ඔබට යම් කිසි ද්‍රවයක ඝනත්වය සෙවීමට අවශ්‍ය වූ විට 11.2 ක්‍රියාකාරකමේ දී පොල්තෙල්, භූමිතෙල් ආදියෙහි ඝනත්වය මැන ගත් ආකාරයට ද්‍රව ප්‍රමාණයක පරිමාව සහ ස්කන්ධය මැන ගෙන ඉන් පසු ඝනත්වය ගණනය කරගත හැකි ය. නමුත් එය ඉතා පහසුවෙන් ගත හැකි මිනුමක් නොවන, තරමක් කාලය ගත වන ක්‍රියාවලියකි. ඒ නිසා ද්‍රවයක ඝනත්වය පහසුවෙන් මැන ගැනීම සදහා ද්‍රවමානය නම් උපකරණය භාවිත කළ හැකි ය.

11.3 රූපයේ පෙන්වා ඇත්තේ ද්‍රවමාන වර්ග කිහිපයකි. තුනී වීදුරු බටයකින් සාදා ඇති ද්‍රවමානයේ පහළ කොටස තරමක් විශාල කර බල්බයක් ලෙස සකසා ඇත. ඝනත්වය මැනීමට බලාපොරොත්තු වන ද්‍රවයේ කොටසක් ගිලී, බටය සිරස්ව පවතින පරිදි පාවීමට හැකිවන ලෙස බල්බය තුළට ඊයම් මූනිස්සම් දමා ඇත.

මෙවැනි ද්‍රවමානයක් ද්‍රවයක ගිලී පාවෙන විට ද්‍රවය තුළ ගිලී ඇති කොටසේ දිග ද්‍රවයේ ඝනත්වය මත රඳා පවතියි. ඝනත්වය වැඩි ද්‍රවයක් තුළ එය ගිලෙන ප්‍රමාණය අඩු වන අතර, ඝනත්වය අඩු ද්‍රවයක වැඩි ප්‍රමාණයක් ගිලෙයි. මෙම ගිලෙන දිග අනුව ද්‍රවයේ ඝනත්වය කෙලින් ම කියවා ගත හැකි වන පරිදි බටයේ සිහින් කොටස ක්‍රමාංකනය කර ඇත.

11.4 රූපයේ දැක්වෙන්නේ එක ම ද්‍රවමානය ද්‍රව තුනක පාවීමට සලස්වා ඇති ආකාරය යි. 11.4 (b) රූපයෙන් දැක්වෙන්නේ ද්‍රවමානය ජලයේ ගිලී ඇති අවස්ථාව යි. 11.4 (a) රූපයෙන් දැක්වෙන A නම්
ද්‍රවය තුළ ද්‍රවමානය ගිලී ඇති උස ජලයේ දී ට වඩා අඩු ය. ඒ නිසා A ද්‍රවයේ ඝනත්වය ජලයේ ඝනත්වයට වඩා වැඩි ය. 11.4 (c) රූපයේ දැක්වෙන ක‍ නම් ද්‍රවය තුළ ද්‍රවමානය ගිලී ඇති උස ජලයේ දී ට වඩා වැඩි ය. ඒ නිසා ක‍ ද්‍රවයේ ඝනත්වය ජලයේ ඝනත්වයට වඩා අඩු ය.

ද්‍රවමානය භාවිතයෙන් අපට නිතර හමුවන ද්‍රව කිහිපයක ඝනත්වය සොයා බැලීමට 11.3 ක්‍රියාකාරකමෙහි නිරත වෙමු.

සරල ද්‍රවමානයක් ඉතා පහසුවෙන් ඔබට ද සාදාගත හැකි ය. බීම බටයක් ආධාරයෙන් එවැන්නක් සාදා ගැනීමට 11.4 ක්‍රියාකාරකමෙහි නිරත වෙමු.

ද්‍රවමානවල භාවිත

එළකිරිවල 90%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ඇත්තේ ජලයයි. ජලයට අමතරව එළකිරිවල ලිපිඩ, ප්‍රෝටීන ආදිය ද ඇත. මෙම ද්‍රව්‍යවල ඝනත්වය ජලයේ ඝනත්වයට වඩා වැඩි නිසා එළකිරිවල ඝනත්වය ද ජලයේ ඝනත්වයට වඩා මඳක් වැඩි ය. ද්‍රවමානයක ආධාරයෙන් එළකිරිවල ඝනත්වය මැන ගැනීමෙන් එහි අඩංගු ජල ප්‍රමාණය නිර්ණය කළ හැකි ය. කිරිවලට බාහිරින් ජලය මිශ්‍ර කර ඇති දැයි දැනගැනීම සඳහා මෙම මිනුම උපකාරී වෙයි. කිරිවල ඝනත්වය මැනීම සඳහා විශේෂයෙන් සාදන ලද ද්‍රවමාන ක්ෂීරමාන නමින් හැඳින්වේ.

වයින්, බීර වැනි මද්‍යසාර අඩංගු බීම වර්ගවල අඩංගු මද්‍යසාර ප්‍රතිශතය මැනීම සඳහා ද මද්‍යසාරමාන නමින් හැඳින්වෙන ද්‍රවමාන වර්ගයක් භාවිත කෙරේ. මෙවැනි බීම වර්ගවල ද වැඩි ප්‍රතිශතයක් ඇත්තේ ජලයයි. ඒ නිසා ඒවායේ ඝනත්වය ජලයේ ඝනත්වයෙන් වෙනස් වන්නේ ඉතා මඳ වශයෙනි.

වාහනවල භාවිත වන ඊයම්-අම්ල බැටරිවල ආරෝපිත තත්ත්වය අනුව එම බැටරි තුළ අඩංගු අම්ලයේ ඝනත්වය වෙනස් වේ. එම නිසා ද්‍රවමානයක් භාවිත කර අම්ලයේ ඝනත්වය මැනීමෙන් බැටරිවල තත්ත්වය පරීක්ෂා කළ හැකි ය.

පස් නියැදියක සංයුතිය නිර්ණය කිරීම, නිශ්චිත පස් ස්කන්ධයක් නිශ්චිත ජල පරිමාවක දිය කර එම ජලීය ද්‍රාවණයේ ඝනත්වය මැනීමෙන් සිදු කළ හැකි ය. ඒ සඳහා භාවිත වන ද්‍රවමානය පාංශු ද්‍රවමානය නමින් හැඳින්වේ.

කරදිය යනු ඉහළ ලවණ සාන්ද්‍රණයක් සහිත ජලය යි. ඒ නිසා කරදියෙහි ඝනත්වය ජලයේ ඝනත්වයට වඩා ඉහළ ය. එම ජලයේ ඝනත්වය මැනීමට භාවිත කෙරෙන ද්‍රවමානය කරදිය ද්‍රවමානය නමින් හඳුන්වයි.

රබර් කිරිවල සංයුතිය නිර්ණය කිරීම සඳහා මෙට්‍රොලැක් ද්‍රවමාන භාවිත කෙරේ.