සමාධි පිළිමය
සමාධි පිළිමය
අනුරාධපුර මහමෙවුනා උයනේ අභයගිරි භූමියේ ඇති කුට්ටම් පොකුණට නුදුරින් මෙම ප්‍රතිමාව පිහිටා තිබේ මහා වංශයේ සඳහන් වන පරිදි බුදු පිළිම නිර්මාණය ගැන සඳහන් වන්නේ දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ කාලයේ ය. ක්‍රි පූ 3 වන සියවසේදී පමණ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් පඨමක චෛතිය හෙවත් ථූපාරාමය අසළ තැම්පත් කරන ලද්දේ මෙම ප්‍රතිමාව බව ඇතැමෙක් අනුමාන කළත් පුරා විද්‍යා මතය වී ඇත්තේ මේ පිළිමයේ ලක්ෂණ සලකා බලා ක්‍රි.ව. 4 වන සියවසට අයත් බවය. කෙසේ වුවත් ථූපාරාමය අසල තැම්පත් කර තිබූ බුද්ධ ප්‍රතිමාව ජෙට්ඨතිස්ස රජතුමා විසින් පාචීන තිස්ස පබ්බත විහාරයට ගෙන ගිය බව මහා වංශයේ සඳහන් වේ බුදුරජුන්ගේ මහා කරුණා සමාපත්තියෙන් ධ්‍යානයට පිවිසි ස්වාභාවය මූර්තිමත් වන අයුරින් මෙය නිමවා ඇත. මෙම පිළිමයේ උස අඩි 8 අඟල් 6 ක් වන අතර දෙදණ හරහා අඩි 8 අඟල් 5 ක් වූ හිඳි පිළිමයකි වම් අත්ල මත දකුණු අත තබාගෙන උඩුකය සෘජුව සිටින පරිදි නෙළා ඇත.
පිරිපුන් වූ හිස හා පළල් නළල් තලය උෂ්ණීෂය(හිසකෙස් උඩින් ඇති ගැටය වැනි කොටස.බුදුන් වහන්සේට පමණක් සීමාවූ මහාපුරුෂ ලක්‍ෂණයකි) යන්තමින් මතු කොට දැක්වෙන පරිදි නිර්මාණය කර තිබේ. රවුම් මුහුණ ශාන්ත භාවය වඩාත් ඔප් නැංවෙන පරිදි සමාධි මුද්‍රාව අඩක් වැසී යන අයුරින් බිමට නැමී ඇති දෙනෙත් ලම්භකරණව නිමවුණූ දෙසවන් මද සිනහව රැලි සහිත චීවරය ඇඟට ඇලී සිටින ආකාරයෙන් නිමවා ඇත.
මේ කරුණු වලින් පෙන්නුම් කරන්නේ පිළිමයේ විශිෂ්ඨත්වයයි. 1886 දී පමණ මෙම පිළිමය සොයා ගන්නා ලදී. එසේ සොයා ගන්නා විට බොහෝ කොටස් විනාශ වී ගොස් තිබුණි.
එච්.සී ඛෙල් මහතා හා සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසින් වත්මන් තත්වයට ගෙන ඒමට මහත් පරිශ්‍රමයක් දැරීය ප්‍රතිමාවේ නාසය සහමුලින්ම කැඩී ගොස් තිබූ නිසා 1923 දී ලෝංහස්ට් මහතා (පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වරයෙකුව සිටි) විසින් සකස් කළේය. නමුත් එය පිළිමයේ ස්වාභාවයට නොගැළපෙන බැවින් 1961 දී මාපලගම විපුලසාර හිමි අද තිඛෙන තත්වයට ප්‍රතිසංස්කරණය කළහ.
සමාධි පිළිමය පිටුපසින් හතරැස් ගඩොල් බැම්මකින් වට කළ කොටුවක් පවතී. එ තුළ බෝධි වෘක‍ෂයක් රොපණය කරවා තිබූ බව විශ්වාස කරති.
ඇතැම්විටි මෙම ස්ථානයේ අභයගිරි විහාරයට අයත් බෝධි ගෘහයක් පිහිටුවා තිබූ ස්ථානය ලෙසට සැලකිය හැකිය. ඉන්දියාවේ ශේෂ්ඨ ජන නායකයෙකුව සිටි ජවහල්ලාල් නේරු තුමා (බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේදී) ඩෙහ්රා ඩූන්වල සිරකරුවකුව සිටි අවදියේ එතුමාගේ සිතේ හටගත් දුක් දොම්නස් මදකට හෝ අමතක කර ගත්තේ අනුරාධපුරයේ සමාධි පිළිමයේ සේයා රුවක් දෙස බැලීමෙනැයි පවසා තිබේ.
"මෙතෙක්‌ රැස්‌කරගෙන ඇති සාක්‍ෂිවලින් පෙනෙන හැටියට නම් බුදුපිළිම වැඳීම ඇරැඹුණේ ක්‍රි.පූ. පළමුවන ශත වර්ෂයේදී නැතහොත් ඊට පසු කාලයේදීයි.
එහෙත් මෙහි ලා ක්‍රි.ව. පස්‌වන ශතවර්ෂයේදී පමණ , ප්‍රචලිතව පැවැති සිංහල ජනප්‍රවාදයන් සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රතික්‍ෂේප කළ නොහැකිය. මේ ජනප්‍රවාදයෙන් කියැවෙන හැටියට නම් බුදු පිළිමගෙයි පුවත ආරම්භ වන්නේ ක්‍රි.පූ. තුන්වන ශතවර්ෂය තරම් ඈත කාලයකදීය. මහාවංශය (ක්‍රි.ව. 323 - 333) දෙටුතිස්‌ රජු කළ කී දේ විස්‌තර කරන තැනේදී, ආදි කල දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් ථූපාරාමයෙහි වැඩ හිඳුවන ලද මනහර මහ සල පිළිමයක්‌ ගැන සඳහන් කරයි. මේ කියමන අප භාර ගතහොත්, ලෝකයෙහි ආදිම බුදුපිළිමය තිබුණේ ලංකාවේය. මේ පිළිමය සැබැවින්ම දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් කරවන ලද්දක්‌ද නැතහොත් ථූපාරාමයෙහි තිබී හමුවුණු කවදා කෙසේ අසු වුණාදැයි කියුම නොදත් පැරණි බුදු පිළිමයක්‌ ලංකාවේ ප්‍රථම බෞද්ධ රජු කරවූ දෙයක්‌ හැටියට පසු කලෙක ඇතිවුණු ප්‍රවාදයකින් දක්‌වන ලද්දේද යන වග නිශ්චිත කොට කියන්ට අපට නොහැකිය. දඹදිව සාංචියෙහි හා භාරුත් ආදි කාලීන කැටයම්වල බුදුපිළිම දක්‌නට නො ලැබෙන නිසා ක්‍රි.පූ. 3 වන ශත වර්ෂයේ වෙන තැන්වලින් බුදුපිළිම සාදනු නොලැබේය යි කීම තර්කානුකූල නොවේ. දඹදිවට වඩා කලින් අප රටෙහි අලුත් අදහස්‌ පහළවීමට තිබුණු බාධාව කුමක්‌ද?" (ලක්‌දිව බුදු සසුනේ ඉතිහාසය වල්පොල රාහුල හිමි (1979) 121 පිටුව)
