බ්රිතාන්ය පාලන සමය තුළ ශ්රී ලංකාවේ ආර්ථීකය ඉංග්රීසින්ගේ අවශ්යතා ඉටු කර ගැනීමේ අරමුණෙන් සංවිධානය කර තිබුණි. 1948 වර්ෂයේ දී නිදහස ලැබීමෙන් පසු මෙරට බලයට පත් දේශපාලනඥයන්ට රටේ ආර්ථීකය ජනතාවගේ අවශ්යතා ඉටු කර ගැනීමට හැකි වන අයුරින් මෙහෙයවීමේ වගකීම පැවරුණි. එම නිසා 1948 වර්ෂයේ සිට බලයට පත් සෑම ආණ්ඩුවක් ම ජනතාවගේ ජීවන තත්වය උසස් කිරීම සඳහා විවිධ සැලසුම් ක්රියාත්මක කිරීමට පියවර ගෙන ඇත. ඒ අනුව කෘෂිකර්මාන්තය හා කර්මාන්ත දියුණු කිරීම, රටේ අධ්යාපන තත්වය නගා සිටුවීම හා සමාජ ශූභ සාධනය වැනි ක්ෂේත්රවලට අදාළව විවිධ ප්රතිපත්ති හා වැඩසටහන් සංවිධානය කර ක්රියාත්මක කොට තිබේ.
වී ගොවිතැන දියුණු කිරීම
බ්රිතාන්ය පාලනය යටතේ 1931 වර්ෂය දක්වා වතු වගාව මුල් කරගත් අපනයන කෘෂිකර්මාන්තයට රජයේ ප්රමුඛ අවධානය යොමු වීම නිසා වී ගොවිතැන් කටයුතු අඩාළ විය. මේ නිසා ඩොනමෝර් ප්රතිසංස්කරණ සිදු වූ අවධිය වන විට රටට අවශ්ය සහල් ඇතුළු ආහාර ද්රව්ය සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් විදේශවලින් ආනයනය කිරීමට සිදුව තිබුණි.
1931- 1947 කාලයේ මෙරට කෘෂිකර්ම අමාත්යවරයා වශයෙන් කටයුතු කළ ඩී. එස්. සේනානායක මහතා රාජ්ය මන්ත්රණ සභා යුගයේ දී ම වී ගොවිතැන දියුණු කිරීමේ අගය වටහාගෙන කටයුතු කළේ ය. 1948 වර්ෂයෙන් පසුව මෙරට ප්රශ්න විසඳීමේ වගකීම ලාංකිකයන් වෙත ම පැවරුණු හෙයින් බලයට පත් සෑම ආණ්ඩුවක් ම වී ගොවිතැන දියුණු කිරීමට කටයුතු කර ඇත. එහි දී වී ගොවිතැන නගා සිටුවීමට හා ගොවි ජනතාවගේ දියුණුව පිණිස ක්රියාත්මක කළ ප්රතිපත්ති කිහිපයක් මෙසේ ය.
ඩී. එස්. සේනානායක මහතා විසින් රාජ්ය මන්ත්රණ සභා යුගයේ දී ම ආරම්භ කරන ලද ගොවි ජනපද පිහිටුවීමේ ව්යාපාරය නිදහසින් පසුව ද අඛණ්ඩව ක්රියාත්මක විය. තෙත් කලාපයෙන් ජනතාව තෝරාගෙන වියළි කලාපයට කැඳවාගෙන ගොස් ඉඩම් ලබා දී පදිංචි කරවීම මේ යටතේ සිදු විය. ගොවිජනපද ආරම්භ කිරීමෙන් බලාපොරොත්තු වූ අරමුණු කිහිපයකි.
ගොවිජනපද ආරම්භ කිරීමෙන් පසු පැරණි වැව් අමුණු ප්රතිසංස්කරණය හා වාරිමාර්ග තැනවීම කෙරෙහි රට තුළ මහත් උනන්දුවක් ඇති විය. 1949 වර්ෂයේ දී ආරම්භ කළ ගල් ඔය සංවර්ධන යෝජනා ක්රමය එවැනි නව වාරි මාර්ග තැනවීමට උදාහරණයක් ලෙස පෙන්නුම් කළ හැකි ය. මෙය කාර්යන් රාශියක් ඉටු කිරීමට යොදා ගත් මෙරට ඇති කළ ප්රථම බහු කාර්ය යෝජනා ක්රමය ද වේ.
මහවැලි සංවර්ධන යෝජනා ක්රමය
නිදහස ලැබීමෙන් පසු බලයට පත් ආණ්ඩු මෙරට වී ගොවිතැන දියුණු කිරීම හා කෘෂිකර්මාන්තය නගා සිටුවීම සඳහා ආරම්භ කළ යෝජනා ක්රම අතර මහවැලි සංවර්ධන යෝජනා ක්රමය විශේෂයෙන් කැපී පෙනේ. අතු ගංගා රැසකින් පෝෂණය ලබන මහවැලි ගඟෙහි ජලය රටේ ආර්ථීක දියුණුව සඳහා යොදා ගැනීමට මෙම යෝජනා ක්රමයෙන් බලාපොරොත්තු විය. මහවැලි සංවර්ධන යෝජනා ක්රමයේ අරමුණු කිහිපයකි.
මහවැලි සංවර්ධන යෝජනා ක්රමය ක්රියාත්මක කිරීමේ ප්රථම පියවර වශයෙන් මහවැලි ගඟ හරහා වේල්ලක් බැඳ පොල්ගොල්ල ව්යාපාරය ආරම්භ කෙරිණි. එයින් කලා ඔය, නාච්චිදූව වැව, නුවර වැව වැනි වැව් කිහිපයකට ජලය ලබා ගැනීමට සැලසුම් කෙරිණ.
මුල දී තිස් වසරකින් නිම කිරීමට බලාපොරොත්තු වූ මහවැලි යෝජනා ක්රමය 1977 වර්ෂයේ බලයට පත් ජේ. ආර්. ජයවර්ධන මහතාගේ රජයේ උපදෙස් පරිදි සය අවුරුද්දකින් නිම කිරීමට පියවර ගත්තේ ය. වික්ටෝරියා, රන්දෙණිගල, රන්ටැඹේ, කොත්මලේ, උල්හිටිය, රත්කිඳ හා මාදුරු ඔය යනාදී විශාල යෝජනා ක්රම ක්රියාත්මක කෙරුණ අතර ඒ යටතේ කෘෂිකාර්මික සංවර්ධන ප්රදේශ රාශියක් ම බිහි විය. මහවැලි ජලය නව ජලාශවලට රැස් කොට විදුලි බලය නිපදවීමට යොදාගෙන අනතුරුව වියළි කලාපයට ලබා දීම මගින් එතෙක් වගා කළ බිම්වලට මෙන් ම අලූත් බිම් සඳහා ද ජලය ලබා ගැනීමට හැකියාව ලැබුණි.
කාර්මික අංශයේ ඇති වූ දියුණුව
1931 වර්ෂයට පෙර ශ්රී ලංකාවේ කර්මාන්ත ක්ෂේත්රය තේ, රබර්, පොල් වැනි වැවිලි නිෂ්පාදන පිළියෙල කිරීමට හෝ සැකසීමට සීමා වී තිබුණි. අමු තේ දලූවලින් තේ කොළ නිෂ්පාදනය, රබර් කිරිවලින් ෂීට් රබර් නිපදවීම, පොල්වලින් කොප්පරා හෝ පොල්තෙල් නිෂ්පාදනය ආදිය ඊට උදාහරණ වේ. රෙදි විවීම, වතුවලට අවශ්ය මෙවලම් තැනීම ආදියට කම්හල්වල පැවති කර්මාන්ත කිහිපයක් ද විය. ඊට අමතරව සාම්ප්රදායිකව පැවත ආ ලෝකුරු වැඩ, වළං තැනීම, වේවැල් භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය වැනි ගෘහ කර්මාන්ත හා හස්ත කර්මාන්ත රැසක් ද පැවතුණි. මෙසේ කාර්මික ක්ෂේත්රයේ සැලකිය යුතු ප්රගතියක් නොවූ බැවින් රටට අවශ්ය කාර්මික භාණ්ඩ විදේශවලින් ආනයනය කිරීමට සිදු විය.
දෙවන ලෝක සංග්රාමය පැවති 1939-1945 කාලයේ දී විදේශ භාණ්ඩ ආනයනය දුෂ්කර විය. මේ නිසා ලාංකිකයන්ට අවශ්ය පිඟන් භාණ්ඩ, කඩදාසි, සබන්, සුවඳවිලවුන් ආදී භාණ්ඩ රට තුළ ම නිෂ්පාදනය කිරීමේ කර්මාන්ත ආරම්භ විය. එහෙත් ලෝක යුද්ධය නිම වීමෙන් පසුව නැව් ගමනාගමනයට පැවති බාධක අවසන් වීම නිසා නැවත විදේශීය නිෂ්පාදන මෙරටට ආනයනය කෙරිණි. නව තාක්ෂණය යොදා ගැනීම නිසා ගුණාත්මක තත්වයෙන් ඉහළ පැවති එකී විදේශීය භාණ්ඩ සමග දේශීය නිෂ්පාදනවලට තරග කිරීමට නොහැකි වීමෙන් එකල පැවති කර්මාන්ත ද ක්රමයෙන් අඩපණ විය.
නිදහසෙන් පසු මෙරට ප්රථම ආණ්ඩුව යටතේ කර්මාන්ත හා ධීවර කටයුතු පිළිබඳ වෙන ම අමාත්යාංශයක් හා කර්මාන්ත දෙපාර්තමේන්තුවක් ද පිහිටුවන ලදි. මේ කාලයේ රජය අනුගමනය කළ ප්රතිපත්තිය අනුව සිමෙන්ති, කඩදාසි, රසායනික පොහොර, සීනි, යකඩ හා වානේ වැනි විශාල කර්මාන්ත රාජ්ය ව්යවසාය යටතේ ආරම්භ කළ යුතු යැයි පිළිගැනීමක් පැවති හෙයින් විශාල කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට පෞද්ගලික අංශයට තිබූ අවස්ථා අවම විය. රජයට ද විශාල කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට අවශ්ය මුදල් හිඟ වූ බැවින් නිදහස ලැබී වසර පහක් පමණ ගතවන තෙක් කර්මාන්ත ක්ෂේත්රයේ ප්රමාණවත් ප්රගතියක් ඇති නොවී ය.
එහෙත් මේ කාලයේ දී කන්කසන්තුරේ සිමෙන්ති කම්හල ආරම්භ කිරීමට රජයට හැකි විය.
ශ්රී ලංකාවට පැමිණි ලෝක බැංකු නියෝජිත කණ්ඩායමක් මෙරට සංවර්ධන කටයුතු පිළිබඳ පරීක්ෂා කොට 1952 දී වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කළ අතර විශාල ප්රමාණයේ කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට වඩා කුඩා හා මධ්යම ප්රමාණයේ කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට රජය යොමු විය යුතු යැයි එමගින් නිර්දේශ කර තිබුණි. රජයේ වාණිජ්ය ව්යවසායන් ගැන කරුණු පරික්ෂා කොට වාර්තා කිරීමට රජය පත් කළ තවත් කොමිසමක වාර්තාව 1953 වර්ෂයේ දී ප්රකාශයට පත් විය. කාර්මික සංවර්ධනයේ දී රජය අනුගමනය කළ යුතු මූලධර්ම කිහිපයක් එමගින් ද නිර්දේශ කර තිබුණි. මෙම වාර්තා රජයේ කර්මාන්ත ප්රතිපත්තිය සකස් කර ගැනීමට ඛෙහෙවින් උපකාරී විය. ඒ අනුව රජයේ කර්මාන්ත ප්රතිපත්තිය 1954 දී ප්රකාශයට පත් විය. විශාල කර්මාන්ත වෙනුවට සුළු කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට රජය මැදිහත් වීමත් සෙසු කර්මාන්ත ආරම්භ කිරීමට පෞද්ගලික අංශයට දිරි දෙන ප්රතිපත්තියකුත් ඊට අයත් විය. එම කරුණු මත පිහිටුවමින් කර්මාන්ත ක්ෂේත්රයට විදේශ ආයෝජන ලබා ගැනීම පිළිබඳ රජයේ ප්රතිපත්තිය 1955 දී පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කළ ධවල පත්රිකාවක් මගින් පැහැදිලි කරන ලදි. මේ අනුව මෙරට කර්මාන්ත ක්ෂේත්රය කෙරෙහි මුදල් ආයෝජනය කිරීමට පෞද්ගලික අංශයටත් දොරටු විවර විය. 1956 වර්ෂයෙන් පසුව මෙරට කර්මාන්ත ක්ෂේත්රයේ කැපී පෙනෙන අවස්ථා කිහිපයක් පහත සඳහන් වේ.
1977 වර්ෂයෙන් පසු අපනයන ආශ්රිත කර්මාන්ත දියුණු කිරීම සඳහා ආයෝජකයන් ගෙන්වා ගැනීම හා පෞද්ගලික අංශය දිරිමත් කිරීම සඳහා අනුගමනය කළ ප්රතිපත්ති නිසා ඇඟළුම් කර්මාන්තය හා අපනයන ආශ්රිත කර්මාන්තවල ශීඝ්ර දියුණුවක් ඇති විය.
අධ්යාපන සංවර්ධන කටයුතු
නිදහසෙන් පසු ගත වූ දශක හතරක පමණ කාලයේ දකුණු ආසියාවේ සෙසු රටවල් සමග සසඳන විට අධ්යාපන කටයුතු මෙන් ම සාක්ෂරතාව අතින් ද ශ්රී ලංකාවේ කැපී පෙනෙන ප්රගතියක් දක්නට ලැබුණි. ඊට ප්රධාන හේතුවක් වූයේ බාලාංශයේ සිට විශ්වවිද්යාල අධ්යාපනය නිම වන තෙක් නොමිලේ අධ්යාපනය ලබා දීම හෙවත් නිදහස් අධ්යාපන ප්රතිපත්තියක් මෙරට ක්රියාත්මක වීමයි. සී. ඩබ්ලිව්. ඩබ්ලිව්. කන්නන්ගර මහතා විසින් රාජ්ය මන්ත්රණ සභා යුගයේ දී හඳුන්වා දෙන ලද මෙකී නිදහස් අධ්යාපන ප්රතිපත්තිය, නිදහසෙන් පසු බලයට පත් සෑම රජයක් විසින් ම අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන එන ලදි.
නිදහසින් පසු අධ්යාපන ක්ෂේත්රයේ දියුණුව පිණිස රජය විසින් ගන්නා ලද පියවර කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
සමාජ ශුභසාධනය
බ්රිතාන්ය පාලනය යටතේ 1931 වර්ෂය දක්වා මෙරට ශූභසාධන කටයුතු සම්බන්ධයෙන් යොමු වූයේ අඩු අවධානයකි. එම කාලයේ දී අධ්යාපන හා සෞඛ්ය ක්ෂේත්රවල ප්රගතියට කටයුතු කෙරිණ. එසේ ම යම් යම් අවස්ථාවල පැණ නැගුණු ගැටලූ විසඳීම සඳහා රෝග නිවාරණය, මහජනතාවගේ පෝෂණ මට්ටම ඉහළ නැංවීම, වාරි මාර්ග ප්රතිසංස්කරණය ආදියට ද රජයේ අවධානය යොමු විය. 1931 වර්ෂයේ දී සර්වජන ඡන්ද බලය ලැබීමත්, ශූභසාධන ක්ෂේත්රවලට අදාළ අමාත්යාංශ කිහිපයකට ලාංකික ඇමතිවරුන් පත් වීමත් නිසා රාජ්ය මන්ත්රණ සභා යුගයේ දී (1931 -1947) මහජන ශූභ සාධනය කෙරෙහි මෙරට වැඩි අවධානයක් යොමු කෙරිණ. 1948 වර්ෂයේ දී ශ්රී ලංකාවට නිදහස ලැබීමත් සමග ආණ්ඩු බලය ස්වදේශිකයන් අතට පත් වූ හෙයින් මහජන යහපත වෙනුවෙන් ප්රතිපත්ති සකස් කිරීමට හා ක්රියාත්මක කිරීමට මෙරට දේශපාලනඥයන්ට අවස්ථාව ලැබුණි. නිදහසින් පසුව වරින් වර ආණ්ඩු මාරුවීම් සිදු වුවත් බලයට පත් වූ සෑම රජයක් ම ශූභසාධන ප්රතිපත්තිය අඛණ්ඩව ඉදිරියට ගෙන ගොස් ඇත. 1948 වර්ෂයෙන් පසුව ක්ෂේත්ර කිහිපයක ශූභසාධක කටයුතුවල කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ පහත දැක්වේ.
සෞඛ්ය පහසුකම් ඉහළ නැංවීම.
සහනාධාර ලබා දීම
යටත් විජිත සමයේ සිට ආදායම් බෙදී යාමේ විෂමතා පැවතීමත්, ඉඩම් හිඟය, රැකියා හිඟය හා ග්රාමීය ණය ගැති භාවය වැනි ප්රශ්න පැවතීමත් නිසා මෙරට ජනතාවගෙන් කොටසක් අඩු ආදායම්ලාභීන් වීම දක්නට ලැබුණි. මේ නිසා අඩු ආදායම්ලාභී ජනතාවගේ ජීවන තත්වය ඉහළ නැංවීම පිණිස සහනාධාර ලබා දීමේ අවශ්යතාවක් මතු විය. ඒ සඳහා අනුගමනය කළ ක්රියාමාර්ග කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
ග්රාමීය ප්රදේශවල පහසුකම් වැඩි දියුණු කිරීම.
නිදහස ලැඛෙන අවධිය වන විට රටේ ජනතාවගේ වැඩි කොටසක් ග්රාමීය ප්රදේශවල පදිංචිව සිටි අතර නගරයට සාපේක්ෂව ගම්බද ජනතාවට ලැබුණු පහසුකම් අවම මට්ටමක පැවතුණි. මේ නිසා ගම්බද ජනතාවගේ ජීවන තත්වය උසස් කිරීමට සෑම ආණ්ඩුවක් ම පියවර ගනු ලැබී ය. එබඳු කටයුතු කිහිපයක් උදාහරණ වශයෙන් පහත දැක්වේ.