5.7 - ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය - 1931
මැනිං - ඩෙවොන්ෂයර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් ලාංකිකයන්ට ලැබීම නිසා ආණ්ඩුකාරවරයාට උපායශීලීව කටයුතු කිරීමට සිදු විය. මෙම තත්වය මෙරට ආණ්ඩුකාරවරුන් විසින් යටත් විජිත භාර ලේකම්වරයාට දැනුම් දීම නිසා ලංකාවට පැමිණ තත්වය සොයා බලා අවශ්‍ය නිර්දේශ ඉදිරිපත් කිරීමට 1927 වර්ෂයේ දී ඩොනමෝර් කොමිසම් සභාව පත් කෙරිණ. ඩොනමෝර් සාමිවරයාගේ සභාපතිත්වයෙන් පත් වූ මෙම කොමිසම ලංකාවට පැමිණ ලාංකිකයන්ගේ සාක්ෂය ලබා ගෙන පුළුල් විමර්ශනයක් සිදු කොට තම නිර්දේශය ඉදිරිපත් කර ඇත. එම නිර්දේශය පදනම් කර ගත් ප්‍රතිසංස්කරණ 1931 සිට ක්‍රියාත්මක කෙරුණ අතර එය ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය වශයෙන් හැඳින්වේ.
මීළඟට අපි ඩොනමෝර් ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා කිහිපයක් වෙන් වෙන්ව ගෙන සලකා බලමු.
රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවක් පිහිටුවීම
ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව නමින් හැඳින්වී ය. එහි සාමාජිකයන් සංඛ්‍යාව 61කි. 50 දෙනෙකු ඡන්ද කොට්ඨාස අනුව මහජන ඡන්දයෙන් තෝරා ගත් අතර නියෝජනයක් නොලැබූ සුළු ජාතීන් වෙනුවෙන් ආණ්ඩුකාරවරයාගේ නාමකරණයෙන් අට දෙනෙකු පත් කෙරිණි. රාජ්‍ය නිලධාරීන් ලෙස හැඳින්වූ ඉතිරි තිදෙනා රාජ්‍ය ලේකම්, මුදල් ලේකම්, නීති ලේකම් වශයෙන් කටයුතු කළ අය වේ.
රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ මුලසුන හිමි වූයේ එහි සාමාජිකයන්ගේ ඡන්දයෙන් තෝරා ගත් කථානායකවරයාට ය. ඒ අනුව මෙහි ප්‍රථම කථානායක ධුරයට ඒ. එෆ්. මොලමුරේ මහතා පත් විය. රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ නිල කාලය අවුරුදු පහකි.
සර්වජන ඡන්ද බලය ප්‍රදානය කිරීම
1910 කෘෘව් - මැකලම් ප්‍රතිසංස්කරණයේ සිට ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට මන්ත්‍රීන් තේරීමේ දී ඡන්ද බලය ක්‍රියාත්මක වුවත්, එය හිමි වූයේ ජනගහනයෙන් සීමිත පිරිසකට ය. ඡන්ද දායකයෙකු ලෙස සුදුසුකම් ලැබීමට කිසියම් ප්‍රමාණයක අධ්‍යාපන සුදුසුකමක් හා ධනයක් අවශ්‍ය විය. මේ නිසා සාමාන්‍ය ජනතාවට ඡන්ද බලය හිමි නොවූ අතර ඡන්ද දායක පිරිස ජනගහනයෙන් 4%ක් තරම් සුළු පිරිසකට සීමා විය. සාමාන්‍ය ජනතාව මේ ආකාරයෙන් දේශපාලන භූමියෙන් ඈත් කර තැබීම දේශපාලකයන්ගේ අවධානය ඔවුන් කෙරේ යොමු නොවීමට හේතු වී ඇතැයි ඩොනමෝර් කොමසාරිස්වරු පෙන්වා දුන්හ. එම නිසා සාමාන්‍ය ජනතාව දේශපාලන වශයෙන් සවිබල ගන්වා ඔවුන්ගේ ශුභසාධනය සඳහා දේශපාලනඥයන්ගේ අවධානය යොමු කරවීමට නම් සර්වජන ඡන්ද බලය ලබා දිය යුතු යයි කොමිසම නිර්දේශ කළේ ය. මේ අනුව වයස අවුරුදු 21ට වැඩි ස්ත්‍රී පුරුෂ දෙපක්ෂයට ම ඡන්ද බලය හිමි විය. මෙය පොදු ජනතාව ලද විශාල ජයග්‍රහණයක් ලෙස සැලකිය හැකි ය. මේ ආකාරයට කිසි දු භේදයකින් තොරව බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත අතරින් ඡන්ද බලය හිමි කර ගත් ප්‍රථම ආසියාතික රට බවට ශ්‍රී ලංකාව පත් විය.
විධායක කාරක සභා පිහිටුවීම
රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව ව්‍යවස්ථාදායක හා විධායක කටයුතු කරන මණ්ඩලයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය. එයට පවරා දුන් ව්‍යවස්ථාදායක කටයුතු එම මණ්ඩලය සමස්තයක් ලෙස රැස්ව ක්‍රියාවට නැංවී ය. විධායක කටයුතු සඳහා රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව කාරක සභා හතකට බෙදා තිබුණි. මේ අනුව මහ මැතිවරණයකින් පසුව රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවට තේරී පත් වන මන්ත්‍රීන් 61 දෙනාගෙන් කථානායකවරයා සහ රාජ්‍ය නිලධාරින් තිදෙනා හැර ඉතිරි 57 දෙනා කාරක සභා හතකට බෙදිණි. එම කාරක සභා හත පහත සඳහන් වේ.
- ස්වදේශ කටයුතු පිළිබඳ කාරක සභාව
- කෘෂිකර්ම හා ඉඩම් පිළිබඳ කාරක සභාව
- පළාත් පාලනය පිළිබඳ කාරක සභාව
- සෞඛ්‍ය පිළිබඳ කාරක සභාව
- අධ්‍යාපනය පිළිබඳ කාරක සභාව
- කම්කරු කර්මාන්තය හා වෙළෙඳාම පිළිබඳ කාරක සභාව
- ගමනාගමනය හා පොදු වැඩ කටයුතු පිළිබඳ කාරක සභාව
සෑම කාරක සභාවක් ම වෙන් වෙන්ව රැස් වී ඒ ඒ කාරක සභාවේ සභාපතිවරයා පත් කර ගත යුතු විය. සභාපතිවරු ඒ ඒ විෂය ක්ෂේත්‍රය භාර අමාත්‍යවරුන් ලෙස පත් වූහ.
මෙම සභාපතිවරුන් හත් දෙනා මෙන් ම රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනා ද ඇමතිවරුන් ලෙස සැලකිණ.
ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ විධායක කාරක සභා නිසා ලාංකික දේශපාලනඥයන්ට පාලනය පිළිබඳ පුහුණුවක් ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව හිමි වූ අතර පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රමයක් කරා යන ගමනේ දී එය වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් විය.
ආණ්ඩුකාරවරයා හා රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනා
මෙතෙක් ක්‍රියාත්මක වූ ආණ්ඩුක්‍රමයන්ට සාපේක්ෂව ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ආණ්ඩුකාරවරයාගේ බලය බොහෝ දුරට අඩු කර තිබුණි. ආණ්ඩුවේ සියලූ වගකීම් තවදුරටත් ආණ්ඩුකාරවරයාට පැවරීමට බලාපොරොත්තු නොවූ ඩොනමෝර් කොමසාරිස්වරු ඉන් කොටසක් ලාංකිකයන් වෙත පැවරීමට අපේක්ෂා කළහ. ඒ අනුව රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව සම්මත කරන පනත්වලට අවසාන අනුමැතිය දීම, රාජ්‍ය සේවයේ නිලධාරින් පත් කිරීම, බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය සම්බන්ධයෙන් බලපාන ක්‍රියා පිළිබඳ තීරණ ගැනීම ආදි බලතල ආණ්ඩුකාරවරයාට පැවරුණි.
මෙම ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ආරක්ෂාව, මුදල් කටයුතු නීති වැනි වැදගත් අංශ පිළිවෙළින් රාජ්‍ය ලේකම්, මුදල් ලේකම්, නීති ලේකම් යන රාජ්‍ය නිලධාරින් තිදෙනා යටතේ පැවතිණ.
වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීම
ව්‍යවස්ථාදායකයට නියෝජිතයන් තෝරා ගැනීමේ දී 1833 වර්ෂයේ සිට බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය කි්‍රයාත්මක කරන ලදි. මෙය ලංකාවේ විවිධ ජනවර්ග අතර භේද ඇති වීමට තුඩු දුන් නියෝජන ක්‍රමයකි. මේ නිසා වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය අහෝසි කළ යුතු යැයි 1931 වර්ෂය දක්වා ම ලාංකිකයෝ හඬ නැගූහ. ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණයෙන් වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය අහෝසි කොට ප්‍රාදේශීය නියෝජනය ශක්තිමත් කිරීම අගය කළ යුතු කරුණකි.