ඓතිහාසික ශ්‍රී පාද පුදබිම
.jpg)
ගෞතම බුදුන් වහන්සේගේ පාද ස්පර්ශය ලැබූ ස්ථාන අතර ශ්‍රී පාදස්ථානය සකල ලෝකවාසී බෞද්ධ ජනතාවගේ ගෞරවාදරයට දක්වන පුදබිමකි. බුදුන් වහන්සේ ලංකාවට තෙවරක් වැඩිය අතර මණිඅක්ඛිත නාරජුගේ මනියක්කිත නා රජුගේ ආරාධනයෙන් කැලණියට වැඩම වීමෙන් පසු සුමන සමන් දෙවියන්ගේ ආරාධනයෙන් සමනල කූඩයට වැඩ සිරිපා ලාංජනය පිහිට වූ සේක.
බුදුන් වහන්සේගේ වම් සිරිපා ලාංජනය පිහිටියා යැයි සැලකෙන මෙම සමනල කඳු මුදුන සමනොළ ගිරි, සමන් කූඨ, සමනල කන්ද, සමන්කුල, සුමනකූට, ඇඩම් ස්පික් ආදී නම්වලින් හඳුන්වනු ලබයි. මෙම සමනල කන්ද පරිවාර කඳු වැටි රාශියකින් යුක්ත වන අතර මෙම කඳු මුදුනට සමන් දෙවියන් අධිගෘහිත බවත් සැලකේ. එමෙන්ම සමනල කඳු මුදුනට ලක්ෂ ගණන් සමනලුන් ඇදී එන බවට ජනප්‍රවාදයක් පවතී. මේ හේතුවෙන් සමනල කන්ද වූවා යැයි මතයක් පවතී. ශ්‍රී පාද කන්ද සබරගමු පළාතේ රත්නපුර දිස්ත්‍රික්කයේ මධ්‍යම කදුකර ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇත. එය මීටර 2243ක් පමණ උසය. ශ්‍රීපාදස්ථානය බෞද්ධයන්ගේ පූජනීය වන්දනා ස්ථානයකි. ශ්‍රී පාද කන්ද වෙතට මාර්ග හයකින් පමණ ලඟා විය හැක. එම මාර්ග ලෙස රත්නපුර-පලාබද්දල, හැටන්-නල්ලතන්නි, කුරුවිට-එරත්න, මුර්යාවත්ත, මූකුවත්ත සහ මාලිම්බොඩ යන මාර්ග හැඳින්විය හැක. මෙම මාර්ග 6 අතරින්, නල්ලතන්නි හා පලාබද්දල මාර්ග 2 ඉතා ප්‍රසිද්ධය.
මහාවංශය, දීපවංශය, චූලවංශය, ආදි වංශ කතාවල හා රාජාවලිය, දඹදෙණි යුගයේ ලියවුණු සමන්තකූට වර්ණාවේද කෝට්ටේ යුගයේ ලියැවුණු ග්‍රන්ථ ගණනාවකද ශ්‍රී පාදස්ථානය වන්දනාමාන කළ රජවරු පිළිබඳ තොරතුරු දක්නට ලැබේ. මහාවංශයට අනුව ශ්‍රී පාදය හා සම්බන්ධ වුණ පාලකයන් අතර දුටුගැමුණු රාජ්‍ය සමය ඉතා වැදගත් වේ. දුටුගැමුණු රජුගේ ථෙරපුත්තාභය යෝධයා ශ්‍රී පාද වන්දනය කළ බවට සඳහන් වන අතර එළාර රජුගේ සෙබළෙකු වූ දීඝජන්තු සුමනගිරි විහාරයේ ආකාස චෛත්‍යයට පට වස්ත්‍රයක් පූජා කළ බව සඳහන්ය. වර්තමානයේදී ද ද්‍රවිඩ භක්තිකයන් ශිව දෙවියන් පිළිබඳව පිළිබඳ විශ්වාසය තබා රතු රෙදිකඩක් ශ්‍රී පාදයට පූජා කරයි. ක්‍රිස්තු වර්ෂ පස්වන සියවසේ ලංකාවට පැමිණි පාහියන් භික්ෂුව ද සමනල කන්ද නැගි බව සඳහන් අතර අරාබි ජාතිකයන් ද සිය වාර්තා වල වාර්තා වල ශ්‍රී පාදය පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත් කොට ඇත.
පොළොන්නරු රාජධානිය සැලකීමේදී පළමුවන විජයබාහු රජු සහ නිශ්ශංකමල්ල රජු ශ්‍රී පාද වන්දනාවේ ගිය බව සඳහන්ය. මෙහිදී පළමු විජයබාහු රජතුමා ශ්‍රී පාද වන්දනයෙහි නිරත වූ බවට අඹගමු ශිලාලිපිය සාක්ෂි දරයි. නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා ද ශ්‍රී පාද වන්දනාවේ යන බැතිමතුන්ගේ පහසුව සදහා සඳහා ගිලීමලේ ප්‍රදේශය ලබා දුන් බවට ශිලා ලිපි සාක්ෂි දරයි. දඹදෙණි රාජධානි සමයේ පාලකයන් ද ශ්‍රී පාදයට නොයෙක් අනුග්‍රහය දක්වා තිබේ. දෙවන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා වන්දනාකරුවන්ගේ පහසුව සඳහා මාර්ගයක් ඉදි කළ බව වංශකතාවේ සඳහන් වේ. කෝට්ටේ රාජධානි සමය වන විට ශ්‍රී පාදේ භාරකාරිත්වය ආඩීන්ට පැවරීමත් සමග එහි පරිහානිය තත්ත්වයක් උදාවිය. කෙසේ වෙතත් මේ තත්ත්වය ශ්‍රී පාදස්ථානය මුදවා ගෙන නැවත පුනර්ජීවනයක් ඇති කළේ පළමු විමලධර්මසූරිය රජුය. මෙම පුදබිමට සෑම වසරකම උඳුවප් පෝය උදාවීමත් සමඟ සිරිපා වන්දනාව ආරම්භව ඊළඟ වර්ෂයේ වෙසක් පුර පෝ දිනෙන් සිරිපා වන්දනාව නිම වෙයි. අනෙකුත් මාස වලදි ශ්‍රී පාද කන්ද නැඟීම දුෂ්කරය. එම මාස වලදී ශ්‍රී පාද කන්දට අධික වැසි ඇද හැලෙන අතර තද සුළන් හා ඝන මීදුම පවතී. ශ්‍රී පාද කන්ද නැඟීම හා බැඳුණු සාම්ප්‍රදායික ක්‍රියා පිළිවෙත් පවති. සිරිපා වන්දනාවේ යන බැතිමතුන් විශේෂ වදන් කිහිපයක් භාවිතා කරයි.
නඩේ, නඩේ ගුරා, කෝඩු, කිරි කෝඩු, කරුණාවයි, පේවීම, කට වරද්දා ගැනීම, කෝඩේ, අම්බලම ඉන් කිහිපයකි. වන්දනා කරුවන් සිරිපා වන්දනාවේ යන විට සුමන සමන් දෙවියන් ගේ පිහිට පතයි.
