ලන්දේසීන්ගේ පාලන සංවිධානය

ලන්දේසීන් වෙළෙඳ සමාගමක් වශයෙන් සංවිධානය වී සිටි හෙයින් ඕලන්දයේ සිටි 'VOC' සමාගමේ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය ආසියාවේ ලන්දේසි පාලන ප්‍රදේශ පිළිබඳව තීරණ ගත් ඉහළ ම මණ්ඩලය විය. ඕලන්දය හා ආසියාව අතර පැවති විශාල දුර ප්‍රමාණය නිසා එතෙක් ලන්දේසීන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශ පාලනය කිරීමට 1609 වර්ෂයේ දී වෙළෙඳ සමාගම විසින් බතාවියට ආණ්ඩුකාරවරයෙක් පත් කරන ලදි. ඊට පසු බතාවියානු ආණ්ඩුකාරවරයාගේ සහායට උපදේශක සභාවක් ද පත් කෙරුණි.

ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල ලන්දේසි බලය ස්ථාපිත වීමෙන් පසු මෙරට පාලන කටයුතු සඳහා වෙළෙඳ සමාගම විසින් වෙන ම ආණ්ඩුකාරවරයෙකු පත් කරන ලදි. එසේ ම ඔහුගේ සහායට ද මෙරට සිටි ලන්දේසි නිලධාරින්ගෙන් සමන්විත විශේෂ සභාවක් පත් කෙරුණි. ලංකාවේ ලන්දේසි ආණ්ඩුකාරවරයා හා සහායක සභාව බතාවියානු නිලධාරින් යටතේ පැවතියත් මෙරට සිටි ආණ්ඩුකාරවරයාගේ හැකියාව හා පෞරුෂය අනුව අවශ්‍ය අවස්ථාවක දී ඍජුව ම ඕලන්දයේ සිටි අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයෙන් උපදෙස් ලබා ගැනීමට හැකියාව තිබුණි. එකල ශ්‍රී ලංකාව, බතාවිය හා ඕලන්දය අතර ගමනාගමනයට කල් ගත වීමත් සන්නිවේදන කටයුතුවල දුෂ්කරතා ආදියත් නිසා මෙරට සිටි ආණ්ඩුකාරවරයාට හදිසි කටයුතු ආදියෙහි දී ස්වාධීන තීරණ ගැනීමට අවස්ථාව ලැබිණ.

මෙරට සිටි ලන්දේසි ආණ්ඩුකාරවරයාට හා ඔහුගේ උපදේශක සභාවට ලංකාවේ ලන්දේසීන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශ පාලනය කිරීමට බලතල තිබුණි. ඒ අනුව අදාළ ප්‍රදේශවල පරිපාලන කටයුතු ගෙන යාම, බදු අය කිරීම, නිලධාරින් පත් කිරීම, ඉඩම් ප්‍රදානය ආදිය සිදු කිරීමට හැකි විය. ආණ්ඩුකාරවරයා උපදේශක සභාවේ තීරණවලට අනුව කටයුතු කළේ ය.

දිවයිනේ ලන්දේසීන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශ ප්‍රධාන කොටස් තුනකට බෙදා තිබුණි. ඒවා කොමාන්ඩරි යනුවෙන් ද හැඳින්වේ.

කොළඹ කොමාන්ඩරිය

ලන්දේසි ආණ්ඩුකාරවරයා යටතේ මෙය පාලනය විය. කොළඹ, කළුතර, මීගමුව ඇතුළත් මුහුදුබඩ ප්‍රදේශ හා හංවැල්ල, අඟුරුවාතොට මල්වාන බලකොටු පිහිටි රට ඇතුළත ප්‍රදේශ මේ යටතේ පැවතුණි.

ගාලූ කොමාන්ඩරිය

ගාලූ කොමාන්ඩරියේ කටයුතු සඳහා වෙන ම කොමදෝරුවරයෙකු පත් කර තිබුණි. ඛෙන්තර ගඟේ සිට මඩකලපුව දක්වා මුහුදුබඩ ප්‍රදේශ හා ඊට අයත් රට ඇතුළත පෙදෙස් මෙම කොමාන්ඩරිය යටතේ පැවතිණ.

යාපනය කොමාන්ඩරිය

යාපන කොමාන්ඩරිය ද වෙන ම කොමදෝරුවරයෙකු යටතේ පැවතුණි. පුත්තලමට උතුරේ සිට වෙරළබඩ තීරයේ යාපනය දක්වා යාපනයට අයත් ප්‍රදේශ හා නැගෙනහිර වෙරළේ මඩකලපුව දක්වා ලන්දේසීන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශ යාපන කොමාන්ඩරියට අයත් විය.

ගාල්ල හා යාපනය කොමාන්ඩරිවල කොමදෝරුවරුන් දෙදෙනා කොළඹ ආණ්ඩුකාරවරයා යටතේ කටයුතු කළ යුතු යැයි පිළිගැනීමක් පැවතියත් ප්‍රායෝගික වශයෙන් සිය කටයුතුවල දී ඔවුන්ට ස්වාධීනව ක්‍රියා කිරීමට අවස්ථාව තිබුණි.

ආණ්ඩුකාරවරයා හා කොමදෝරුවරුන්ට පහළින් පැවති පරිපාලනය සිවිල් පාලනය, හමුදා පාලනය හා වෙළෙඳ අංශය වශයෙන් කොටස් තුනකට බෙදී තිබුණි. සිවිල් පාලනය සඳහා එක් එක් කොමාන්ඩරිය යටතේ ද දිසාවනියක් පැවතිණි. දිසාවනියන් කෝරලවලට බෙදා කෝරල පත්තුවලට ඛෙදා තිබුණි. දිසාවනියේ විවිධ සේවා භාරව මුදලිවරු හා විදානෙවරු සිටියහ. දිසාවනියේ කටයුතු හැසිරවීමේ වගකීම දිසාව භාරයේ පැවතුණි. ලන්දේසීන්ගේ හමුදා සංවිධානය හමුදා කපිතාන්වරුන් යටතේ සිදු විය. වෙළෙඳ අංශය සඳහා ඔපර් හූෆ්ට් (ජ්‍යේෂ්ඨ වෙළෙන්දා) හා ඔහු යටතේ හූෆ්ට්මන් (ඉඩම් ආදායම් භාර තැනැත්තා) වශයෙන් තවත් නිලධාරීන් පත් කර තිබුණි. මේ අනුව ලන්දේසීන් යටතේ පාලන කටයුතු සංවිධානය වී තිබූ ආකාරය පහත සටහනින් පෙන්නුම් කෙරේ.

ලන්දේසි ආණ්ඩුකාරවරයා යටතේ කොළඹ කොමාන්ඩරිය තුළ පැවති මෙම පරිපාලන ව්‍යූහයට සමාන තත්වයක් සෙසු කොමාන්ඩරි තුළ ද කොමදෝරුවරුන් යටතේ ක්‍රියාත්මක විය. ලන්දේසීන් යටතේ සිවිල් පාලන කටයුතු සංවිධානයේ දී දිසාවෙවරයාට වැදගත් බලයක් හිමි විය. කොමාන්ඩරි තුනට දිසාවෙවරු තිදෙනෙක් වූහ. දිසාවෙ තනතුර සඳහා ලන්දේසි ජාතිකයන් පත් කෙරුණු අතර සිවිල් පාලනයේ පහළ තනතුරු සඳහා දේශීය නිලධාරින් යොදවා ගැනිණ. කෝරාළ, මුදලි, විදානේ, ගම්මුලාදෑනි වැනි තනතුරු මෙන් ම යාපන ප්‍රදේශයේ භාවිත වූ අධිකාරි, කංකානම්, උඩයාර් වැනි පැරණි නිල නාම එසේ යොදා ගත් සාම්ප්‍රදායික දේශීය නිලධාරින්ට උදාහරණ වේ.

අධිකරණ කටයුතු

ලංකාවේ වර්තමානයේ ක්‍රියාත්මක වන නීති සංග්‍රහයේ කොටසක් වන රෝම ලන්දේසි නීතිය ලන්දේසීන්ගෙන් ලද දායාදයකි. ලන්දේසීන් විසින් ලංකාවේ පැවැති දේශීය නීති හා සිරිත්විරිත්වලට ගැළපෙන ලෙස රෝම-ලන්දේසි නීතිය සංස්කරණය කොට ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක කරන ලදි. ලන්දේසිහු මෙහි පැවැති නෛතික ආයතන ප්‍රයෝජනයට ගත් අතර නව උසාවි පද්ධතියක් ද හඳුන්වා දුන්හ. එම උසාවි පද්ධතිය පහත පරිදි ය.

රාද් වැන් ජස්ටිට්/ මහාධිකරණය

මෙය ලන්දේසි අධිකරණ පද්ධතියේ ඉහළ ම උසාවිය විය. එහි ප්‍රධානියා හුෆ්ට් අද්මිනිස්තාර් නමින් හැඳින්වී ය. අපරාධ නඩු විසඳීම මෙහි ප්‍රධාන කාර්ය විය. මෙම උසාවි, කොමාන්ඩරි තුනෙහි ම පිහිටුවා තිබුණි.

සිවිල් රාද් / සිවිල් උසාවිය

සිවිල් රාද් හෙවත් සිවිල් උසාවිය ලන්දේසි පාලනය ආරම්භයේ සිට ම කොළඹ, ගාල්ල, යාපනය යන කොමාන්ඩරිවල පිහිටුවා තිබුණි. රික්ස් ඩොලර් 120ට අඩු අලාභ සම්බන්ධ සිවිල් නඩු ද විවාහ සම්බන්ධ නඩු ද මෙම උසාවිවල විභාග විය.

ලෑන් රාද්/ ඉඩම් උසාවිය

ලෑන් රාද් හෙවත් ඉඩම් උසාවිය කොළඹ, ගාල්ල, යාපනය, ත්‍රිකුණාමලය, මඩකලපුව, මාතර යන මධ්‍යස්ථානවල පිහිටුවා තිබුණි. දිසාවේවරයා මෙම උසාවිවල සභාපතිවරයා විය. දේශීය ජනතාවට සරල එමෙන් ම වියදම් අඩු, පහසු අධිකරණ ක්‍රමයක් ලෙස මෙම උසාවි ක්‍රමය ඇතැමුන් විසින් හඳුන්වනු ලබයි.

පිස්කල් උසාවි/ දිසාවේ උසාවි/ ගම්පති උසාවි

ලන්දේසි අධිකරණ පද්ධතිය තුළ පහළ ම උසාවි ලෙස මෙම උසාවි ක්‍රියාත්මක විය. පරිපාලන ක්ෂේත්‍රයේ පහළ නිලධාරීන් වූ ගම්මුලාදෑනි, විදානෙ, මුදලි, කෝරාල වැනි දේශීය නිලධාරින්ට ද තම තනතුරුවලට අදාළ සු`ඵ අධිකරණ බලතල තිබුණි. යාපන ප්‍රදේශයේ ද ජනතාව අතර පැවති සාම්ප්‍රදායික නීති රීති, නීති වශයෙන් සකස් කොට භාවිතයට ගැනිණ.

ලන්දේසීන්ගේ ආර්ථීක කටයුතු

ශ්‍රී ලංකාවේ තමන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශවලින් උපරිම ආර්ථීක වාසි ලබා ගත හැකි පරිදි ලන්දේසීහු සිය ආර්ථීක ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කළහ. ලන්දේසීන් යටතේ පැවති සෙසු ආසියාතික ප්‍රදේශවලින් ලැඛෙනවාට වඩා ඉස්තරම් කුරුඳු මෙරට නිෂ්පාදනය වන බව ඔවුහු දැන සිටියහ. එබැවින් කුරුඳු වගාව, කුරුඳු සැකසීම හා වෙළෙඳාම සම්බන්ධයෙන් ලන්දේසීහු විශේෂයෙන් උනන්දු වූහ. මුල් කාලයේ ස්වාභාවිකව වනයේ වැවෙන කුරුඳු ස්වදේශිකයන් ලවා තලවා ගැනීමට යොමු වූ ලන්දේසීහු පසුව කොළඹ, කළුතර, අලූත්ගම හා මාතර වැනි ප්‍රදේශවල කුරුඳු වගා කළහ. පෘතුගීසීන්ගේ කාලයේ සිට කුරුඳු එක රැස් කිරීම හා වෙළෙඳාම සඳහා පැවති මහබද්දේ දෙපාර්තමේන්තුව ලන්දේසීන් විසින් වෙන ම කපිතාන්වරයෙකු යටතට පත් කොට වඩා කාර්යක්ෂම කරන ලදි. කුරුඳු තැලීම හා එක්රැස් කිරීමට සාම්ප්‍රදායික රාජකාරී ශ්‍රම ක්‍රමය යොදා ගැනිණ. කුරුඳු තලන්නන්ගේ නම් ලේඛන ගත කොට ඔවුන්ගෙන් උපරිම සේවය ලබා ගැනීමට ලන්දේසීහු ක්‍රියා කළහ. වැඩිහිටි කුරුඳු තලන්නෙකු නිශ්චිත කුරුඳු ප්‍රමාණයක් සමාගමට වාර්ෂිකව නොමිලේ තලා දිය යුතු විය. මෙසේ කුරුඳු වෙළෙඳාමෙන් ලන්දේසීහු අතිවිශාල ලාභයක් ලැබූහ.

කුරුඳු හැරුණු විට පුවක්, මුතු, ඇත්දළ, ගම්මිරිස්, සාදික්කා, එනසාල්, මී ඉටි වැනි ද්‍රව්‍ය හා ඇතුන් වෙළෙඳාම මගින් ද ලන්දේසීහු ආදායම් ඉපයූහ. මීට අමතරව ඉඩම්වලින් අය කළ බදු ද මොවුහු වැදගත් කොට සැලකූහ. ඉඩම්වල අයිතිය හා අය කළ යුතු බදු ආදී විස්තර ඇතුළත් තෝම්බු නමින් හැඳින්වෙන ලේඛන විශේෂයක් පෘතුගීසීන් සකස් කොට තිබුණි. ලන්දේසීහු එය තවත් විධිමත් කරමින් පවුල්, ඉඩම් හා පාසල් වශයෙන් තෝම්බු (Thombo) වර්ග තුනක් පිළියෙල කළහ. පවුල් තෝම්බුවක ගමක වාසය කරන පවුල්වල විස්තර දැක්විණ. ඉඩම් තෝම්බුවක ගමේ පවුල්වලට අයත් ඉඩම්වල විස්තර, වැවිලි වර්ග හා සමාගමට අය විය යුතු බදු මුදල ආදිය දැක්විණ. පාසල් තෝම්බුවක ගමේ දෙමාපියන්ගේ නම්, දරුවන්ගේ උපන් දින, පාසල් හැරගිය දින හා වෙනත් ගමක පදිංචියට ගියේ නම් ඒ දින ආදිය සඳහන් කෙරිණි.

ලන්දේසීන්ගේ ඉඩම් තෝම්බුවක සඳහන් වූ කරුණු

• රත්මලානේ ගම, දොන් බස්තියන් අප්පුහාමිට අයිති දොඹගහවත්ත ඉඩම, පොල් ගස් ගණන 195 යි. අය විය යුතු බද්ද රික්ස් ඩොලර් 1 ස්ටයිවර් 24 යි.

තෝම්බු සැකසීම මගින් ගමක වැසියන් ගණන, ඉඩම් හා වගාවන් පිළිබඳ විස්තර ආදිය ලබා ගැනීමෙන් සමාගමට අය කර ගත හැකි බදු හා ලබා ගත හැකි සේවය පිළිබඳ තොරතුරු ලබා ගැනීමට ලන්දේසීන්ට හැකි විය.

සහල් හා රෙදිපිළි ආදිය විදේශවලින් ආනයනය කිරීමෙන් වෙළෙඳ සමාගමට වැය වන මුදල් අඩු කර ගැනීම සඳහා මෙන් ම මෙරට පරිහරණයට හෝ වෙළෙඳාමට යොදා ගත හැකි දේ නිපදවීමෙන් අමතර ආදායම් ලබා ගැනීම පිණිස ද ලන්දේසීහු කටයුතු කළහ. ඊට උදාහරණ කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• මුතුරාජවෙල අස්වැද්දීමට කටයුතු කිරීම
• යෝධ වැව හා කන්තලේ වැව ආදී වැව් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම මගින් වී නිෂ්පාදනය වැඩි කිරීමට උත්සාහ කිරීම
• උක්, ගම්මිරිස්, එනසාල්, කෝපි, මල්ඛෙරි, ඉන්ඩිගෝ ආදි වගාවන් දියුණු කිරීම

• රෙදි විවීම, රෙදි සායම් කිරීම, උළු ගඩොල් වැනි කර්මාන්ත දියුණු කිරීම
• හැමිල්ටන් ඇළ වැනි ඇළ මාර්ග ඉදි කොට ඒවා භාණ්ඩ ප්‍රවාහනයට යොදා ගැනීම
• යාපන ප්‍රදේශයේ දුම්කොළ වගා කරවීම හා තල් ගස් කඳන් වශයෙන් අපනයනය කිරීම

සමාජ හා සංස්කෘතික කටයුතු

ආගමික ප්‍රතිපත්තිය

රෙපරමාදු ආගම ලන්දේසීන්ගේ ආගම විය. මුහුදුබඩ ප්‍රදේශ අත්පත් කරගත් පසු සිය ආගම එම ප්‍රදේශවල පතුරුවා හැරීම සඳහා ඔවුහු ක්‍රියාමාර්ග රැසක් අනුගමනය කළහ; ජනතාව රෙපරමාදු ආගමට හරවා ගැනීම පිණිස ඕලන්දයෙන් දේවගැතිවරුන් ගෙන්වා ගත්හ. ලන්දේසීන් යටතේ පැවති කොළඹ, ගාල්ල වැනි ප්‍රදේශවල මෙන් ම යාපනයේ අච්චුවේලි හා මානම්කාඩු වැනි ප්‍රදේශ රැසක ලන්දේසීන් ඉදි කළ දේවස්ථාන හෝ ඒවායේ නටබුන් වර්තමානයේ දී පවා දක්නට ලැබේ.

අධ්‍යාපන කටයුතු

ආගම් ප්‍රචාරය කිරීම සඳහා ඉස්කෝල නම් ආයතන විශේෂයක් ලන්දේසීහු ආරම්භ කළහ. ගම් කිහිපයක් සඳහා එක පාසලක් ආරම්භ කොට ඒ ප්‍රදේශයේ දරුවන් එම පාසලට පැමිණීම අනිවාර්ය කෙරිණි. දරුවන්ගේ මව් බසින් අධ්‍යාපනය ලබා දුන්නේ ය. රෙපරමාදු ආගමේ යාච්ඥාවලට පාසල් විෂය මාලාවේ ප්‍රධාන තැනක් ලැබී තිබිණි. මීට අමතරව ස්වභාෂාව, සංගීතය, දේවධර්මය ආදී විෂයන් ඉගැන්වූ අතර විධිමත් විභාග ක්‍රමයක් ද අරඹන ලදි. පාසල් පරීක්ෂා කිරීමට ඔවුහු නිලධාරි කණඩායමක් පත් කළහ. යුරෝපීයන්ගේ දරුවන් සඳහා වෙන ම පාසල් ආරම්භ කෙරිණ. කොළඹ පිහිටි සෙමනේරිය මගින් ලන්දේසි භාෂාවෙන් උසස් අධ්‍යාපනය ලබාදුන්නේ ය. එසේ ම යාපනය හා මන්නාරම ප්‍රදේශවල ද ලන්දේසීන් විසින් පාසල් ඉදි කරන ලදි. මෙසේ පාසල් මගින් කෙරුණු අධ්‍යාපනය මගින් ද රජයේ තනතුරු හා නම්බුනාම මගින් ද හැකිතාක් දුරට ජනතාව තම ආගමට හැරවීමට ලන්දේසීහු ක්‍රියා කළහ.

ක්‍රි. ව. 1739 දී මුද්‍රණ යන්ත්‍රයක් ලන්දේසීන් මුලින් ම මෙරටට ගෙන ආ අතර එමගින් බයිබලයේ උපුටනයක් මුද්‍රණය කර බෙදා හැරුණි.

ලන්දේසි පාලනයේ සමාජ හා සංස්කෘතික බලපෑම්

ලන්දේසීහු වර්ෂ 138ක පමණ කාලයක් ලංකාවේ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශ පාලනය කළහ. ලන්දේසි පාලනය නිසා ලාංකේය සමාජයට හා සංස්කෘතියට සිදු වූ බලපෑම් බොහෝ අංශ ඔස්සේ විමසා බැලිය හැකි ය. ඒවා පහත පරිදි කෙටියෙන් විමසා බලමු.

• රෝම ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය අනුගමනය කරමින් ඉස්තෝප්පුව, සොල්දරය, කුලූනු හා උස් වහල යෙදූ නිවාස ඉදි කිරීම

• විවිධ ආහාර වර්ග රාශියක් හඳුන්වා දීම උදාහරණ - කේක්, අච්චාරු, කොකිස්
• උසාවි ක්‍රමය හඳුන්වා දීම
• මෙරට සමාජයට බර්ගර් (ලංසි) ජනතාව එකතු වීම
• සිංහල හා දෙමළ භාෂාවලට ලන්දේසි වචන විශාල ප්‍රමාණයක් එකතු වීම. පහත සඳහන් වචන ඊට උදාහරණ වේ.