සෝල්බරි කොමිසම පත් කිරීම

ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ පිහිටුවූ අමාත්‍යාංශ දහයෙන් හතක බලතල ලාංකිකයන්ට ලැබුණු නමුත් රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනාට වැදගත් අමාත්‍යාංශ තුනක් පවරා දී තිබීමත්, ආණ්ඩුකාරවරයාට පවරා තිබූ බලතල ආදියත් ගැන මෙරට දේශපාලනඥයෝ සතුටු නොවූහ. මේ නිසා ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කළ කාලයේ ම එම ආණ්ඩුක්‍රමය සංශෝධනය කොට නව ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලබා ගැනීමේ උද්ඝෝෂණයක් ඇරඹිණ. එම උද්ඝෝෂණවල මූලික අරමුණු කිහිපයක් මෙසේ ය.

• රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට පවරා තිබූ අමාත්‍යාංශ ලාංකිකයන්ට ලබා ගැනීම
• ලාංකික අමාත්‍යවරුන්ට පවරා තිබූ බලතල පුළුල් කර ගැනීම
• විධායක කාරක සභා ක්‍රමය වෙනුවට කැබිනට් ක්‍රමයක් ලබා ගැනීම

මෙම උද්ඝෝෂණවල දී ඇමති මණ්ඩලයත්, රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ මහජන නියෝජිතවරුත් ප්‍රමුඛත්වය ගෙන කටයුතු කළහ. ලංකා ජාතික සංගමය වැනි සංවිධාන ඇමති මණ්ඩලයට සහාය ලබා දුණි.

1939 වර්ෂයේ දී දෙවන ලෝක සංග්‍රාමය ආරම්භ වීම නිසා ලෝක යුද්ධයේ දී බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ලාංකිකයන්ගේ සහයෝගය අවශ්‍ය විය. ලෝක සංග්‍රාමයේ දී ජර්මනියට එරෙහිව සටන් වැදුණු රටවල් අතර බ්‍රිතාන්‍යය කැපී පෙනන සේවයක් ඉටු කළේ ය. මෙම දුෂ්කර අවස්ථාවේ දී ඇමති මණ්ඩලය මෙරට සහය බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ලබාදීමට ඉදිරිපත් වූ අතර යුද්ධය නිම වීමෙන් පසුව ලාංකිකයන්ට වැඩි බලතල ලැබෙන ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණයක් ලබා ගැනීම ඔවුන්ගේ අරමුණ විය. යුද්ධ සමයේ දී මෙරට ඇමතිවරුන්ට ද ආණ්ඩුකාරවරයා ඇතුළු බ්‍රිතාන්‍යය නිලධාරීන් සමග සමීපව, සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට අවස්ථාව ලැබුණි. මේ නිසා ලාංකිකයන්ගේ දේශපාලන ඉල්ලීම් පිළිබඳව බ්‍රිතාන්‍ය නිලධාරීන් තුළ ද නම්‍යශීලී ආකල්පයක් ඇති වූ බව පෙනේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්තිය පැහැදිලි කෙරෙන ප්‍රකාශයක් 1943 වර්ෂයේ මැයි මාසයේ දී මෙරට ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් නිකුත් කරන ලදි. ඒ අනුව රටේ අභ්‍යයන්තර කටයුතු පිළිබඳ වගකීම ලාංකිකයන්ට පැවරෙන ප්‍රතිසංස්කරණයක් ලබාදීමට බ්‍රිතාන්‍ය කටයුතු කරන බව ප්‍රකාශ විය. එම ප්‍රකාශයට අනුව සුදුසු ව්‍යවස්ථා කෙටුම්පතක් පිළියෙල කිරීමේ බලය ඇමති මණ්ඩලයට පැවරිණ. ව්‍යවස්ථා කෙටුම්පත පිළියෙල කිරීමේ දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා පිළිබඳ විශේෂඥයෙකු වූ ශ්‍රීමත් අයිවර් ජෙනිංග්ස් මහතාගේ සහාය ලබා ගැනීමට ඇමතිවරු කටයුතු කළහ.

ඇමති මණ්ඩලයේ කෙටුම්පත 1944 වර්ෂයේ පෙබරවාරි මාසයේ දී සකස් කොට අවසන් විය. ඇමති මණ්ඩලයේ ව්‍යවස්ථා කෙටුම්පත පරීක්ෂා කොට මෙරට සුළු ජාතීන් ඇතුළු විවිධ කණ්ඩායම් සමඟ සාකච්ඡා කොට බි්‍රතාන්‍ය ආණ්ඩුවට වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා 1944 වර්ෂයේ ජූලි මස බි්‍රතාන්‍ය ආණ්ඩුව විසින් විශේෂ කොමිසන් සභාවක් පත් කරන ලදි. සෝල්බරි සාමිවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුතු එම කොමිසම සෝල්බරි කොමිසම ලෙස හැඳින්වේ.

1944 වර්ෂයේ දෙසැම්බර් මාසයේ දී සෝල්බරි කොමිසම මෙරටට පැමිණ කරුණු සොයා බලා 1945 දී කොමිසමේ වාර්තාව නිකුත් කළේ ය. එම වාර්තාව පදනම් කරගෙන සැකසුණු ආණ්ඩුක්‍රමය 1947 වර්ෂයේ සිට මෙරට ක්‍රියාත්මක විය. එය සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමය ලෙස හැඳින්වේ.

සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණ

• ආණ්ඩුකාර ධුරය අහෝසි කොට ආග්‍රාණ්ඩුකාර ධුරයක් ස්ථාපිත කිරීම.
• ද්වීමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවක් පිහිටුවීම. (මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලය හා සෙනෙට් සභාව)
• අගමැති ප්‍රධාන කැබිනට් මණ්ඩලයක් ඇති කිරීම
• රාජ්‍ය සේවා කොමිසම හා අධිකරණ සේවා කොමිසම පිහිටුවීම

අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා

සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ මෙතෙක් පැවති ආණ්ඩුකාරධුරය අහෝසි කෙරිණ. මෙම ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ද බ්‍රිතාන්‍ය රැජින ලංකාවේ නායිකාව ලෙස පිළිගත් නිසා ඇය නියෝජනය කිරීමට අග්‍රාණ්ඩුකාර තනතුරක් හඳුන්වා දුන්නේ ය. බ්‍රිතාන්‍ය රැජින විසින් අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා පත් කරන ලදි. ඔහුට ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක, අධිකරණ අංශයන්හි බලතල රැසක් හිමි වුවත් අගමැතිගේ උපදෙස් මත අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා කටයුතු කළ යුතු වූ හෙයින් තනතුර නාමමාත්‍ර විධායක තනතුරක් බවට පත් විය. එවකට ආණ්ඩුකාර තනතුර දැරූ සර් හෙන්රි මන්ක් මේසන් මුවර් මෙරට ප්‍රථම අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා වශයෙන් ද කටයුතු කළේ ය.

පාර්ලිමේන්තුව

සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමයට අනුව ව්‍යවස්ථාදායකය හෙවත් නීති සම්පාදනය කළ ආයතනය පාර්ලිමේන්තුව නමින් හඳුන්වනු ලැබී ය. පාර්ලිමේන්තුව මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලය හා සෙනෙට් මන්ත්‍රී මණ්ඩලය යන මණ්ඩල දෙකකින් සමන්විත වූ බැවින් එය ද්වීමාණ්ඩලික පාර්ලිමේන්තුවක් ලෙස හැඳින්වේ.

මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලය පාර්ලිමේන්තුවේ පළමුවන මණ්ඩලය වූ අතර එයට මන්ත්‍රීවරුන් 101 දෙනෙක් අයත් වූහ. එයින් 95ක් ඡන්ද කොට්ඨාස පදනම යටතේ මහජන ඡන්දයෙන් තෝරා ගන්නා ලදි. ඉතිරි හය දෙනා නියෝජනයක් නොලැබූ සුළු ජාතීන් වෙනුවෙන් අගමැතිගේ උපදෙස් පිට අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් පත් කරන ලදි. පාර්ලිමේන්තුවේ නිල කාලය වසර පහකි.

පාර්ලිමේන්තුවේ දෙවන මණ්ඩලය සෙනෙට් මන්ත්‍රී මණ්ඩලය හෙවත් උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය ලෙස හැඳින්විණ. මෙම මණ්ඩලය සාමාජිකයන් 30කින් යුක්ත විය. 15ක් අගමැතිගේ උපදෙස් පිට අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් පත් කරන ලදි. ඉතිරි 15 දෙනා පත් කර ගන්නා ලද්දේ මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ ඡන්දයෙනි. සෙනෙට් සභාවේ නිල කාලය වසර හයකි.

අගමැති ප්‍රමුඛ කැබිනට් මණ්ඩලය

සෝල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ විධායක බලය හෙවත් නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමේ බලය අගමැති ප්‍රමුඛ කැබිනට් මණ්ඩලයට හිමි විය. කැබිනට් මණ්ඩලයේ නායකත්වය අගමැතිවරයාට ලැබුණි. අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ බහුතර විශ්වාසය දිනා ගත් පුද්ගලයා අගමැති තනතුරට පත් කරනු ලැබී ය. අගමැතිවරයාගේ නිර්දේශය පිට අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් කැබිනට් මණ්ඩලය පත් කරන ලදි. මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ, ආණ්ඩු පක්ෂයේ මන්ත්‍රීවරුන් හා සෙනෙට් මණ්ඩලයේ මන්ත්‍රීවරුන් අතුරින් කැබිනට් මණ්ඩලය තෝරා ගැනුණි. සෙනෙට් මන්ත්‍රී මණ්ඩලයෙන් දෙදෙනෙකු කැබිනට් මණ්ඩලයට පත් කළ යුතු බව හා ඉන් එක් අයෙකු අධිකරණ ඇමතිවරයා විය යුතු බව සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් විය. අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය ආරක්ෂා කිරීම ඉන් අපේක්ෂා කළේ ය. ආණ්ඩුව ගනු ලබන තීරණ සම්බන්ධයෙන් පාර්ලිමේන්තුවට සාමුහිකව ම වගකීම, කැබිනට් මණ්ඩලයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් විය.

රාජ්‍ය සේවා කොමිසම

සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාව යටතේ නීතිපති, විගණකාධිපති, ස්ථීර ලේකම් වැනි රජයේ ඉහළ නිලධාරීන් පත් කිරීම අගමැතිගේ උපදෙස් පිට අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් සිදු කරන ලදි. ඊට අමතරව පහළ රාජ්‍ය සේවකයන් පත් කිරීම, ඉවත් කිරීම, විනයානුකූල පාලනය ආදිය සඳහා රාජ්‍ය සේවා කොමිසම් සභාවක් පත් කෙරිණ. රාජ්‍ය සේවා කොමිසම සාමාජිකයන් තිදෙනෙකුගෙන් සමන්විත විය.

අධිකරණ සේවා කොමිසම

සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාව යටතේ අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා හා ඉහළ අධිකරණය වූ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ විනිශ්චයකාරවරුන් පත් කිරීම අගමැතිගේ උපදෙස් පිට අග්‍රාණ්ඩුකාරවරයා විසින් සිදු කරන ලදි. අනෙක් පහළ අධිකරණවල විනිශ්චයකාරවරුන් පත් කිරීම, ඉවත් කිරීම, විනයානුකූල පාලනය සඳහා අධිකරණ සේවා කොමිසම් සභාව පත් කර තිබුණි. මෙය අග්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා හා තවත් විනිශ්චයකාරවරුන් දෙදෙනෙකුගෙන් යුක්ත විය.