මෙම පරිච්ඡේදය අධ්යයනය කිරීමෙන් ඔබට,
හැකියාව ලැබෙනු ඇත.
ආහාර කර්මාන්තය ලෝකයේ ඉතා ශීඝ්රයෙන් දියුණු වන කර්මාන්තයකි. එයට එක් හේතුවක් වන්නේ ආහාර කර්මාන්තකරුවන් අතර පවතින තියුණු තරඟය යි. වැඩි වැඩියෙන් පාරිභෝගිකයන් තමන් වෙත ආකර්ෂණය කර ගැනීමට විවිධ රසයෙන්, විවිධ හැඩයෙන්, විවිධ අමුද්රව්ය භාවිතයෙන් නවතම නිෂ්පාදිත වෙළෙඳපොළට හඳුන්වා දීමට ආහාර කර්මාන්තකරුවන් අතර දැඩි උනන්දුවක් පවතී. මෙසේ විවිධ ආහාර වර්ග වෙළෙඳපොළට ඉදිරිපත් කිරීමේ දී ආහාර විවිධාංගීකරණය ඉතා වැදගත් වේ.
5.3.2 ආහාර විවිධාංගීකරණය
ආහාර විවිධාංගීකරණය යනු ආහාරයක් විවිධ මුහුණුවරවලින් පාරිභෝගිකයා වෙත ඉදිරිපත් කිරීම යි. මෙසේ විවිධ මුහුණුවරවලින් ආහාර ඉදිරිපත් කිරීමෙන් ආහාරයේ ඉන්ද්රීය ගෝචරභාවය (Organoleptic Qualities) වෙනස් කර පාරිභෝගිකයා වෙත ලබා දිය හැකි ය. ඉන්ද්රීය ගෝචරභාවය යනු යම් පුද්ගලයෙකුගේ පංච ඉන්ද්රියයන්ට දැනෙන ගුණාත්මක තත්ත්ව එනම් ආහාරයක රස, සුවඳ, පැහැය හා වයනය ආදිය කෙරෙහි ඒ පුද්ගලයා තුළ ඇතිවන ප්රසාදය යි.
ආහාර විවිධාංගීකරණය සඳහා උදාහරණයක් ලෙස එළකිරි යොදා ගනිමින් සිදු කරන නිෂ්පාදන දැක්විය හැකි ය.
කිරි නිෂ්පාදන
එළකිරිවලින් යෝගට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ දී එළකිරිවල රස, සුවඳ, පැහැය හා වයනය පැහැදිලි ලෙස වෙනස් වේ. යම් පුද්ගලයෙකු එළකිරිවල ඇති සුවඳ පැහැය, රස හෝ වයනයට අකමැති වුවත් එම පුද්ගලයා යෝගට්වල ඇති ගුණාංග ප්රිය කළ හැකි ය. එමගින් යමෙකු එළකිරි පානය නොකළත් එහි ඇති ගුණය ම යෝගට් මගින් ලබා දිය හැකි ය. මෙය ආහාර විවිධාංගීකරණයේ දකින්නට ලැබෙන ප්රයෝජන අතරින් එක් ප්රයෝජනයක් පමණි.
ආහාර විවිධාංගීකරණය කිරීමේ වැදගත්කම
ආහාර විවිධාංගීකරණය, පාරිභෝගිකයාට මෙන් ම නිෂ්පාදකයාට ද ප්රතිලාභ රැසක් ගෙන දෙයි.
උදාහරණ :- කිරිවලින් ලැබෙන ලාභයට වඩා වැඩි ලාභයක් යෝගට් අලෙවියෙන් ලබා ගත හැකි ය.
උදාහරණ :- කුඩා ළමුන්ට ගැළපෙන පරිදි විවිධ රසයෙන් යුත් ආකර්ෂණිය පෝෂ්යදායී ආහාර නිපදවිය හැකි වීම
ආහාර විවිධාංගීකරණයේ දී සැලකිලිමත් විය යුතු කරුණු
ආහාරයේ ගුණාත්මක සාධක වන රසය, වයනය, පැහැය, හැඩරුව, සුවද හා ආහාරමය අගය රැකෙන පරිදි ආහාර සකස් කිරීම අත්යවශ්ය වේ.
ආහාරයක් පාරිභෝගිකයාගේ අතට පත්වීමේ දී එය සෞඛ්යාරක්ෂිතව එනම් ක්ෂුද්ර ජීවී ආසාදන, මහා ජීවී ක්රියාකාරකම් හෝ වස විසවලින් තොර වීම ඉතා වැදගත් වේ.
ආහාර වර්ග සකසන විවිධ නිෂ්පාදන ක්රම අනුව පෝෂක සංඝටක විනාශ වී යාමට ඉඩ ඇත. තව ද පෝෂක සංඝටක ශරීරයට උරා ගැනීමේ වෙනස්කම් නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ වෙනස්කම් නිසා ඇති වීමට පුළුවන. උදාහරණයක් ලෙස නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී පිෂ්ටය ජෙලටිනීකරණය (Gelatinization) වන අතර එම නිසා ඒවා ශරීරයට පහසුවෙන් උරා ගත හැකි තත්වයට පත්වේ. තව ද ඇතැම් ආහාර ද්රව්ය නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී ආහාරයේ තන්තු කොටස් පෙරී ඉවත් වීම නිසා ඒවා පහසුවෙන් ශරීරයට උරාගත හැකි වේ.
එම නිසා ආහාර විවිධාංගීකරණය කිරීමේ දී සෑම විට ම ආහාරයේ පෝෂණ ගුණය රැකෙන පරිදි එය කිරීම වැදගත් වේ.
ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී ආහාරයේ පෝෂණ ගුණ ඉවත් විය හැකි අවස්ථා
උත්තේජනය (Stimulation)
ආහාරයක් දුටු පමණින් එය ආහාරයට ගැනීමට පෙළඹවීම උත්තේජනය යි. ආහාර විවිධාංගීකරණය කළ විට පාරිභෝගිකයා ආකර්ෂණය වන පරිදි එය පිළිගැන්වීම මෙමගින් අදහස් කෙරේ.
බිම්මල්, ගෝවා සහ සලාද කොළවලින් නිර්මාණය කරන ලද ආහාරයක්
වර්ණය (Colour)
ආහාරයක වර්ණය යනු පරිභෝගිකයාගේ ඇසට හසුවන පළමුවන සාධකය යි. වර්ණය ආහාරයකට උවිත අයුරින් තිබීමෙන් පාරිභෝගිකයා ආහාර අනුභව කිරීමට පෙලඹවීමක් ඇති කරයි. පාරිභෝගිකයා විසින් ආහාර අනුභව නොකර ම ප්රතික්ෂේප කිරීමට අප්රසන්න වර්ණය හේතුවක් විය හැකි යි. එම නිසා ආහාරයේ වර්ණය පිළිබඳ සැලකිලිමත් වීම ඉතා වැදගත් වේ.
විවිධ ආහාර සඳහා ඒවාට ම ආවේණික වූ වර්ණයන් ඇත. ආහාරවල පවතින ස්වාභාවික වර්ණ ලබා දෙන වර්ණක ඇතුළු රසායනික ද්රව්ය මගින් ශරීරයට විවිධ ප්රයෝජන ලැබේ.
පහත රූප සටහනේ දක්වා ඇත්තේ ආහාරවල බහුල ව දක්නට ලැබෙන ස්වාභාවික වර්ණ සහ ඒවායේ ප්රයෝජන කිහිපයකි.
රසය (Taste)
ආහාරයකට රස වර්ග පහෙන් එකක් හෝ කිහිපයක් පැවතිය හැකි ය. පැණි රස (Sweet), තිත්ත රස (Bitter), ඇඹුල් රස (Sour) සහ ලූණු රස (Salt) දිවෙහි සංවේදී වන ස්ථාන පහත රූප සටහනෙහි දක්වා ඇත. මීට අමතරව උමාමි රස (Savoury) දිවෙහි ඕනෑ ම ස්ථානයකට සංවේදනය විය හැකි ය.
රසින් වැඩි දේ ආහාරයට ගැනිමට කවුරුත් කැමති වේ. ඒ නිසා නව ආහාර සකසන විට එහි රසය පිළිබඳ සැලකිලිමත් විය යුතු ය. පාරිභෝගිකයාට වෙනස් රසයකින් යුක්තව නව ආහාර නිෂ්පාදන ලබා දිය හැකි නම් එම ආහාරය කෙරෙහි ආකර්ෂණය වැඩි කර ගත හැකි ය. උදාහරණ ලෙස වෙළෙඳපොළෙහි දක්නට ලැබෙන විවිධ රසයෙන් යුත් අයිස් ක්රීම් හඳුන්වා දිය හැකි ය. චොක්ලට්, වැනිලා, ස්ට්රෝබෙරි, අඹ වැනි විවිධාකාර රස වලින් යුක්ත අයිස් ක්රීම් වෙළෙඳපොළේ පවතින අතර පුද්ගලයාට තමාගේ රුචිකත්වය අනුව ප්රියතාව මත ඒවා මිල දී ගත හැකි ය.
වයනය (Texture)
ආහාරයේ වයනය යනු යම් ආහාරයක් අනුභව කිරීමේ දී මුඛයට දැනෙන ස්වභාවය යි. සමහර ආහාර සපන විට තද ගතියක් දැනෙන මුත් සමහර ආහාර මෘදුවට සැපේ. එමෙන් ම ද්රව, අර්ධ ඝන සහ ඝන වශයෙන් ආහාර වර්ග 3ක් පවති. මේවායේ වයනයන් එකිනෙකට වෙනස් වේ. උදාහරණයක් ලෙස බිස්කට්වල නියම වයනය ලෙස ගන්නේ නොමැලි පදම (Crispiness) ඇතිවිට යි.
හැඩය (Shape)
සකස් කරන ලද විවිධ ආහාර සදහා නියමිත හැඩයක් පවතී. ආහාරයේ හැඩරුව, පාරිභෝගික ආකර්ෂණය දිනා ගැනීමට අත්යවශ්ය සාධකයක් වේ. කුඩා ළමුන් සඳහා ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීමේ දී ආහාරයේ හැඩය පිළිබඳ ව විශේෂයෙන් සැලකිලිමත් වීමෙන් ඔවුන්ගේ ආකර්ෂණය දිනාගැනීමට හැකි වේ.
පෝෂක සංඝටක (Nutrients)
ආහාරයේ පෝෂක රැකෙන පරිදි විවිධ ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලි හඳුනා ගෙන ආහාර විවිධාංගීකරණය කිරීම ඉතා වැදගත් වේ.
උදාහරණ ලෙස ආහාරයක් කැබලි කර සේදීමේ දී මෙන් ම ආහාර අධික උෂ්ණත්වයක දීර්ඝ වේලාවක් රත් කිරීමේ දී ආහාරයේ පෝෂක සංඝටක විනාශ වීම සිදු වේ. එමෙන් ම ආහාරයක් පල්ප කර පෙරීමෙන් ආහාරයේ ඇති තන්තුමය කොටස් ඉවත්වී යයි. තන්තු යනු පෝෂ්ය පදාර්ථයක් නොවූවත් ශරීර සෞඛ්යයට ඉතා හිතකර දෙයක් බව ඔබ දන්නා කරුණකි. එම නිසා මෙවැනි දේ පිළිබඳ අවබෝධයකින් යුතුව නිෂ්පාදන ක්රියාවලිය සිදුකර අමුද්රව්යවල අඩංගු වී තිඛෙන පෝෂ්ය පදාර්ථ රැකෙන පරිදි විවිධ ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීම වැදගත් වේ.
සෞඛ්යාරක්ෂිත බව (Safety)
ආහාරයක් රසයෙන්, ගුණයෙන් මෙන් ම අනෙකුත් සියලූම ගුණාංගවලින් පරිපූර්ණ වූවත් එහි සෞඛ්යාරක්ෂිත බව නොමැති නම් එම ආහාරයෙන් ප්රයෝජනයක් නැත. සෞඛ්යාරක්ෂිත බව යනුවෙන් අදහස් වන්නේ ආහාරය අනුභව කළ පසු පාරිභෝගිකයන්ගේ සෞඛ්ය තත්ත්වයට හානියක් නොවන පරිදි ආහාරය සකස් වී තිබීමයි. ආහාරයේ සෞඛ්යාරක්ෂිත බව නොමැති වන අවස්ථා කිහිපයකි.
ඉහත සඳහන් කළ ක්රමවලින් ආහාරයේ සෞඛ්යාරක්ෂිත බවට හානි නොවන පරිදි ආහාර විවිධාංගීකරණය කිරීම ඉතා වැදගත් වේ.
ආහාර ඇසුරුම්කරණය (Food Packaging)
ආහාරයක ඇසුරුම ආකර්ෂණීය වීම ආහාරයක් වෙත පාරිභෝගිකයන් ආකර්ෂණය කර ගැනීමට ඉවහල් වන ප්රධාන සාධකයකි. එමෙන් ම ආහාර ඇසුරුම ආහාරයේ ගුණාත්මක බව රඳා පවත්වා ගැනීමට ද ඉවහල් වේ. ආහාර ඇසුරුම්කරණය සඳහා විවිධ ද්රව්ය යොදා ගත හැකි ය.
උදාහරණ :- ප්රතිචක්රීකරණය කළ හැකි ප්ලාස්ටික්, කඩදාසි, ටින්, ස්වාභාවික අමුද්රව්ය
ආහාර ඇසුරුම් සඳහා අමුද්රව්ය තෝරා ගැනීමේ දී ඒවායේ පරිසර හිතකාමී බව පිළිබඳව දැඩිව අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වේ. ස්වාභාවික අමුද්රව්ය යොදා ගනිමින් ආහාර ඇසුරුම් සකස් කර ගත හැකි නම් එය ඉතා වැදගත් වේ.
මේ එක් එක් අමුද්රව්යවල ගුණාත්මකභාවය විවිධ වන අතර ඒවායෙන් ආහාරයට ලැබෙන ගුණාත්මකභාවය ද වෙනස් වේ. එමෙන් ම විවිධ ආහාර සදහා සුදුසු වන ඇසුරුම තෝරා ගැනීමට ආහාර නිෂ්පාදකයා දැනුවත් විය යුතුය. එසේ තෝරා ගන්නා ඇසුරුමට පාරිභෝගිකයා ආකර්ෂණය විය යුතු අතර ම ඇසුරුම නිසා ආහාරයේ මිල අධික නොවිය යුතු ය. ඇසුරුමෙහි ආහාරයට අදාළ තොරතුරු ඇතුළත් කිරීමට ද හැකියාව පවතී. ආහාරය කල් ඉකුත් වන දිනය, නිෂ්පාදිත දිනය, මිල, අඩංගු ද්රව්ය, ගබඩා කළ යුතු අන්දම වැනි තොරතුරු ආහාර ඇසුරුමේ දැක්විය හැකි ය. කෘත්රිම රසකාරක, වර්ණක හෝ වෙනත් යෙදවුම් ආහාරයට එකතු කළ විට ඒවා ආහාර ඇසුරුමෙහි අනිවාර්යයෙන්ම දැක්විය යුතු ය.
ආහාර නිෂ්පාදනයේ දී යොදා ගන්නා සමහර කෘතී්රම රසායනික ද්රව්ය මිනිසාට විෂ වූ බොහෝ අවස්ථා ඇත. මෙම රසායන ද්රව්ය ඇතැම් ඒවා පිළිකා කාරක වේ. මෙහි දී හැකි පමණ කාබනික ආහාර නිෂ්පාදනය කෙරෙහි යොමු වීම ඉතා වැදගත් වේ.
ඇසුරුම ආහාරයේ සෞඛ්යාරක්ෂිත බව රදා පවත්වා ගැනීමට ද ඉවහල් වේ. හොඳ ඇසුරුමක් මඟින් ආහාරයේ ක්ෂුද්ර ජීවී ආසාදන, මහා ජීවී ක්රියාකාරකම්, හෝ වෙනත් දූෂක මගින් දූෂණය වීම වළක්වා ගත හැකි වේ. එම නිසා ආහාරයට සුදුසු පරිදි ඇසුරුමක් තෝරා ගැනීම ඉතා වැදගත් වේ.
ආහාර සඳහා ප්රමිති (Food Quality Standards)
ශ්රී ලංකාවේ ආහාර සඳහා විවිධ ප්රමිතිකරණ තත්ත්ව දක්නට ලැබේ.
උදාහරණ :- SLS, ISO
මෙම ප්රමිති තත්ත්ව පිළිබඳ පාරිභෝගිකයා දැනුම්වත් නිසා ඔවුන් ආහාරය මිල දී ගැනීමට පෙර ආහාරයේ මෙවැනි ප්රමිති අඩංගු දැයි සැලකිලිමත් වේ. එම නිසා උසස් තත්ත්වයේ ආහාරයක් නිෂ්පාදනය කර ප්රමිති තත්ත්ව සහතික ලබා ගැනිම ඉතා වැදගත් වේ.
පරිසර හිතකාමී නිෂ්පාදන ක්රියාවලි
පාරිභෝගික ආකර්ෂණය ඇති කරන ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී තවත් වැදගත් අංගයක් වන්නේ එම ක්රියාවලි පරිසර හිතකාමී වීම යි.
සෑම ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියක් සඳහා ම යොදා ගන්නා අමුද්රව්ය සෞඛ්යයට හිතකර, රසායන ද්රව්යවලින් තොර ස්වාභාවික අමුද්රව්ය වීම ඉතා වැදගත් වේ. ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී එකතු වන අපද්රව්ය නිසි පරිදි කළමනාකරණය කර පරිසරයට හානියක් නොවන පරිදි බැහැර කිරීම වැදගත් වේ.
විශේෂයෙන් ම ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියේ දී පොලිතීන් භාවිතය අවම කිරීම සහ ස්වාභාවික සහ ප්රතිචක්රීකරණය කළ හැකි කඩදාසි ප්ලාස්ටික් හෝ පොලිතීන් භාවිතය වැදගත් වේ.
ව්යාපෘතියක් ඇසුරෙන් ආහාර විවිධාංගීකරණය අධ්යයනය කරමු
යම් ආහාර ද්රව්යයක් භාවිත කර විවිධ ආහාර ද්රව්ය සෑදීමට ඇති හැකියාව පිළිබඳ සිතන්න. උදාහරණයක් ලෙස සහල් සලකමු. සහල්වලින් සිදු කළ හැකි විවිධ නිෂ්පාදන පහත සටහනේ දක්වා ඇත.
ආහාර නිෂ්පාදනයක් ආරම්භ කිරීමට ප්රථම එහි නිෂ්පාදන ක්රියාවලිය, එය නිෂ්පාදනය කිරීමට අවශ්ය මෙවලම් හා උපකරණ, නිෂ්පාදනය සඳහා ඇති ඉල්ලූම, නිෂ්පාදන පිරිවැය ආදි කරුණු සලකා බැලිය යුතු ය.
සහල්වලින් සහ කොස් ඇට යොදාගෙන කළ හැකි ආහාර විවිධාංගීකරණ ක්රියාවලියක් සඳහා උදාහරණ පහත රූප සටහනේ දක්වා ඇත.
ඉහත උදාහරණ ප්රයෝජනයට ගනිමින් ආහාර නිෂ්පාදන ක්රියාවලියක් පන්ති මට්ටමෙන් සංවිධානය කර ප්රදර්ශනාත්මකව ඉදිරිපත් කරන්න. (කෙටි ආහාර, අතුරුපස, කැඳ වර්ග හා සුප් වර්ග වැනි ආහාර නිෂ්පාදනයක්) මෙය පන්ති හෝ පාසල් මට්ටමෙන් තරගාවලියක් ලෙස ක්රියාත්මක කර පසු විපරම ලබා ගන්න.
මෙම ප්රදර්ශනය සැලසුම් කිරීමේ දී පහත දැක්වෙන කරුණු පිළිබඳව ගුරුතුමා සමග සාකච්ඡා කරන්න.