අප අවට පරිසරය නිරන්තර වෙනස්වීම්වලට ලක්වේ. ඇස, කන, නාසය, දිව සහ සම මගින් එසේ සිදුවන වෙනස්වීම් අපට හඳුනාගැනීමට හැකි ය. මෙම පාඩමේ දී ඇසෙහි හා කනෙහි ව්‍යුහය හා ක්‍රියාකාරිත්වය පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරමු.

2.1 මිනිස් ඇසෙහි ව්‍යුහය හා ක්‍රියාකාරිත්වය

ඇස, දෘෂ්ටි සංවේදනය ප්‍රතිග්‍රහණය කරන අවයවයයි. ඇස මගින් පෙනීම සිදු වන ආකාරය අධ්‍යයනය සඳහා ඇසෙහි ව්‍යුහය පිළිබඳව විමසා බලමු.

මිනිස් ඇසෙහි හරස්කඩක නම් කළ රූපසටහනක් 2.2 රූපයෙහි දැක්වේ.

ඇස පිහිටා ඇත්තේ කපාලයේ (හිස් කබලේ) අක්ෂි කූප නම් කුහර තුළ ය (2.3 රූපය). ඇස පේශි හයකින් අක්ෂි කූපයට සම්බන්ධ වී ඇත (2.4 රූපය).

එබැවින් අක්ෂි කූපය තුළ සිරස් තලයේ, තිරස් තලයේ සහ වෘත්තාකාර පථයක ඇස කරකැවිය හැකි ය.

මිනිස් ඇසෙහි හඳුනාගත හැකි ප්‍රධාන කොටස් කිහිපයක් හා ඒවා පිළිබඳ තොරතුරු 2.1 වගුවේ දැක්වේ.

ඇස මගින් දෘෂ්ටි සංවේදනය සිදු වන ආකාරය විමසා බලමු.

අපට යම් වස්තුවක් පෙනීමට නම් එම වස්තුවේ සිට ඇසට ආලෝක කිරණ ඇතුළු විය යුතු ය. ඇසට ඇතුළු වන ආලෝක කිරණ ඇසෙහි උත්තල කාචය තුළින් වර්තනය වේ. ඉන්පසු ආලෝක කිරණ අභිසාරී වී දෘෂ්ටිවිතානය මත නාභිගත වේ. එවිට දෘෂ්ටිවිතානය මත යටිකුරු ප්‍රතිබිම්බයක් සෑදේ. දෘෂ්ටිවිතානයේ ඇති ස්නායු අග්‍ර උත්තේජනය වී ප්‍රතිබිම්බය සෑදීම පිළිබඳව සංවේදනය දෘෂ්ටික ස්නායුව ඔස්සේ මොළයට රැගෙන යයි. මොළයේ දෘෂ්ටි සංවේදී කොටස මගින් එය උඩුකුරු ලෙස අර්ථ කථනය කරනු ලබයි.

අක්ෂි කාචය උත්තල කාචයකි. උත්තල කාච හා අවතල කාච තුළින් ආලෝකය වර්තනය වීම සිදු වන ආකාරය අධ්‍යයනය සඳහා ක්‍රියාකාරකම 2.2හි නිරත වෙමු.

උත්තල කාචයක් වෙතට එල්ල කළ සමාන්තර ආලෝක කදම්බය කාචය තුළින් වර්තනය වීමෙන් පසුව ගමන් කරන ආකාරය 2.5 රූපයේ දැක්වේ. වර්තනයෙන් පසු එම ආලෝක කිරණ එක ම ලක්ෂ්‍යයක් හරහා ගමන් කරයි. එනම් ආලෝක කිරණ අභිසාරී ලෙස ගමන් කරයි.

උත්තල කාචය ඉදිරියේ ආලෝක කිරණ සියල්ල එකතු වන ලක්ෂ්‍යය එම කාචයේ නාභිය ලෙස හඳුන්වයි. කාචයේ සිට නාභියට ඇති දුර කාචයේ නාභි දුර ලෙස හඳුන්වයි.

අවතල කාචයක් වෙතට එල්ල කළ සමාන්තර ආලෝක කිරණ කාචය තුළින් වර්තනය වීමෙන් පසුව ගමන් කරන ආකාරය 2.6 රූපයේ දැක්වේ. ආලෝක කිරණ වර්තනය වීමෙන් පසුව ආලෝකය විහි දී යන ලෙසට හෙවත් අපසාරී ලෙස ගමන් කරයි.

අවතල කාචයෙන් අපසරණය වන සමාන්තර ආලෝක කිරණ 2.6 රූපයේ දැක්වෙන පරිදි යම් ලක්ෂ්‍යයක සිට විහිදෙන පරිදි අපසරණය වේ. එම ලක්ෂ්‍යය අවතල කාචයේ නාභිය ලෙස හැඳින්වේ.

උත්තල කාචයක් ඉදිරියේ ළඟ පිහිටි වස්තුවක ප්‍රතිබිම්බය කාචයට දුරින් පිහිටන අතර දුර පිහිටි වස්තුවක ප්‍රතිබිම්බය කාචයට ළඟින් පිහිටයි. මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමට ක්‍රියාකාරකම 2.3 හි නිරත වෙමු.

වස්තුව ඈත පිහිටි අවස්ථාවට වඩා ළඟ පිහිටි අවස්ථාවේ දී ප්‍රතිබිම්බ දුර වැඩි වන බව එහි දී ඔබට තහවුරු කර ගත හැකි ය.

නමුත් ඇසෙහි කාචයේ සිට දෘෂ්ටිවිතානයට ඇති දුර එනම් ප්‍රතිබිම්බ දුර වෙනස් කර ගත නොහැකි ය. එසේ නම් අපට දුර සහ ළඟ වස්තු පැහැදිලිව පෙනෙන්නේ කෙසේ ද ? මේ සඳහා ඇසෙහි සිදුවන්නේ කාචයේ වක්‍රතාව අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට අඩු හෝ වැඩි හෝ කර අක්ෂි කාචයේ නාභි දුර වෙනස් කර ගැනීමයි.

මීළඟට ප්‍රතිබිම්බ දුර වෙනස් නොකර වස්තු දුර පමණක් වෙනස් කර පැහැදිලි ප්‍රතිබිම්බයක් ලබා ගත හැකි ආකාරය අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරකම 2.4 හි නිරත වෙමු. මෙහි දී වස්තුව දුරින් හා ළඟින් තබා පැහැදිලි ප්‍රතිබිම්බ ලබා ගත යුතු ය.

වක්‍රතාව අඩු උත්තල කාචයක් ලෙස හඳුන්වන්නේ නාභි දුර සාපේක්ෂව වැඩි කාචය වන අතර වක්‍රතාව වැඩි උත්තල කාචයක් ලෙස හඳුන්වන්නේ නාභි දුර සාපේක්ෂව අඩු කාචයයි.

2.4 ක්‍රියාකාරකම අනුව පහත නිගමනවලට එළඹිය හැකි ය.

ප්‍රතිබිම්බ දුර වෙනස් නොකර පැහැදිලි ප්‍රතිබිම්බයක් ලබා ගැනීමට නම්,

• වස්තුව දුරින් පිහිටි විට අක්ෂි කාචයේ වක්‍රතාව අඩු කර ගත යුතු ය.
• වස්තුව ළඟින් පිහිටි විට කාචයේ වක්‍රතාව වැඩි කර ගත යුතු ය.

• ඈත පිහිටි වස්තුවක ප්‍රතිබිම්බය දෘෂ්ටිවිතානය මත සෑදෙන ආකාරය කිරණ සටහනකින් දැක්වීම (2.9 රූපය)

ඉතා ඈතින් පිහිටි වස්තුවක සිට පැමිණෙන ආලෝක කිරණ සමාන්තර කිරණ ලෙස සැලකිය හැකි ය.

ඈතින් පිහිටි වස්තුවක සිට පැමිණෙන ආලෝක කිරණ අක්ෂි කාචයෙන් වර්තනය වී අභිසාරී ලෙස ගමන් කර දෘෂ්ටි විතානයේ දී එකතු වීමෙන් ප්‍රතිබිම්බය සාදයි.

• ළඟ පිහිටි වස්තුවක ප්‍රතිබිම්බය දෘෂ්ටිවිතානය මත සෑදෙන ආකාරය කිරණ සටහනකින් දැක්වීම (2.10 රූපය)

ළඟින් පිහිටි වස්තුවක සිට පැමිණෙන ආලෝක කිරණ අපසාරී කිරණ ලෙස සැලකිය හැකි ය.

ළඟ පිහිටි වස්තුවක සිට පැමිණෙන ආලෝක කිරණ අක්ෂි කාචයෙන් වර්තනය වී අභිසාරී ලෙස ගමන් කර දෘෂ්ටිවිතානයේ දී එකතු වීමෙන් ප්‍රතිබිම්බය සාදයි.