ජෛව ගෝලය කෙටි සටහන් 1
පරිසරය
ජීවීන්ගේ පැවැත්ම සඳහා අන්තර් ක්‍රියා සිදුවන භෞතික හා ජෛවීය සංරචක වල එකතුවයි.
පාරිසරික සමතුලිත තාවය
ජීවීන් හා ඔවුන් වෙසෙන භෞතික පරිසරය අතර ක්‍රියාත්මක වන තුලනාත්මක සම්බන්ධතාවය.
උදාහරණ- සතුන් ශ්වසනය සඳහා පරිසරයෙන් ඔක්සිජන් වායුව ලබා ගනී ශාක ප්‍රභාසංස්ලේෂණය මගින් ඔක්සිජන් වායුව පරිසරයට මුදා හරී .
ජෛව ගෝලයේ සංවිධාන මට්ටම්
ඒකෙකයා→ ගහනය→ ප්‍රජාව→ පරිසර→ පද්ධතිය→ ජෛව ගෝලය
ඒකෙකයා
පරිසරයේ වෙසෙන කිසියම් විශේෂයකට අයත් තනි ජීවයකි.
ජීව විශේෂයක් යනු අන්තර් අභිජනනයෙන් සරු ජනිතයන් බිහි කළ හැකි ස්වරූපයෙන් බොහෝ දුරට සමාන ජීවීන් සමූහයකි.
ගහනය
නිශ්චිත කාලසීමාවකදී කිසියම් වූ භූගෝලීය ප්‍රදේශයක් තුළ ජීවත්වන එකම විශේෂයකට අයත් ජීවීන් සමූහයක්.
ප්‍රජාව
කිසියම් ප්‍රදේශයක් තුළ ජීවත්වන එකිනෙක අතර අන්තර් ක්‍රියා දක්වන විවිධ විශේෂවලට අයත් ගහන සමූහයක්.
පරිසර පද්ධතිය
කිසියම් ප්‍රදේශයක ජීවත්වෙන සියලුම ජීවී ප්‍රජාව ද ඒ සමග අන්තර් ක්‍රියා දක්වන භෞතික පරිසරය ද එක්ව ගත් කළ පරිසර පද්ධතියක් ලෙස හැඳින්වේ.
ජෛව ගෝලය
පෘථිවියේ ජීවීන් ව්‍යාප්ත වී ඇති සමස්ත කලාපය.
ජෛව ගෝලය ප්‍රධාන කොටස් තුනකි
- ශිලා ගෝලය - පෘථිවිය කබල හා ඉහළ ප්‍රාවරය.
- ජල ගෝලය - සාගරය හා මිරිදිය ජලාශ.
- වායු ගෝලය - පෘථිවි ගෝලය වටා පැතිරුණු වාතය සහිත කලාපයයි.
ගහන වර්ධනය
ගහන ඝනත්වය
තෝරාගත් වාසභූමියක ඒකක වර්ගඵලයක් තුළ වෙසෙන යම් විශේෂයකට අයත් ජීවීන් සංඛ්‍යාව ගහන ඝනත්වය නම් වේ.
ගහන ඝනත්වයට බලපාන ප්‍රධාන සාධක:
- උපත් - ගහණය තුළ උපදින නව ජීවීන් සංඛ්‍යාව.
- මරණය - ගහනයට අයත් මියයන ජීවීන් සංඛ්‍යාව.
- ආගමනය - ගහනයට පිටතින් එකතු වන ජීවීන් සංඛ්‍යාව.
- විගමනය - ගහනය හැර යන ජීවීන් සංඛ්‍යාව.
දර්ශය ගහන වර්ධන චක්‍රය
ස්වභාවික ජීවී ගහණය ජීවීන් වර්ධනය කිසියම් රටාවකට අනුව සිදුවේ. එය ප්‍රස්තාරයකින් රෝපණය කළ විට සිග්මා කාර වක්‍රයක් ලැබේ.
අවධිය 1 - ගහන සෙමෙන් සෙමින් වර්ධනය වන අවධිය
හේතු - ප්‍රජනන යෙදෙන ජීවීන් සංඛ්‍යාව අඩු වීම.
ඔවුන් පුළුල් පරිසරයක ව්‍යාප්ත වී පැවතීම.
අවධිය 2 - ගහණය ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන අවධිය
හේතු - ජීවීන් පරිසරයට හොඳින් අනුවර්තනය වීම.
ප්‍රජනනය යෙදෙන පරිසරය පරිණත ජීවීන් සංඛ්‍යාව වැඩි වීම.
පරිසර තත්ත්වය හිතකර වීම හා ආහාර සුලභ වීම
උපත් අනුපාතය මරණ අනුපාතයට වඩා වැඩි වීම.
අවධිය 3 - වර්ධන වේගය අඩු වන අවධිය
හේතු - ජීවීන් අතර ඇති තරඟය, ආහාර හිඟ වීම, ලෙඩ රෝග පැතිරීම, විලෝපික බල පෑම, පරපෝෂිත බලපෑම වැනි සීමාකාරී සාධක
අවධිය 4 - ගහනය ස්ථායි වන අවධිය
හේතු - පරිසරයට දරාගත හැකි ප්‍රමාණය ගහනයක් ඇති වේ.
අවසානයේ දී ගහනය ගතික සමතුලිත අවස්ථාවට පත් වේ
ගති දී උපත් හා මරණ අනුපාත සංඛ්‍යාව තුලනය සංඛ්‍යාව තුලනය වේ
මෙම අවධියේ දී ගහනය වර්ධනය ශූන්‍ය ලෙස සැලකේ.
මෙම අවධියේදී ගහනය සිටින ජීවීන් සංඛ්‍යාව ඉසිලීමේ ධාරිතාව ලෙස හැඳින්වේ.
මානව ගහන වර්ධන චක්‍රය
මානව ගහනය තවදුරටත් ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන අවධියේ පවතී.
මෙම ශීඝ්‍ර වර්ධනයට බලපා ඇති ප්‍රධාන කරුණ වන්නේ උපත් අනුපාතය ඉහළ යාම හා මරණ අනුපාතය පහළ යාමයි.
හේතු - තාක්ෂණික දියුණුව, වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ දියුණුව, ආහාර නිෂ්පාදනය ඉහළ යාම.
පරිසරය පවතින ස්වභාවික පෝෂණය සම්බන්ධතා
ආහාර දාම
නිෂ්පාදකයකු ගෙන් ආරම්භ ජීවීන් ශ්‍රේණියක් හරහා ආහාර හා ශක්තිය ගලා යන අනුපිළිවෙල ආහාර දාමයක් ලෙස හැඳින්වේ.
ආහාර ජාල
පෝෂණය සඳහා ජීවීන් අතර පවතින අන්‍යෝන්‍ය සම්බන්ධතාවය ආහාර ජාල ලෙස හැඳින් වේ. ආහාර දාම රාශියක පෝෂී මට්ටම් අතර ඇතිවන ජාලාකාර සම්බන්ධතාවයක් ලෙස ආහාර ජාල හටගනී.
පෝෂී මට්ටම්
ආහාර දාමයේ පුරුක් පෝෂී මට්ටම් ලෙස සැලකේ
ආහාර දාම බොහෝ විට පුරුක් 5 කට අඩු සංඛ්‍යාවක් දරයි
පෝෂණ ක්‍රමය අනුව ජීවීන් තවදුරටත් වර්ග කළ හැක.
ස්වයංපෝෂී - සරල අකාබනික සංඝටක කාබනික සංයෝග බවට පත් කර පෝෂණය සපයාගන්නා ජීවින්.
මොවුන් නිෂ්පාදකයන් ලෙස හැඳින්වේ.
හරිත ශාක, ඇල්ගි ස්වයංපෝෂී
බැක්ටීරියා විශේෂ රසායනික ස්වයංපෝෂි.
විෂම පෝෂීන් - වෙනත් ජීවීන් විසින් නිපදවන ආහාර මත යැපෙන සතුන්. යැපෙන්නන් ලෙස හැඳින්වේ.
වියෝජකයින් - මල දේහ, මල ද්‍රව්‍ය වල කාබනික සංයෝග බිඳහෙළමින් ශක්තිය ලබා ගන්නා ජීවි.
උදා - බැක්ටීරියා දිලීර
පාරිසරික පිරමීඩ
කිසියම් පරිසර පද්ධතියක එක් එක් පෝෂී මට්ටම් ප්‍රස්ථාරික ආකාර නිරූපණය කිරීමකි. පාරිසරික පිරමීඩ ප්‍රධාන ආකාර තුනකි.
- සංඛ්‍යා පිරමීඩ
- ජෛව ස්කන්ධ පිරමීඩ
- ශක්ති පිරමීඩ
