ඕනෑ ම ජීව භාෂාවක ව්‍යවහාරයේ විවිධත්වයක් දැකිය හැකි ය. ලේඛනය හා භාෂණය ඉන් ප්‍රධාන වේ. ලිවීම සඳහා ලේඛන ව්‍යවහාරයත් කථා කිරීම සඳහා භාෂණ ව්‍යවහාරයත් යොදා ගැනෙයි.

එක් භාෂාවක් කතා කරන සියල්ලන්ගේ ම ව්‍යවහාරය එක සමාන නැත. ජීවත් වන පරිසරයේ භූගෝලීය සාධක අනුව ද ජීවනෝපාය මාර්ග අනුව ද භාෂා ව්‍යවහාරයේ වෙනස්කම් දැකිය හැකි ය. එසේ වෘත්තිය හා බැඳුණු භාෂා ව්‍යවහාර අදාළ අවස්ථාවට සීමා වෙයි. එබැවින් ඒවා පරිමිත ව්‍යවහාර ලෙස හැඳින්වේ. ධීවර භාෂාව, කමත් භාෂාව, පතල් භාෂාව ආදිය එබඳු පරිමිත ව්‍යවහාර වේ. මේ පාඩමේ දැක්වෙන්නේ ධීවර භාෂාවේ හමු වන යෙදුම් කිහිපයකි. ඔරුක්මාන්කුළමේ චන්දන හිමියන්ගේ ‘වෙරළ’ කෘතිය ඇසුරෙන් මේ පාඩම රචනා වී ඇත.

ඕඩි හෙලයි හෙලයියා... කියමින් ධීවරයෝ වෙරළේ සිට දැල් අදිති. ඔවුන්, දැල් අදින විට ගායනා කරන කවි ‘අම්බාවන්’ වේ. ධීවරයාට දැල ‘ජාලය’ වෙයි. දැල් අදින්නෝ, ජාලියෝ හෙවත් අම්බාවෝ වෙති.

ධීවරයාට මුහුදු ගොස් ජාලය එළීමට උපකාර වන්නේ ඔරුව යි. ධීවරයා මුහුදු යෑමට උපකාර කර ගන්නා මුහුදු යාත්‍රාව ‘ඔරුව’ ලෙස හඳුන්වයි. ඔරුවේ ඉදිරිපස කොටස ‘ඇණිය’ යි. පසුපස කොටස ‘අවර’ යි. ඔරුවේ පසුපස හබල් දෙක ‘අවල’ වේ. ඔරුවේ මැද දෙපසේ හබල් ‘කස් අවල’ යැයි ධීවරයෝ කියති. පාරම්පරික ධීවර යාත්‍රා අතර ජවාධික යාත්‍රාව රුවල් ඔරුව යි. ඈත දියඹේ මසුන් පන්න කිරීමට රුවල් ඔරුව උපයෝගී කොට ගනු ලබයි.

සුළඟ නමැති අකීකරු බලවේගය මෙල්ල කොට ගැනීමේ අගනා තාක්ෂණයක් මසුන් මරන්නා සතු වන බව හෙළි වන්නේ රුවල් ඔරුවලිනි. රුවල් ඔරු සුළං බලයෙන් ගමන් කරයි. දියඹේ දී සුළං මගින් යෑමට උපකාර වන්නේ රුවල යි. රුවල් එසවීම "රුවල උඩු දීම" වේ. තෙරක් නො පෙනෙන ගැඹුරු මුහුදෙහි ඔරුව නතර කරන්නේ නැංගුරම් ලෑමෙනි. නැංගුරම් ලෑමට අතීතයේ භාවිත කොට ඇත්තේ විශාල ගලකි. ගල, ලණුවලින් ගැට ගසා ගැඹුරු දියට දමනු ලබයි. ධීවරයා එයට "ගල් බානවා" හෝ "ගල් කඩනවා" යයි කියයි.

දින ගණනක් ඈත දියඹේ ගත කරන ධීවර වෘත්තිකයාට බලපෑමක් ඇති කරන්නේ කාලගුණය යි. වර්ෂාව, සුළඟ ඔහුගේ ජීවිතයට අනතුරක් ගෙන දෙන්නට හේතු වේ.

එබැවින් ධීවර ගැමියා මුහුදු යෑමේ දී ‘ඉයත්තුව’ කෙරෙහි සැලකිලිමත් වෙයි. ඉයත්තුව යනු කාලගුණය යි. මුහුදු රළ ‘මාරියාව’ යි. සාගරයේ චණ්ඩ ස්වරූපයෙන් ‘වාරකන්’ කාලය එළඹෙයි. වාරකන් කාලයට මාරියාව රළු වෙයි. මුහුදු යන්නෝ වාරකන් කාලයට මුහුදු ගමන් අත්හරිති. එබැවින් ධීවර සාමාජිකයාට එම කාලය ආර්ථීක වශයෙන් අවාසි කාලයකි. ධීවරයාගේ සුබ කාලය ‘හරාව’ යි. මුහුදේ මාරියාව චණ්ඩ නොවන කාලය ‘හරාව’ කාලය යි. ‘හරාව’ කාලයට ම ‘වළාල’ කාලය යැයි ධීවරයා වහරයි.

මුහුද නමැති කෙතෙහි අස්වැන්න නෙළන ධීවරයා වැස්ස වහිනවා නො කියයි. "ගඟුලාව කරුණා කරනවා" යනුවෙන් වහරයි. එමෙන් ම වර්ෂාවට 'කෝඩය' යැයි කියනු ලබයි. වර්ෂාව සමග අහස ගෙරවීම ‘හයිය’ වේ. ගොඩබිම කරා ඇදී යන මුහුදු රළවල සැඩබව 'ඊරුවා සැර වීම' යි.

සත් සමුදුර පිළිබඳ ජීවන අද්දැකීම් බහුලව ඇත්තේ මුහුදු යන්නාට ය. දියඹ සරන්නා සාගරයේ මුහුදු හතක් දකියි. වෙරළේ සිට සැතපුම් බාගයක් පමණ විහිදී යන මුහුද ‘කහ මුහුද’ යි. ‘කොළ මුහුද’ ලෙස ධීවරයා දකින්නේ කහ මුහුදේ සිට සැතපුමක් පමණ දුරට විහිදී යන නොගැඹුරු මුහුද යි. කොළ මුහුදට එපිටින් ඇති මුහුද ‘නිල් මුහුද’ යි. සුළං ප්‍රභවය වන හෙයින් මෙය ‘නලමාලි’ මුහුද යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. ‘රතු මුහුද’ ‘රත් බොල් දියාත’ ලෙස වෙරළාසන්න කට වහරේ කියැවෙයි. මුහුදු ජලතලය මතුපිට මුහුදු පැළෑටි වැවෙන්නේ මේ මුහුදු සීමාව තුළ බැවින් රාත්‍රියේ දී රතු පාටින් දිලිසෙයි. පැහැයෙන් කාල වර්ණ වූ බලයන් බහුලව ගැවසෙන දියඹ කළු පාට හෙයින් ඒ මුහුද ‘කළු මුහුද’ වේ. එහි ප්ලවාංග බහුල ය. කිරි මුහුදේ හෙවත් සුදු මුහුදේ පන්න කිරීමට යන්නේ දක්ෂ ධීවරයන් ය. තෝරු, මෝරු ආදි ධවල පැහැ වටිනා මත්ස්‍යයන් වසන්නේ කිරි මුහුදෙහි හෙවත් සුදු මුහුදෙහි ය. සඳ එළිය වැටුණ විට කිරි පාටින් බබළන්නේ ‘කිරි මුහුද යි’. ඈත පිටිසර ගැමියන් ‘හෝගාන පොකුණ’ ලෙස හඳුන්වන්නේ රළ බිඳී, හැපෙන අද්දර මුහුදු ප්‍රදේශය යි. අධික නිසලතාවකින් යුතු ගැඹුරු මුහුද ‘ගොළු මුහුද’ වේ. හිම මිදෙන්නේ ගොළු මුහුදෙහි ය.

සාගරය කලඹන්නේ අන් කිසිවකු නො ව ධීවරයා ය. මුහුදේ සුළං වේගය අඩු වන කාලය නවම් මාසය බව ධීවරයා දනියි. නවම් මාසේ දී මුහුදු රළ නවයක් මුහුදින් මතු වෙයි. ධීවරයා "නවම් මහේ නව වළල්ල" දැක සතුටට පත් වෙයි.

උක්ත අනුක්ත භේදය

දෙමාපියෝ දරුවන් සමග පාසලට යති.

ඉහත වාක්‍යයේ ‘දෙමාපියෝ’ යන්න කර්තෘ වෙයි. එය "යති" නමැති ආඛ්‍යාතය හා බැඳෙන උක්ත පදය යි. ‘දරුවන්’ යන පදය කි්‍රයාවට යටත් වන කර්ම පදය යි. එය අනුක්ත පදය වේ. මේ අනුව,

"වාක්‍යයක අවසාන ක්‍රියා පදයෙන් කියැවෙන පදය උක්ත පදය යි. එසේ නො වන්නේ අනුක්ත පදය යි."

උක්ත පද, අනුක්ත පද බවට හැරවෙන ආකාරයට නිදසුන් කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

සචේතන නාම පද

සචේතන අනියමාර්ථ නාම පද

සචේතන සර්ව නාම පදවල පුරුෂ භේදය අනුව උක්තානුක්ත පද

අචේතන නාම පද

අචේතන අනියමාර්ථ නාම පද

සචේතන රූප ගැන්වූ නාම පද