් පැවරීම.
• රජයේ උසස් නිලධාරීන් පත් කිරීම
• අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ ප්‍රධානියා වශයෙන් කටයුතු කිරීම
• අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා ඇතුළු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අනෙකුත් විනිශ්චයකරුවන් පත් කිරීම
• අභියාචනාධිකරණයේ සභාපතිතුමා හා අනෙකුත් විනිශ්චයකාරවරුන් පත් කිරීම.
• අධිකරණසේවා කොමිසන් සභාව පත් කිරීම
• වරදකරුවන්ට සමාව දීම.

මීට අමතරව රාජ්‍ය නායකයා වශයෙන් ජනාධිපතිවරයාට කාර්යන් රැසක් පැවරී ඇත. ඉන් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• ජාතික උත්සවවල මුලසුන ගැනීම
• රාජ්‍ය මුද්‍රාව තබා ගැනීම හා මුද්‍රාව තබා අත්සන් කළ යුතු ලේඛනවල අත්සන් තැබීම.
• ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ජනරජය නියෝජනය කිරීම
• රාජ්‍ය දූතයන් පත් කිරීම හා මෙරටට පැමිණෙන රාජ දූතයන් පිළිගැනීම.

අගමැති සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලය

1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ විධායක ජනාධිපතිවරයාට අමතරව විධායකයේ කොටසක් ලෙස අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් ද ක්‍රියාත්මක වේ. ජනාධිපතිවරයා ඇමති මණ්ඩලයේ නායකත්වය දරන අතර අගමැතිවරයා හා සෙසු අමාත්‍යවරුන් තෝරා පත් කිරීම ද ජනාධිපතිගේ කාර්යකි. 1972 ව්‍යවස්ථාව යටතේ අගමැතිවරයා වෙත හිමිව තිබූ බලතල මෙම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජනාධිපතිවරයා වෙත හිමිව තිබීම ද කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි. පාර්ලිමේන්තුව පනවන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීම, ඒ ඒ අමාත්‍යවරයාට පැවරුණු විෂය භාරව කටයුතු කිරීම ඇමතිවරුන්ගේ කාර්යන්වලට උදාහරණ වේ.

පාර්ලිමේන්තුව

1978 දෙවන ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ පිහිටුවන ලද ව්‍යවස්ථාදායකය හෙවත් නීති සම්පාදන ආයතනය පාර්ලිමේන්තුව නමින් හැඳින්වේ. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයෙන් පමණක් සමන්විත වන නිසා එය ඒක මාණ්ඩලික ව්‍යවස්ථාදායකයක් වන අතර මන්ත්‍රීවරුන් 225කින් සමන්විත වේ. එයින් මන්ත්‍රීවරුන් 196 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය යටතේ මහජන ඡන්දයෙන් තෝරා පත් කර ගන්නා අතර 29 දෙනෙකු ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පත් කර ගැනේ. මහ මැතිවරණයේ දී ඒ ඒ පක්ෂ ලබා ගත් මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවේ අනුපාතයට අනුව ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රීවරු තෝරා ගැනෙති. පාර්ලිමේන්තුවේ නිල කාලය වසර හයක් විය. 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන් පසු වසර පහ දක්වා එය අඩු කර තිබේ.

• නීති සම්පාදනය කිරීම
• මූල්‍ය පාලනය කිරීම
• ජනාධිපතිවරයාට විරුද්ධව දෝෂාභියෝග ඉදිරිපත් කිරීම
• මහජන දුක් ගැනවිලි ඉදිරිපත් කිරීම

ආදිය පාර්ලිමේන්තුවේ කාර්යන්වලට උදාහරණ වේ.

අධිකරණය

1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ යුක්තිය පසිඳලීම සඳහා අධිකරණ පද්ධතියක් හඳුන්වා දී ඇත. එය පහත දැක්වේ.

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය
අභියාචනාධිකරණය
මහාධිකරණය
දිසා අධිකරණය
පවුල් අධිකරණය
මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණය
ප්‍රාථමික අධිකරණය

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය හා අභියාචනාධිකරණය හැර සෙසු අධිකරණ මුල් අවස්ථා අධිකරණ වේ. මුල් අවස්ථා අධිකරණ යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට හෝ අභියාචනාධිකරණයට යොමු නොවන කිසියම් නඩුවක් මුලින් ම විභාගයට ගනු ලබන අධිකරණයන් ය.

ශ්‍රී ලංකාවේ ඉහළ ම අධිකරණය මෙන් ම අවසාන අභියාචනාධිකරණය වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයයි. මෙය අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා ප්‍රධාන තවත් විනිශ්චයකාරවරුන් හය දෙනෙකුට නොඅඩු දස දෙනෙකුට නොවැඩි සංඛ්‍යාවකින් යුක්ත වේ. අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා හා සෙසු විනිශ්චයකාරවරුන් ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට පැවරෙන කාර්යන් කිහිපයක් පහත සඳහන් වේ.

• මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නඩු විසඳීම
• ජනාධිපතිට විරුද්ධව පාර්ලිමේන්තුවට ගෙන එන දෝෂාභියෝග විභාග කිරීම.
• ඡන්ද පෙත්සම් පිළිබඳ නඩු විභාග කිරීම.
• අවසාන අභියාචනාධිකරණය ලෙස ක්‍රියාත්මක වීම.

පහළ අධිකරණවලින් ලබාදෙන තීන්දුවලට එරෙහිව ඉදිරිපත් වන අභියාචනා නඩු විසඳීමේ බලය අභියාචනා අධිකරණයට හිමි වේ.

මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම්

1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ තුන්වන පරිච්ඡේදයේ මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව දක්වා ඇති අතර 1972 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට වඩා අයිතිවාසිකම් සවිස්තරාත්මකව එහි දක්වා තිබීම විශේෂ ලක්ෂණයකි. ව්‍යවස්ථාවේ දැක්වෙන එබඳු අයිතිවාසිකම් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• කතා කිරීමේ හා අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ අයිතිය
• කැමති රැකියාවක් කිරීමේ අයිතිය
• කැමති ආගමක් ඇදහීමේ අයිතිය
• වධ හිංසාවලින් මිදීමේ අයිතිය
• නීතිය ඉදිරියේ සමානාත්මතාවෙන් සලකනු ලැබීමේ අයිතිය

යම්කිසි හේතුවක් නිසා අයිතිවාසිකම් කඩ වුවහොත් ගත හැකි පියවර 1972 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් නොවී ය. මෙම අඩුපාඩුව මඟහරවමින් එවන් අවස්ථාවක ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ හා ඔම්බුඩ්ස්මන්වරයාගේ පිහිට පැතිය හැකි බව 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වේ.