ඈත අතීතයේ සිට ම මිනිසා විවිධ කර්මාන්ත සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් භාවිත කර ඇත. එමෙන් ම ක්ෂුද්‍ර ජීවීහු පරිසර සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීමට ද දායක වෙති. එසේ වුව දරෝග කාරකයින් ලෙස ක්‍රියා කිරීම සහ ආහාර නරක් වීම වැනි ක්‍රියා මගින් ක්ෂුද්‍ර ජීවීහු මිනිසාට අහිතකර ලෙස බලපෑම් ඇති කරති.

1.3.1 ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ හිතකර බලපෑම්

ආර්ථීක ප්‍රතිලාභ සහ පර්යේෂණ කටයුතු සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් විශාල වශයෙන් යොදා ගැනේ. එවැනි ක්ෂේත්‍ර ලෙස කෘෂිකර්මාන්තය, වෛද්‍ය විද්‍යාව, විවිධ කර්මාන්ත සහ පරිසර සංරක්ෂණ කටයුතු දැක්විය හැකි ය. එහි දී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගන්නා ආකාරය විමසා බලමු.

කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගැනීම

• ජාන තාක්ෂණය භාවිතය

කෘෂිකර්මාන්තයේ දී බෝග ශාක වැඩි දියුණු කිරීම සිදු කරයි. මෙහි දී නියඟයට ඔරොත්තු දෙන රෝග හා පළිබෝධ හානිවලට ප්‍රතිරෝධී පෝෂ්‍ය ගුණය හා රසය වැඩි ශාක නිෂ්පාදන ලබා ගැනේ. එමෙන් ම ජෛව පළිබෝධනාශක ලෙස හා වල් පැළෑටි විනාශ කිරීමට ද ක්ෂුද්‍රජීවීන් භාවිත කෙරේ. විටමින් A අඩංගු කර පෝෂණ ගුණය ඉහළ නංවා ඇති රන්වන් සහල් නිපදවීමේ දී Erwinia uredovora බැක්ටීරියාවගේ ජාන භාවිත කරයි (1.1 රූපය). ඉරිඟු ශාකවලට Bacillus thuringiensis අඩංගු ජාන බද්ධ කිරීමෙන් පළිබෝධයින්ට විෂ සහිත රසායන ද්‍රව්‍යයක් එහි නිපදවේ.

• නයිට්‍රජන් තිර කිරීම

වායුගෝලයේ නයිට්‍රජන් වායුව 78%ක පමණ ප්‍රතිශතයක් පවතී. බොහෝ ශාකවලට මෙම නයිට්‍රජන් ඍජුව ලබාගත නො හැකි ය. නමුත් බෝංචි, මෑ, දඹල වැනි රනිල කුලයේ ශාකවල මූල ගැටිති (1.2 රූපය) තුළ වෙසෙන රයිසෝබියම් බැක්ටීරියාවට (Rhizobium) වායුගෝලීය නයිට්‍රජන් ඍජු ව ලබා ගත හැකි ය. මෙම ක්‍රියාවලිය නයිට්‍රජන් තිර කිරීම ලෙස හැඳින්වේ. රනිල ශාකවල අස්වැන්න වැඩි කිරීම සඳහා වාණිජ වශයෙන් නිපදවන රයිසෝබියම් බැක්ටීරියාව වගා බිම්වලට එකතු කෙරේ. තව ද නයිට්‍රජන් තිර කිරීමට දායක වන, පසෙහි ස්වාධීනව වෙසෙන ඇසටොබැක්ටර් (Azotobacter) වැනි බැක්ටීරියා වගා බිම්වලට ඍජුව ම එකතු කෙරේ. මේවා ජෛව පොහොර (Bio fertilizer) ලෙස හැඳින්වේ.

• කොම්පෝස්ට් සෑදීම

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගෙන කාබනික ද්‍රව්‍ය වියෝජනය ශීඝ්‍ර කර ගැනීමෙන් කොම්පෝස්ට් නිපදවනු ලැබේ (1.3 රූපය). කොම්පෝස්ට් මගින් පසට ක්‍රමානුකූලව ඛනිජ ලබා දී ශාක වැඩීමට යෝග්‍ය තත්ත්වයක් ඇති කරයි. කොම්පෝස්ට්වල අඩංගු කාබනික ද්‍රව්‍ය වියෝජනය බොහෝ විට සිදු කරනු ලබන්නේ දිලීර හා බැක්ටීරියා යන ක්ෂුද්‍ර ජීවී කාණ්ඩ මගිනි.

• ජෛව පළිබෝධනාශක ලෙස භාවිත කිරීම

බෝග වගාවට හානි කරන කෘමි පළිබෝධයින් මර්දනය සඳහා ජෛව පළිබෝධනාශක ලෙස ඇතැම් ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගත හැකි ය.

නිදසුන - සැල්වීනියා නම් ජලජ වල් පැළෑටිය විනාශ කිරීමට Alternaria නම් දිලීරය භාවිත කරයි

වෛද්‍ය විද්‍යාවේ දී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ භාවිත

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් වැළෙඳන බොහෝ ලෙඩරෝග සුව කිරීමට ලබා දෙන ප්‍රතිජීවක, ප්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත් සහ ප්‍රතිධූලක නිපදවීම සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගනු ලැබේ.

• ප්‍රතිජීවක නිපදවීම

එක් ක්ෂුද්‍ර ජීවීයකුගේ දේහය තුළ නිපදවී වෙනත් ක්ෂුද්‍ර ජීවියකු විනාශ කිරීමට හෝ අඩපණ කිරීමට යොදාගන්නා රසායනික ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිජීවක (Antibiotics) ලෙස හැඳින්වේ.

දිලීර සහ බැක්ටීරියා යන ක්ෂුද්‍ර ජීවී කාණ්ඩ ප්‍රතිජීවක නිපදවීමට යොදා ගනී. ප්‍රතිජීවක මගින් බැක්ටීරියා හෝ දිලීර විනාශ කළ හැකි නමුත් වෛරස විනාශ කළ නො හැකි ය. ප්‍රතිජීවක මිනිසුන්ට ප්‍රබලව හානිදායක නොවුණ ද වෛද්‍ය උපදෙස්වලින් තොරව භාවිත කිරීමෙන් අතුරු ආබාධ ඇති විය හැකි ය.

පෙනිසිලින්, ඇමොක්සිලීන්, ටෙට්‍රාසයික්ලින්, එරිත්‍රොමයිසින් වැනි ප්‍රතිජීවක මගින් බැක්ටීරියා විනාශ කරන අතර ග්‍රීසියොෆුල්වීන් නම් ප්‍රතිජීවකය මගින් දිලීර විනාශ කෙරේ.

• ප්‍රතිශක්තීකරණ එන්නත් නිපදවීම

ප්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත් ලෙස අඩපණ කරන ලද හෝ මියගිය ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් හෝ ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් නිපදවන විෂ ද්‍රව්‍ය හෝ භාවිත කෙරේ.

• අඩපණ කරන ලද ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් එන්නත් ලෙස භාවිත කිරීම.
  නිදසුන් - පෝලියෝ, ක්ෂය රෝගය, සරම්ප වැනි රෝග සඳහා දෙනු ලබන එන්නත්.
• මියගිය ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් එන්නත් ලෙස භාවිත කිරීම.
  නිදසුන් - කොළරාව, ඉන්ෆ්ලූවන්සාව, ටයිෆොයිඩ් උණ වැනි රෝග සඳහා දෙනු ලබන එන්නත්.
• විෂහරණය කරන ලද ධූලක (Toxins) එන්නත් ලෙස භාවිත කිරීම.
  නිදසුන් - පිටගැස්ම, ගලපටලය වැනි රෝග සඳහා දෙනු ලබන එන්නත්.
• ක්ෂුද්‍ර ජීවී දේහ කොටස් භාවිත කර ජාන ඉංජිනේරු තාක්ෂණයෙන් නිපදවන එන්නත්.
  නිදසුන් - හෙපටයිට්ස් B සඳහා දෙනු ලබන එන්නත

• ප්‍රතිධූලක නිපදවීම

ව්‍යාධිජනක බැක්ටීරියා මගින් නිපදවන ධාරකයාගේ ක්‍රියාකාරිත්වයට හානි පමුණු වන ජෛව රසායනික ද්‍රව්‍ය, ධූලක ලෙස හැඳින්වේ. මෙම ධූලක, විෂහරණය කර ප්‍රතිධූලක ලෙස භාවිත කෙරේ.
නිදසුන් - පිටගැස්ම එන්නත

කර්මාන්ත සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගැනීම

ආර්ථීක ප්‍රතිලාභ සහ පර්යේෂණ කටයුතු සඳහා විවිධ ක්ෂුද්‍ර ජීවී මාදිලි භාවිත කරයි. ආර්ථීක වාසි ලබා ගැනීම සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් විවිධ කර්මාන්ත සඳහා භාවිත කිරීම, කාර්මික ක්ෂුද්‍ර ජීව විද්‍යාව (Industrial Microbiology) ලෙස හැඳින්වේ.

පහත සඳහන් සුළු පරිමාණ හා මහා පරිමාණ කර්මාන්ත සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් බහුලව භාවිත කෙරේ.

• කිරි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන (යෝගට්, මුදවන ලද කිරි, චීස්, බටර්)
• ජීවවායු නිපදවීම
• ජීවවායු නිපදවීම
• ශාක කෙඳි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන
• මද්‍යසාර නිපදවීම
• මද්‍යසාර නිපදවීම
• බේකරි කර්මාන්තය

• ජීවවායු නිෂ්පාදනය

ගොම, පිදුරු වැනි කාබනික ද්‍රව්‍ය හා ජලය අඩංගු මිශ්‍රණයක් ජීවවායුව නිෂ්පාදනය කිරීමට භාවිත කරයි. මෙම කාබනික උපස්තර මත Methanococcus වැනි නිර්වායු බැක්ටීරියාක්‍රියාකර ජීව වායුව නිපදවයි. එහි ප්‍රධාන වශයෙන් මෙතේන් වායුව අඩංගු වන අතර බලශක්ති ප්‍රභවයක් ලෙස ද භාවිත කළ හැකි ය.

• ලෝහ නිස්සාරණය

ඇතැම් ලෝපස්වල මිනිසාට ප්‍රයෝජනවත් බොහෝ ලෝහ වර්ග ඉතා අඩු ප්‍රතිශතයකින් අඩංගු වී ඇත. එම ලෝපස්වලින් අදාළ ලෝහ නිස්සාරණයට ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් භාවිත කිරීම ජෛව ක්ෂීරණය (Bioleaching) ලෙස හැඳින්වේ. තඹ සහ යුරේනියම් එලෙස නිස්සාරණය කරන ලෝහ වර්ග දෙකකි.

• කිරි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන

කිරි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදනයක් වන යෝගට් නිෂ්පාදනය පිළිබඳව ආදර්ශනය සඳහා ක්‍රියාකාරකම 1.1හි නිරත වෙමු.

එළකිරි සාම්පලය රත් කිරීමේ දී එහි අඩංගු අහිතකර බැක්ටීරියා විනාශ වේ. Lactobacillus සහ Streptococcus බැක්ටීරියා විශේෂ යෝගට් නිෂ්පාදනයේ දී මුහුම් ලෙස භාවිත කෙරේ. මෙම බැක්ටීරියා මගින් කිරිවල ඇති ලැක්ටෝස් නම් වූ කාබෝහයිඩ්‍රේට වර්ගය ලැක්ටික් අම්ලය බවට පත් කරයි. ආම්ලික මාධ්‍යයක් පැවතීම නිසා වෙනත් ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ වර්ධනය වීම අඩාල වී යෝගට් පරිරක්ෂණය වීම සිදු වේ. ශීතකරණයේ තැබීමෙන් තවදුරටත් සිදු වන බැක්ටීරියා ක්‍රියාකාරිත්වය අඩාල වේ.

• ශාක කෙඳි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන

ශාක කෙඳි භාවිතයෙන් විවිධ නිෂ්පාදන සිදුකරන අතර එම කෙඳි වෙන් කර ගැනීම සඳහා බැක්ටීරියා යොදා ගනී. පොල්, හණ, තල්, ගෝනිගස් වැනි ශාක, කෙඳි ලබා ගැනීමට භාවිත කරයි. එම ශාක කෙඳි අතර ඇති පෙක්ටේට් නම් සංයෝගය මගින් මෙම කෙඳි එකිනෙකට බැඳ තබයි. අදාළ බැක්ටීරියාව නිපදවන පෙක්ටිනේස් එන්සයිමය මගින් පෙක්ටේට් ජීරණය වී කෙඳි වෙන් වීම සිදු වේ.

පරිසර සංරක්ෂණ කටයුතු සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගැනීම

පරිසර දූෂණය අවම කිරීම සඳහා එනම් පරිසර සංරක්ෂණ කටයුතුවල දී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් සුලබව භාවිත කෙරේ. පරිසර දූෂක ඉවත් කිරීම සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගැනෙන තාක්ෂණය ජෛව ප්‍රතිකර්මණය (Bioremediation) ලෙස හැඳින්වේ.

ජෛව ප්‍රතිකර්මණය භාවිත කරන අවස්ථා කිහිපයක් පහත දැක්වේ.

• දූෂිත ජලයේ ඇති කාබනික අපද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීමට ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් භාවිත කිරීම. මෙහි දී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් දූෂිත ජලයේ ඇති අපද්‍රව්‍ය වියෝජනය කෙරේ.
• සාගර ජලය මත විසිරී යන තෙල් වියෝජනය කිරීම. මෙහි දී Pseudomonas නම් බැක්ටීරියා ප්‍රභේද සාගර ජලය මත විසුරුවා හරිනු ලැබේ. එම ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් නිකුත් කරනු ලබන එන්සයිම මගින් තෙල්වල ඇති හයිඩ්‍රොකාබන වියෝජනය කරනු ලබයි.
• විවිධ කර්මාන්තවල දී ක්රෝමියම් (Cr), ඊයම් (Pb), රසදිය (Hg) වැනි බැරලෝහ පරිසරයට මුදා හැරේ. එවැනි විෂ ලෝහ අඩංගු දූෂිත ජලයෙන් එම ලෝහ ඉවත් කිරීම සඳහා බැක්ටීරියා අඩංගු කුළුණු තුළින් දූෂිත ජලය යවනු ලැබේ.
• බැක්ටීරියා මගින් දිරාපත් වන ප්ලාස්ටික් හෙවත් ජෛව හායනය වන ප්ලාස්ටික් (Bio degradable plastics) නිපදවීම සිදු කරනු ලැබේ.

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ හිතකර බලපෑම් පිළිබඳව මෙහි දී අධ්‍යයනය කරන ලදී. ඒ සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් භාවිතයට හේතු මීළඟට සලකා බලමු.

• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ වර්ධන වේගය සහ පරිවෘත්තිය ශීඝ්‍රතාව ඉහළ නිසා ඔවුන්ගේ ජෛව ක්‍රියාවලි ඉතා වේගවත්ව සිදුවීම.
• විවිධ උපස්තර මත ගුණනය හා ක්‍රියා කිරීමේ හැකියාව ඇති විවිධ ක්ෂුද්‍ර ජීවී මාදිලි පැවතීම.
• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් තුළ ඉතා සරල ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය පවතින බැවින් ජාන හැසිරවීමේ තාක්ෂණය සඳහා පහසුවෙන් යොදාගත හැකි වීම. එබැවින් නූතන ජාන ඉංජිනේරු විද්‍යාව (Genetic engineering) සඳහා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් බහුලව යොද ගැනේ.
• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් බොහොමයක් ඉතා අඩු මුදලකට හෝ පරිසරයෙන් නොමිලේ ම හෝ ලබා ගත හැකි වීම.
• මහා පරිමාණ කර්මාන්ත සඳහා බල ශක්තිය විශාල වශයෙන් අවශ්‍ය වුව ද ක්ෂුද්‍ර ජීවී කර්මාන්ත සඳහා බල ශක්තිය මහා පරිමාණයෙන් අවශ්‍ය නොවීම.
• කර්මාන්ත මගින් අධික පරිසර දූෂණයක් මෙන් ම විශාල පරිසර හානියක් ද සිදු වේ. නමුත් ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ඇසුරෙන් සිදු කරන කර්මාන්ත මගින් සිදු වන පරිසර හානිය අවම වීම.

1.3.2 ක්ෂුද්‍ර ජීවින්ගේ අහිතකර බලපෑම්

මිනිසාට මෙන් ම ශාක සහ සතුන්ට ලෙඩ රෝග ඇති කිරීම, ආහාර පරිභෝජනයට නුසුදුසු තත්ත්වයට පත් කිරීම සහ මිනිසාට ආර්ථීකමය වශයෙන් වැදගත් වන අජීවී පෘෂ්ඨ මත වැඩෙමින් ඒවාට හානි ඇති කිරීම ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් සිදු කරන අහිතකර බලපෑම් කිහිපයකි. මිනිසා විසින් ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් අහිතකර ලෙස යොදා ගන්නා අවස්ථාවක් ලෙස ජෛව රසායනික අවි සඳහා භාවිත කිරීම සැලකිය හැකි ය.

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් රෝග ඇති කිරීම

රෝග ඇති කිරීමට දායක වන ක්ෂුද්‍ර ජීවී කාණ්ඩ ලෙස බැක්ටීරියා, වෛරස, දිලීර සහ ප්‍රොටොසොවාවන් සැලකිය හැකි ය.

රෝග කාරක ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ව්‍යාධිජනකයින් ලෙස හැඳින්වේ. ව්‍යාධිජනකයා ධාරකයා වෙත සම්ප්‍රේෂණය කිරීම සඳහා දායක වන මදුරුවන්, මැස්සන් වැනි ජීවීන් වාහකයන් ලෙස හැඳින්වේ. තම දේහය මත හෝ දේහය තුළ ව්‍යාධිජනකයාට ජීවත් වීමට උපස්තරයක් සපයන ජීවීන් ධාරකයන් ලෙස හැඳින්වේ.

නිදසුන් - ඩෙංගු රෝගය සඳහා ව්‍යාධිජනකයින් ලෙස වෛරස ක්‍රියා කරනු ලබන අතර වාහකයන් වනුයේ මදුරුවන් ය. ඔවුන්, ධාරකයන් වන මිනිසාට ලෙඩ රෝග ඇති කරයි.

• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් මිනිසාට ඇති වන රෝග

වාතය, ජලය, ආහාර, ස්පර්ශය සහ වාහකයන් මගින් ක්ෂුද්‍ර ජීවී ආසාදන පැතිර යයි. එමෙන් ම ව්‍යාධිජනක ක්ෂුද්‍ර ජීවීහු විවිධ ක්‍රම මගින් මිනිසාට ආසාදන ඇති කරති. මේ පිළිබඳව තොරතුරු 1.2 වගුවේ දැක්වේ.

ඩෙංගු රෝගය බෝකරන වාහක මදුරුවන්ගේ කීට අවධි විනාශ කිරීම සඳහා ජෛව පාලන ක්‍රමයක් ලෙස  Bacillus thuringiensis නම් බැක්ටීරියාව භාවිත කරයි.

• ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ශාකවලට වැළදෙන රෝග

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ශාකවලට වැළෙඳන රෝග කිහිපයක් පහත දක්වා ඇත.

පිටිපුස් රෝගය

මෙම රෝගය දිලීර ආසාදනයක් නිසා හට ගනී. මෙම ශාකවල පත්‍ර, කඳ, පුෂ්ප සහ ඵල තුළ මෙම රෝගය පැතිර පවතී. ආසාදිත ශාක කොටස් මත සුදු හෝ අළු පැහැති පුයර (Powder) වැනි කුඩු පවතී. මෙමගින් සමස්ත ශාකයේ සෑම කොටසකට ම හානි ඇති කරයි (1.9 රූපය).

පශ්චිම අංගමාරය

මෙම රෝගය දිලීර ආසාදනයක් නිසා හට ගනී. අර්තාපල් ශාකය මෙම රෝගයට සුලබව ගොදුරු වේ. ශාක පත්‍ර මත දුඹුරු පැහැ ලප ඇති වී පසුව එම ලප කළු පැහැයට හැරේ. අනතුරුව සම්පූර්ණ ශාකයට ම ආසාදනය පැතිර යයි (1.10 රූපය).

මැලවීම

මෙම රෝගය දිලීර හෝ බැක්ටීරියා මගින් ආසාදනය වීම නිසා හට ගනී. මෙම ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ශෛලම වාහිනී ආසාදනය වීම නිසා ශාකය තුළ ජලය නිසි පරිදි පරිවහනය නොවේ. එවිට ශාකය මැලවී යයි (1.11 රූපය).

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් මගින් ආහාර නරක් වීම

ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ වර්ධනයට හිතකර වන සාධක පැවතීම නිසා ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් ආහාරය මත වර්ධනය වීම හා ගුණනය වීම සිදු වේ. ක්ෂුද්‍ර ජීවීහු ආහාරයේ අඩංගු සංඝටක වෙනත් අහිතකර ද්‍රව්‍ය බවට පත් කිරීම හෝ ආහාර මතට ධූලක එකතු කිරීම හෝ සිදු කරති. එවිට ආහාරයේ සිදු වන භෞතික හා රසායනික විපර්යාස නිසා එම ආහාරය පරිභෝජනයට නුසුදුසු තත්ත්වයට පත් වේ. මෙම ක්‍රියාවලිය ආහාර නරක් වීම ලෙස හැඳින්වේ. කාබෝහයිඩ්‍රේට අඩංගු ආහාර පැසීම මගින් ද, ප්‍රෝටීන් අඩංගු ආහාර පූතීභවනය මගින් ද ලිපිඩ අඩංගු ආහාර මුඩු වීම මගින් ද පරිභෝජනයට නුසුදුසු තත්ත්වයට පත් වේ (ආහාර නරක්වීමේ ක්‍රම පිළිබඳව ඔබ 8 වන ශ්‍රේණියේ අධ්‍යයනය කර ඇත).

ජෛව රසායනික අවි ලෙස ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් යොදා ගැනීම

යුධ කටයුතුවල දී ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් නිපදවන විෂ ධූලක හෝ ප්‍රබල ව්‍යාධිජනක බැක්ටීරියා හෝ දිලීර වැනි ක්ෂුද්‍ර ජීවීන් හෝ ජෛව රසායනික අවි ලෙස භාවිත කරයි.

ඇන්ත්‍රැක්ස් (Anthrax) රෝගය සාදන ඇන්ත්‍රැක්ස් බැක්ටීරියාව (Bacillus anthracis) නූතනයේ භාවිත කරන අතිදරුණුතම ජෛව රසායනික අවියක් ලෙස හැඳින්විය හැකි ය. ජෛව රසායනික අවි මිනිසාට, වෙනත් සතුන්ට මෙන් ම ශාකවලට ද හානිදායක ය.