"හජ්ජතුල් විදාඃ" යනු සමුගැනීමේ හජ් යන අර්ථය දේ. මෙය නබි මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ ජීවිතයේ අවසාන කාල පරිච්ඡේදය තුළ සිදු වූ වැදගත් සිදුවීමකි.
හිජ්රි 10 වන වසරේ දුල් කඃදා මස පස්වන දින නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ හජ් වගකීම ඉටු කිරීම සඳහා මක්කාවට යෑමට සූදානම් බව දැනුම් දුන්හ. මෙම පුවත සැළ වූ වහා ම බොහෝ ස්ත්‍රී පුරුෂ බොහෝ දෙනෙක් විවිධ ප්‍රදේශවල සිට නබි මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා සමඟ හජ් වගකීම ඉටු කිරීමට සූදානම් වූහ.
අබූ දුජානා රළියල්ලාහු අන්හු තුමා තමා වෙනුවෙන් මදීනාවේ භාරකරු ලෙස පත් කර නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ තම මිත්‍රයින් සමඟ දුල් කඃදා 26 වන දින ගමන ආරම්භ කළහ. දුල් හුලෛෆා නම් ස්ථානයේ දී ඉහ්රාම් ඇඳගත් මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ "තල්බියා" පවසමින් විශාල ජනකායක් සමඟ මක්කාව බලා පියනැගුවෝ ය. මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමන් කඃබාවට පැමිණි පුවත මක්කාව පුරා පැතිර ගියේ ය. ස්වල්ප වේලාවක් තුල විශාල ජනතාවක් මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ පින්බර මුහුණ දැක ගැනීමේ අදිටනින් උතුරා යන සතුටකින් දිව ආවෝ ය.
"යවුමුන් තර්වියා" නම් වූ දුල්හජ් අට වන බ්‍රහස්පතින්දා දින ලූහා වේලාවේ දී මිනාවට ගියේ ය; 9 වන දින සිකුරාදා, එදින අරෆාව බලා පිටත්ව ගියේ ය; හිරු බැස යන තුරු එහි රැඳී සිටි මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ පසුව "කස්වා" නමැති තම ඔටුවා පිට නැග "උර්නා" නම් නිම්නයේ මධ්‍යයට ගියහ; එහි දී එක් ලක්ෂ විසි හතර දාහක් පමණ වූ මුස්ලිම්වරුන් මධ්‍යයේ තම ඓතිහාසික ප්‍රසිද්ධ දේශනාව සිදු කළහ.
නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ හජ් දේශනාව
මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ තම දේශනාව ආරම්භ කරන මොහොතේ මෙය තම ජීවිතයේ අවසාන දේශනාව විය හැකි බව පැවසූහ. ඓතිහාසික වැදගත්කමක් දරන මෙම දේශනාව, නබි සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ වසර 23ක කාල පරිච්ඡේදය තුල, උපදේශවල සාරාංශය ලෙස පැවති බව පැවසිය හැකි ය. පෞද්ගලිකත්වය, පවුල, සමාජය, ආර්ථීකය, දේශපාලනය, ජීවිතය ප්‍රමුඛ සියලූ අංගයන් අන්තර්ගත වන ලෙස මෙම දේශනාව සැකසී තිබීම එහි විශේෂත්වය වේ.
මෙම දේශනාවේ අන්තර්ගතය මෙසේ ය:
මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ දේශනාව පැවැත්වෙන අතර තුර රබීඅත් ඉබ්නු උමෛයා නමැති සහාබිවරයා මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාගේ වදන ම විශාල ජනකායට ඇසෙන අයුරින් නැවත වරක් හඬ නඟා නිවේදනය කළේ ය. දේශනාව අවසාන වූ විට "මායිදා" නම් පරිච්ඡේදයේ තුන්වන වැකිය පහළ විය. එම වැකිය පහල වූ වහා ම උමර් රළියල්ලාහු අන්හු තුමා අඬා වැළපුණේ ය. මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ එයට හේතුව විමසා සිටියහ. එයට උමර් රළියල්ලාහු අන්හු තුමා "අල්ලාහ්ගේ දූතයාණනි! මේ වන තුරු අපි අපගේ ධර්මයෙහි පරිසමාප්තිය කරා ගමන් කරමින් සිටියෙමු. මේ වන විට එය සම්පූර්ණ වී ඇත. සම්පූර්ණ වූ කිසි දු දෙයක් අසම්පූර්ණ විය නොහැකි නොවේ ද?" යැයි පැවසුවේ ය. එයට මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ "ඔබේ ප්‍රකාශය නිවැරදියි" යැයි පැවසූහ.
ඉන්පසු මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ හජ් හි කටයුතු ඉටු කළහ. එවිට හජ්හි සෑම ස්ථානයක දී ම ඉටු කළ යුතු සියල්ල සහාබාවරුන්ට පැහැදිලි කළහ.
මදීනාවට පැමිණි මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමාණෝ දින කිහිපයකට පසුව අසනීප වූහ. හජ් ඉටු කර මාස දෙකහමාරකට පසුව එනම් රබීඋල් අව්වල් 12වන චන්ද්‍ර දින වෆාත් වූහ. හජ් අනිවාර්ය වූ පසු එතුමා ඉටු කළ ප්‍රථම හජ් වන්දනාව එතුමා බලාපොරොත්තු වූවාක් සේ ම එතුමාගේ අවසාන හජ් වන්දනාව ද විය. මුහම්මද් සල්ලල්ලාහු අලෛහි වසල්ලම් තුමා ඉටු කළ හජ් වන්දනාව "හජ්ජතුල් විදාඃ" (සමුගැනීමේ හජ්) යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ එබැවිනි.