14.2.1 ධ්වනි පරාවර්තනය

මොහොතක් නිහඬ ව පරිසරයට සවන් දෙන්න. පරිසරයේ විවිධ වස්තු කම්පනයෙන් හටගන්නා ධ්වනි ඔබට ඇසෙනු ඇත. ධ්වනිය සතු වැදගත් ගුණාංගයක් පිළිබඳ ව අපි අවධානය යොමු කරමු. මේ සඳහා 14.8 ක්‍රියාකාරකමෙහි යෙදෙමු.

වීදුරු තහඩුව හෝ ලෝහ තහඩුව ඇති විට දී වස්තුව මගින් නිකුත් කළ ධ්වනිය වඩාත් ප්‍රබල ලෙස ඇසීම සිදු වූයේ එක් ස්ථානයකට පමණක් බවත් වීදුරු තහඩුව ඉවත් කළ විට එය නෑසී ගිය බවත් නිරීක්ෂණය වනු ඇත. මෙසේ වීමට හේතුව වීදුරු තහඩුව මගින් ධ්වනිය පරාවර්තනය වීමයි.

ධ්වනිය කිසියම් බාධකයක පතිත වී ආපසු හැරී ගමන් කිරීම ධ්වනි පරාවර්තනය නම් වේ.

ක්‍රියාකාරකම 14.8 හි දී ධ්වනි පරාවර්තනය සඳහා බාධකය ලෙස ක්‍රියා කර ඇත්තේ වීදුරු තහඩුවයි.

පරිසරයේ හටගන්නා ධ්වනි විවිධ බාධක හමුවේ නිරතුරුව ම පරාවර්තනයට ලක් වෙයි. ධ්වනි පරාවර්තනය සිදුවන බොහෝ අවස්ථා අප හට නොදැනුන ද, නිරීක්ෂණය කළ හැකි අවස්ථා ඇතැම් විට හමු වෙයි. එවැනි අවස්ථා කිහිපයක් පිළිබඳ මීළඟට සලකා බලමු.

14.2.2 දෝංකාරය ඇති වීම

විශාල බාධකයක් (කන්දක්, උස ගොඩනැගිල්ලක්) ඉදිරියෙන් ප්‍රබල හඬක් ඇති කළ විට එය නැවත නැවත ඇසුණු අවස්ථා ඔබ නිරීක්ෂණය කරන්නට ඇත. එවැනි අත්දැකීමක් ලබා ගැනීම පිණිස ක්‍රියාකාරකම 14.9 සිදු කරමු.

ලී දඬු මගින් නිකුත් වූ හඬ බාධකයේ වැදී පරාවර්තනය සිදු විය. පළමු වර හඬ ඇසීමෙන් සුළු මොහොතකට පසු පරාවර්තනය වී පැමිණි හඬ ද ඇසීම සිදු විය.

පළමුවර හඬ ඇසීමෙන් පසු ධ්වනි පරාවර්තනය හේතුවෙන් නැවත හඬ ඇසීම දෝංකාරය ලෙස හැඳින්වේ.

බාධකය ඉතා ආසන්නයේ දී දෝංකාරය පැහැදිලි නොවේ. ක්‍රියාකාරකම 14.9 මගින් ද මේ බව ඔබට තහවුරු වන්නට ඇත.

ඇතැම් අවස්ථාවල දී පළමු වර ඇති වන හඬ පරාවර්තනය වීමෙන් දෝංකාර කිහිපයක් ඇති වන අවස්ථා ද පවතී. මෙසේ සිදු වනුයේ ධ්වනිය කිහිප වරක් පරාවර්තනයට ලක් වීම නිසා ය. නිදසුන් ලෙස දේශන ශාලාවක් තුළ සිදු වන ධ්වනි පරාවර්තනය දැක්විය හැකි ය.

14.2.3 ප්‍රතිනාදය

දේශන ශාලාවක් හෝ චිත්‍රපට ශාලාවක් තුළ ශබ්ද විකාශන යන්ත්‍ර මගින් නිකුත් කරන දේශකයාගේ හඬ අපැහැදිලිව ඇසෙන අවස්ථා ඇතැම් විට හමුවේ. මීට හේතුව නම් පළමු ව ඇසෙන හඬ දෙසවනෙන් මැකී යාමට පෙර එම ධ්වනිය පරාවර්තනයෙන් ඇති වන දෝංකාරය ද ඇසීම යි. අවසන් ප්‍රතිඵලය වනුයේ නිරීක්ෂකයා හට එකිනෙකින් වෙන් නොවූ අපැහැදිලි හඬක් ලෙස ඇසීම ය.

පළමුවර ඇසෙන හඬ මැකී යාමට පෙර ධ්වනි පරාවර්තනයෙන් හටගන්නා දෝංකාරය ද ඇසීම නිසා හඬ අපැහැදිලි වීම ප්‍රතිනාදය ලෙස හඳුන්වයි.

ප්‍රතිනාදය පැහැදිලි ශ්‍රවණය සඳහා බාධා ඇති කරයි. එබැවින් සිනමා ශාලා, දේශන ශාලා, ශ්‍රවණාගාර වැනි පැහැදිලි ශ්‍රවණයක් අවශ්‍ය වන ස්ථානවල දී ප්‍රතිනාදය වැළැක්වීමට විවිධ උපක්‍රම භාවිත කර ඇත.

ප්‍රතිනාදය ඇති වනුයේ ද ධ්වනි පරාවර්තනය හේතුවෙනි. ධ්වනිය ගැටීම සිදුවන පෘෂ්ඨ මගින් ධ්වනිය අවශෝෂණය වීමට සැලැස්වීමෙන් ධ්වනි පරාවර්තනය අවම කරගත හැකි ය. ඒ මගින් ප්‍රතිනාදය ඇති වීම වළක්වා ගැනීම කළ හැකි වේ.

ධ්වනි අවශෝෂණය සිදු කර ප්‍රතිනාදය වළක්වා ගැනීම සඳහා දේශන ශාලා, සිනමා ශාලා, ශබ්දාගාර වැනි ස්ථානවල පහත සඳහන් ක්‍රම අනුගමනය කෙරෙයි (14.23 රූපය).

ප්‍රතිනාදය වැළැක්වීමට යොදාගෙන ඇති උපක්‍රම

ධ්වනි පරාවර්තනය ප්‍රයෝජනවත් ලෙස යොදා ගන්නා අවස්ථා

ධ්වනි පරාවර්තනය භාවිතයට ගන්නා අවස්ථා කිහිපයක් පිළිබඳව කෙටියෙන් සලකා බලමු.

• අතිධ්වනි තරංග පරිලෝකනය

ශරීර අභ්‍යන්තරයේ ඇති අවයවවල හැඩය නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා අතිධ්වනි තරංග පරාවර්තනය යොදා ගනු ලැබේ. මෙම ක්‍රමය අතිධ්වනි තරංග පරිලෝකනය (Ultrasound Scanning) ලෙස හැඳින්වෙයි. යන්ත්‍රයක් මගින් අතිධ්වනි තරංග නිපදවා දේහය මතුපිට සිට අදාළ ඉන්ද්‍රිය වෙත එල්ල කරනු ලැබේ. ඉන්ද්‍රිය මත වැදී පරාවර්තනය වී පැමිණෙන අතිධ්වනි තරංග නැවත යන්ත්‍රය මගින් ප්‍රතිග්‍රහණය කරයි. එම තරංග මගින් අදාළ ඉන්ද්‍රියවල මතුපිට පෙනුම තිරයක් මත දක්වයි.

• සාගර පත්ලට ඇති දුර සෙවීම සඳහා

සාගරයේ ගමන් ගන්නා යාත්‍රිකයන්ට සාගර පත්ලට ඇති ගැඹුර දැන ගැනීම වැදගත් වේ. මේ සඳහා අති ධ්වනි තරංග පරාවර්තනය භාවිත වෙයි. මෙම ක්‍රමය Sound Navigation and Ranging (SONAR) ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. මේ සඳහා භාවිත කරන උපකරණය ප්‍රතිධ්වනිමානය (Echo Sounder) ලෙස හන්වයි.

මෙම උපකරණය මගින් තරංග නිකුත් කළ මොහොතේ සිට මුහුදු පත්ලේ වැදී පරාවර්තනය වී පැමිණීමට ගතවන කාලය අනුව ගැඹුර නිර්ණය කරනු ලැබේ.

• වවුලාට රාත්‍රී කාලයේ දී බාධක හඳුනා ගැනීම සඳහා

නිශාචර ක්ෂීරපායී සතකු වන වවුලා හට රාත්‍රි කාලයේ දී බාධක හඳුනා ගැනීමට අතිධ්වනි තරංග පරාවර්තනය උපකාරී වේ. මොවුන් විසින් නිකුත් කරනු ලබන අතිධ්වනි තරංග ඉදිරියේ ඇති බාධකවල ගැටී
පරාවර්තනය වී පැමිණෙන අතර, ඒ සඳහා ගතවන කාලය අනුව බාධක සහ ඒවාට ඇති දුර හඳුනා ගනු ලබයි.