ඛනිජයක් යනු ස්වාභාවිකව හමුවන නිශ්චිත රසායනික සංයුතියකින් යුක්ත වන, නියමිත ස්ඵටික හැඩයක් ඇති අකාබනික ඝන ද්‍රව්‍යයකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන ප්‍රයෝජනවත් ඛනිජ කිහිපයක් නම් මිනිරන්, තිරුවාණ, ඉල්මනයිට්, රූටයිල්, සර්කෝන්, ෆෙල්ස්පාර්, ඇපටයිට් සහ සිලිකා වැලි යනාදියයි.

පාෂාණ යනු ඛනිජ සමූහයක එකතුවකි.

නිදසුන් :- නයිස් (Gneiss) පාෂාණය, ග්‍රැනයිට් (Granite) පාෂාණය

සමහර පාෂාණ නිර්මාණය සඳහා එක් ඛනිජයක් පමණක් දායක වී ඇත.
නිදසුන් :- හුනුගල්, තිරුවාණ

ශ්‍රී ලංකාවේ ඛනිජ සම්පත් විශාල වශයෙන් පිහිටා ඇති ස්ථාන 19.6 රූපයේ ඇති සිතියමෙහි දක්වා ඇත.

ශ්‍රී ලංකාව බොහෝමයක් ඛනිජ අපනයනය කරන්නේ අමුද්‍රව්‍ය හැටියට මිස ඒවායේ නිෂ්පාදන ලෙස නොවේ. එබැවින් ශ්‍රී ලංකාව ඛනිජ අතින් පොහොසත් වුව ද අපට ලැබෙන්නේ අමුද්‍රව්‍ය වටිනාකම පමණකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන ඛනිජ අතුරෙන් වැදගත් තැනක් ගන්නා මැණික් පිළිබඳ මීළඟට අධ්‍යයනය කරමු.

19.2.1 මැණික්

මැණික් යනු කපා, ඔප දැමීමෙන් පසු ආභරණ සෑදීම ආදියට යොදා ගන්නා ඛනිජ ස්ඵටික කැබලි වේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ මැණික් කර්මාන්තය අවුරුදු 2 500කටත් වඩා පැරණි ය. ලෝකයේ දැනට හඳුනාගෙන ඇති 200ක් පමණ වූ මැණික් වර්ග අතුරෙන් 70ක් ම අපේ කුඩා ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවීම විස්මයජනක කරුණකි. ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථීකයට මැණික්වලින් විශාල දායකත්වයක් ලැබේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික මාණික්‍යය ලෙස නීල මාණික්‍යය (Blue Sapphire) නම්කර ඇත.

උසස් මාදිලියේ විශාල ප්‍රමාණයෙන් යුතු ස්වාභාවික වර්ණය සහිත නිල් මැණික් ලෝක වෙළෙඳපොළට සපයන එක ම රට ශ්‍රී ලංකාවයි.

මැණික් ගැරීම

පොළොව තුළ මැණික් හටගෙන ඇත්තේ විශාල පර්වතවලට සම්බන්ධව ය. කඳු මත ඇති පර්වත ඛාදනය හේතුවෙන් මැණික් ගැලවී යයි. වර්ෂාව නිසා පස් සමග සේදී පහළට එන මැණික්, කඳු පාමුල ඇති තැනිතලාවල පසට යට වී පවතී. මැණික් සහ වෙනත් පාෂාණ කැබලිවලින් යුක්ත ද්‍රව්‍ය තට්ටුව 'ඉල්ලම' නම් වේ.

මැණික් ලැබේ යැයි සිතන ස්ථානවල පළමුව ළිඳක් වැනි 'පතල' හාරනු ලැබේ. පතලෙහි අඩියේ සිට පොළොව මට්ටමට සමාන්තරව උමගක් වැනි 'දෝනාව' කණිනු ලැබේ. එසේ කරන්නේ ඉල්ලම පොළොවට සමාන්තරව පිහිටා ඇති නිසා ය. දෝනාවෙන් ඉවතට ගත් ද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණය පතලෙන් ඉවතට ගෙන 'ගැරීම' මගින් මැණික් වෙන්කර ගනු ලැබේ.

මැණික්වල ලාක්ෂණික

මැණික්වල වැදගත් ලාක්ෂණික කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• දැඩිබව
• ගෙවීයාම අඩුබව
• වර්ණය
• ඉහළ වර්තනාංකය

තිරුවාණ කැබැල්ලකින් වීදුරු තහඩුවක් මත නොමැකෙන ඉරක් ඇඳිය හැකි ය. මෙයට හේතුව වීදුරුවලට වඩා තිරුවාණවල දැඩිබව අධික වීම ය. ඛනිජවල දැඩිබව සැසඳීම සඳහා 'මෝ' පරිමාණය (Mohr's scale) සකස් කර ඇත. ඒ අනුව දැඩිබව වැඩි ම ඛනිජය ලෙස දියමන්තිවලට අංක 10 ලබා දී ඇත. දැඩිබව අඩු ම ඛනිජය ලෙස 'ටැල්ක්' ඛනිජයට අංක 01 ලබා දී ඇත.

ඉහත වගුව අධ්‍යයනය කර මෙම ප්‍රශ්න සඳහා පිළිතුරු සොයන්න.

• නියපොත්තක දෘඪතාව 2.2කි. නියපොත්තක් සීරීමට හැකි ඛනිජ වර්ග දෙකක් නම් කරන්න.
• පීරක දෘඪතාව 6.5කි. පීරකින් සීරීමට නොහැකි ඛනිජ තුනක් නම් කරන්න.

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන නිල්මැණික්, රතුකැට, පුෂ්පරාග, පද්මරාග යන මැණික් අයත් වන්නේ 'කොරන්ඩම්' ගණයට ය.

දැඩිබව නිසා ම මැණික් පහසුවෙන් ගෙවී නොයයි. යාන්ත්‍රික අත් ඔරලෝසුවල ඛෙයාරින් සඳහා මැණික් යොදන්නේ ගෙවීයාම අඩු නිසා ය.

විවිධ වර්ණවලින් යුතු මැණික් පොළොවෙන් හමුවේ. මැණික්වලට වර්ණය ලැබී ඇත්තේ ඒවා පොළොව තුළ හටගන්නා අවස්ථාවේ දී ඊට එක් වූ අංශු මාත්‍ර අපද්‍රව්‍ය නිසා ය. මැණික්වල වටිනාකම වැඩිවීමට වර්ණය හේතු වී ඇත. එබැවින් මෙම සිද්ධිය, අපද්‍රව්‍යයක් එක්වීම නිසා යම් දෙයක වටිනාකම වැඩි වූ දුර්ලභ අවස්ථාවකි.

විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණ මගින් මැණික් හඳුනාගැනීමේ දී එහි වර්තනාංකය යොදා ගැනේ.

එක් පාරදෘශ්‍ය මාධ්‍යයක සිට තවත් පාරදෘශ්‍ය මාධ්‍යයකට ආලෝක කිරණ ඇතුළු වන විට ඒවායේ ගමන් මග වෙනස් වේ. එම වෙනස් වීමේ මිනුමක් ලෙස වර්තනාංකය හැඳින්විය හැකි ය. පාරදෘශ්‍ය ද්‍රව්‍ය කිහිපයක වර්තනාංක 19.4 වගුවේ දැක්වේ.

මැණික්වල වර්තනාංකය ඉහළ බැවින් කපා ඔප දැමූ මැණික් තුළට ඇතුළු වන ආලෝකය ඒවා තුළ නැවත නැවත පරාවර්තනය වේ. එමගින් මැණික්වලට දිස්නයක් ලැබේ.

මැණික් ඉතා අලංකාර වුව ද, මැණික් කර්මාන්තය නිසා මිනිසාටත්, පරිසරයටත් නොයෙක් ගැටලූ හටගනී.

මැණික් කර්මාන්තය ආශ්‍රිත ගැටලූ

• අක්‍රමවත් ලෙස පතල් හෑරීම නිසා පාංශු ඛාදනය සිදුවීම.
• මැණික් ගැරීම සඳහා ස්වාභාවික ජලාශ සහ දියපහරවල් යොදා ගැනෙන නිසා ඒවායේ මඩ තැන්පත්වීම හා ජලය දූෂණය වීම.
• එක ම ප්‍රදේශයක පතල් රාශියක් හෑරීම නිසා ප්‍රදේශය ගිලා බැසීමට හා නායයාමට ලක්වීම.
  
• කැලෑ ප්‍රදේශවල පතල් කැපීම නිසා වනවැස්ම ඉවත් වීම හා වනසතුන් වඳවී යාම.
• බොහොමයක් පතල්, කුඹුරුවල හා වගාබිම්වල හෑරීම නිසා කෘෂි නිෂ්පාදනය අඩු වීම.
• ගංගා ඉවුරුවල ඇති මැණික් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමෙන් ගං ඉවුරු කඩා වැටීම.
• පතල් වළවල් අත්හැර දැමීම නිසා මදුරුවන් බෝවීමෙන් ඩෙංගු වැනි රෝග බෝවීම.
• පතල් ඉවුරු කඩා වැටීම වැළැක්වීම සඳහා යොදා ගැනීමට පුවක්, රබර්, උණ වැනි ගස් කැපීම නිසා එම ශාක අඩු වී යාම.
• පතල් අයිතිකරුවන් හා ඒවායේ වැඩ කරන කම්කරුවන් අතර විශාල ආදායම් පරතරයක් පැවතීම නිසා සමාජ විෂමතා පැන නැගීම.
• පතල් කර්මාන්තය ඒකාකාර ලෙස සිදු නොවීම නිසා කම්කරුවන්ට ස්ථීර ආදායමක් නොලැබීම.
• මැණික් කර්මාන්තයට ආකර්ෂණය වීම හේතුවෙන් එම ප්‍රදේශවල දරුවන්ගේ අධ්‍යාපන තත්ත්වය පිරිහීම.

මැණික් කර්මාන්තය ආශ්‍රිත ගැටලූවලට පිළියම් යෙදීමට ජාතික මැණික් හා ස්වර්ණාභරණ අධිකාරිය පියවර ගෙන ඇත. රජය මගින් මැණික් ගැරීම සඳහා බලපත්‍ර ලබා දීමේ දී තැන්පත් මුදලක් ලබා ගැනීමත්, එම මුදල් අත්හැර දැමූ පතල් ගොඩ කිරීමට යොදා
ගැනීමත් සිදු වේ. එසේ ගොඩකරන ලද ප්‍රදේශවල නැවත පැළ සිටුවීම සඳහා ජනතාවගේ දායකත්වය ද ලබා ගැනේ.