හැඳින්වීම
පැරණි කාලයේ දී රජවරුන් බොහෝ දෙනෙකු විසින් ද රැජිනන් කිහිප දෙනෙකු විසින් ද මෙරට පාලනය කරන ලද බව ඓතිහාසික මූලාශ්‍රය පෙන්වා දෙයි. ඉන්දියාවෙන් මෙහි පැමිණි විජය කුමරු මෙරට පාලනය කළ පළමු වන රජු ලෙස එම මූලාශ්‍රයවල විස්තර කර තිබේ. ඔහු මෙරටට පැමිණියේ ක්‍රිස්තු පූර්ව හය වන සියවසේ දී ය.

විජය කුමරු මෙහි පැමිණීමට පෙර මෙරට ජනාවාස පැවති බව පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂිවලින් තහවුරු වී තිබේ. ක්‍රිස්තු පූර්ව 2400 තරම් ඈත කාලයක සිට මෙරට කෘෂිකාර්මික සමාජයක් දියුණු වෙමින් පැවති බව බෙරගල, හල්දුම්මුල්ල ආදි ප්‍රදේශවලින් සොයා ගෙන තිබෙන පැරණි සොහොන‍් බිම්වලින් තහවුරු වී ඇත. එවැනි සමාජයකට අවුල් වියවුල්වලින් තොර ව පැවතීමට නම් ඒ සමාජය පාලනය වීමට කිසියම් ක්‍රමයක් තිබිය
යුතු ය. එහෙයින් මෙරට සමාජයේ දේශපාලන බලය දියුණු වීමේ ඉතිහාසය විජය කුමරුන්ගේ පැමිණිමට පෙර වකවානුවකට අයත් ය.

රටක් පාලනය කිරීමේ බලය රජුට හෝ රැජිනකට පවරා දෙනු ලබන්නේ එරටේ වෙසෙන මහජනයා විසිනි. කවරෙකුට වුව රටක් පාලනය කිරීමට පොදු මහජනතාවගේ කැමැත්ත අවශ්‍ය ය. මහජනයාගේ අප්‍රසාදය මත පාලන බලය හිමි කර ගන්නා පාලකයින්ට වැඩි කලක් එසේ රට පාලනය කිරිමට අවස්ථාවක් නොලැබුණු බව ඉතිහාසය අප වෙත පෙන්වා දෙයි. වැඩි දෙනෙකුගේ එකඟතාවෙන් පාලකයකු රට පාලනය කිරීමේ
අයිතිය ලබා ගන්නා නිසා එවැනි පාලකයකු හැඳින්වීමට 'මහාසම්මත' යන වචනය පැරණි කාලයේ පෙරදිග රටවල භාවිත කර තිබේ. එසේ ජනසම්මතයෙන් පාලන බලය හිමි කර ගන්නා රජෙකු හෝ රැජිනක විසින් පාලනය කරන භූමි ප්‍රදේශයත්, එම පාලනයට සහභාගි වන විවිධාකාර නිලධාරි පිරිසත්, ජනතාවත් රාජ්‍යය යන නමින් හැඳින්වේ.

3.1 පූර්ව රාජ්‍ය සමය 
ඉහත විස්තර කරන ලද නිර්වචනයට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසයේ රාජ්‍යය යන පදනම වර්ධනය වූයේ තරමක පසුකාලයක දී ය. ඒ පිළිබඳ මෙම පාඩමේ ඉදිරි කොටස්වල විස්තර කර තිබේ. මෙහි දී අවධානයට ගෙන තිඛෙන්නේ එසේ රාජ්‍යයක් බිහි වීමට පෙර ශ්‍රී ලංකාවේ රට පාලනය කිරීමට අදාළව පැවති ස්වරූපය කුමක් දැ යි පැහැදිලි කිරීම ය. එම කාලය පූර්ව රාජ්‍ය සමය නමින් හැඳින්වේ.

පූර්ව රාජ්‍ය සමයේ දී මෙරට පාලනය කිරීමට එක් නිශ්චිත පාලකයකු සිටියේ නැත. ඒ වෙනුවට කුඩා ප්‍රදේශවල සිය බලය පවත්වා ගෙන යන ලද්දේ වත්පොහොසත්කම් ඇති ප්‍රභූන් පිරිසක් විසිනි. මෙරට සෙල්ලිපි ලිවීම ආරම්භ වූ කාලයේ දී මෙම ප්‍රභූවරුන් එම සෙල්ලිපිවල හඳුන්වා දී තිඛෙන්නේ 'පරුමක' යන නමිනි. පරුමක යන වචනය සෑදී තිඛෙන්නේ සංස්කෘත භාෂාවේ 'ප්‍රමුඛ' යන පදයෙනි. එහි තේරුම 'ප්‍රධාන' යන්න යි. කුඩා ප්‍රදේශයක් වුව ද පාලනය කිරීමට බලයක් හිමි වූයේ ඔවුන් ධනවත් වීමත් ඒ නිසා ම හිමි වූ බලවත්කමත් නිසා ය.

පරුමකවරුන්ට කිසියම් ආකාරයක ප්‍රදේශීය පාලන බලයක් හිමිව තිබූ බව පෙන්වා දීමට උපයෝගි කර ගත හැකි සෙල්ලිපියක් දඹුල්ලට නුදුරුව පිහිටි කණ්ඩලම නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ තිබෙ‍න කොත්ගල්කන්දේ දක්නට ඇත. එම සෙල්ලිපිය ක්‍රිස්තු පූර්ව 250 ට අයත් වූවකි. එහි ඇති ගල්ගුහාවක් භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත පූජා කළ පරුමකයෙකු හඳුන්වා දී තිබෙන්නේ "තොට බොජක" යන නමිනි. එහි තේරුම "තීර්ථය අනුභව කරන්නා" යන්න යි. තීර්ථය යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ තොටුපළ යි. අනුභව කිරීම යනුවෙන් පැරණි කාලයේ ව්‍යවහාර කරන ලද්දේ අය බදු ලබා ගැනීමත් දේපළ භුක්ති විඳිමත් ය. එසේ කළ හැක්කේ පාලන බලයක් සතු තැනැත්තෙකු හට පමණි. කණ්ඩලම සෙල්ලිපියේ දැක්වෙන පරුමකයා පැරණි කාලයේ ඒ ප්‍රදේශය පාලනය කළ තැනැත්තෙකු බව ඉන් පැහැදිලි වේ. බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත ගුහාවක් සකස් කර පූජා කිරීමට තරම් හැකියාවක් ඔහු සතු වූයේ ද ඒ නිසා ම බව වැටහේ.

පරුමකයන් පැරණි ශ්‍රී ලංකාවේ සමාජය තුළ බිහි වූයේ කුමන ආකාරයකට දැ යි සොයා බැලීමෙන් මෙරට දේශපාලන බලය වර්ධනය වූ ආකාරය පහසුවෙන් තේරුම් ගත හැකි ය. එසේ තේරුම් ගැනීමට නම් පුරාණ කාලයේ පැවති මෙරට ග්‍රාමීය සමාජය සහ එහි ක්‍රියාකාරීත්වය සුපරීක්ෂාකාරී ව හැදැරිය යුතු ය.

ගෘහපතියෝ
අවම තරමින් ක්‍රිස්තු පූර්ව 900 පමණ වන විට මෙරට ග්‍රාමීය ජනාවාස වියළි කලාපයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල පැතිරී ගොස් තිබිණි. මේ ගම් සකස් වී තිබුණේ පවුල් කිහිපයකිනි. ඇතැම් විට පවුල් 1 සිට 30 දක්වා ප්‍රමාණයක් ඒවායේ ජීවත් වූහ. පවුල යන අදහස දීමට පැරණි කාලයේ භාවිත වූයේ කුල යන පදය යි. මේ සෑම පවුලක ම ප්‍රධානියා හඳුන්වන ලද්දේ "ගෘහපති" යන නමිනි. ක්‍රිස්තු පූර්ව 250 සහ ඊට ආසන්න පසුකාලීන සෙල්ලිපිවල ඔවුන් හඳුන්වා තිබෙන්නේ ගහපති යන වචනයෙනි. මේ සම්බන්ධයෙන් වැදගත් වන සෙල්ලිපියක් අනුරාධපුරයේ පෙරියපුලියන්කුලම නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ දකින්නට ඇත. සුමනගේ
පවුලට අයත්, ලෝහ වැඩ සිය රැකියාව ලෙස කළ ගෘහපතියකු භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ සැපපහසුව වෙනුවෙන් ගල්ගුහාවක් පිරිසිදු කොට පූජා කළ බව එහි සඳහන් ය. ගමක පොදු කටයුතුවල දී එක් එක් පවුල නියෝජනය කිරීමට ඉදිරිපත් වූයේ මෙකී ගෘහපතීන් ය. සරල ව කිවහොත් ගෘහපතීන් යනු පවුල් ප්‍රධානීන් ය.

ගමිකයෝ
පැරණි සෙල්ලිපිවල මෙන් ම අටුවා කථාවල ද 'ග්‍රාමික' හෝ 'ගමික' යන නමින් හඳුන්වන ලද පිරිසක් පිළිබඳ ව සඳහන් ය. ඒ පැරණි ගම්වල ජීවත් වූ ගම් ප්‍රධානීන් ය. පැරණි ගම් පැවතියේ එකිනෙකට වෙන් වෙන් වශයෙනි. ගමක් තවත් ගමකින් වෙන් වූයේ පටු කැලෑ තීරයකිනි.

මෙසේ වෙන් වී පැවතීම නිසා එක් එක් ගම්වල ජීවත් වූ වැසියන් මෙම වෙන් වීම තේරුම් ගත්තේ අපේ ගම (තමන් විසූ ගම) අල්ලපු ගම (යාබද ව පිහිටි ගම) සහ පිටගම් (ඈතින් පිහිටි ගම්) යනාදි වශයෙනි. ගම් අතර පැවති කටයුතුවල දී එනම් ආවාහ-විවාහ කටයුතු, භාණ්ඩ හුවමාරු කර ගැනීම් මෙන් ම විවිධ ආරවුල් විසඳීම ආදි දේවල දී එක් එක් ගම් නියෝජනය කිරීමට ක්‍රියා කළ පුද්ගලයා ග්‍රාමික යන නමින් හැඳින්වූ බව පෙනේ. එහි තේරුම ගම් නායකයා යන්න යි.

ගමක් නියෝජනය කිරීමට නායකයකු තෝරා ගන්නා ලද්දේ ගෘහපතීන් අතරිනි. එලෙස තෝරා ගැනීමේ දී අවධානය යොමු කරන ලද්දේ ගෘහපතීන් සතු වත්පොහොසත්කම වීමට ඉඩ තිබේ. පැරණි ගමක ජීවත් වූ දිළිඳු වැසියෙකු ඊළඟ කන්නයේ ලබා දෙන පොරොන්දුව පිට ඒ ගමේ විසූ ගමිකයාගෙන් වී මල්ලක් ණයට ඉල්ලා ගත් පුවතක් ජාතකට්ඨකථාවේ දැක්වේ. ගමිකයින් යනු අන් අයට පවා උදවු කළ හැකි තරමට ධනවත් වූ පිරිසක් බව ඉන් වටහා ගත හැකි ය.

කණ්ඩායමක් නිවැරදි ආකාරයට හසුරුවා ගැනීමට නම් එම කණ්ඩායමේ පොදු විශ්වාසය දිනා ගත් පුද්ගලයෙකු ඊට නායකත්වය ලබා දිය යුතු ය. ගමක ගෘහපතින් සියලූ දෙනා එක් ව ගම වෙනුවෙන් තීරණ ගැනීම වෙනුවට ගෘහපතින්ගේ එකඟතාවෙන ගමේ ජීවත් වන වඩා ධනවත් හා බලවත් පුද්ගලයා ඒ සඳහා පත් කර ගැනීමට අපේ පුරාණ ගම්වැසියන් කටයුතු කර තිබේ. ගමිකයින් ගෘහපතින් අතරින් ම පත් වූ කෙනෙකු බව බුද්ධඝෝෂ හිමියන් විසින් සමන්තපාසාදිකාවේ සඳහන් කර තිබේ.

ගමිකයින් ඉටු කළ කාර්යයන් අතර ඒ ඒ ගම්වල පොදු කටයුතුවලට නායකත්වය දීම විශේෂයෙන් වැදගත් විය. ගමට අයත් වැව නඩත්තු කිරීම, ඉන් ජලය බෙදා හැරීම, ඉන් ප්‍රධාන වූ බව පෙනේ‍ ගම්වල පැවති ආරවුල් විසඳීම ආදී දේ ඇතුළ මෙවැනි කටයුතුවලට නායකත්වය දීමත් ඔහු සතු ව තිබූ ධනවත් බවත් නිසා ඔහු වටා කිසියම් පාලන බලයක් ගොඩ නැගුණු අන්දම පැහැදිලි ය.

ඒ ඒ ගම්වල විසු ගම් නායකයින් එකිනෙකා සමග සුහද ව කටයුතු කිරීම ගම් අතර සාමය සහ සහජීවනය පවත්වා ගැනීමට මහත් සේ ඉවහල් විය. හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයට අයත් සිතුල්පව්වේ පිහිටි පැරණි බෞද්ධ විහාරයට අයත් කොරවක්ගල නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ තිඛෙන ගල්ගුහාවක මේ කරුණ සනාථ කර ගැනීමට ඉවහල් වන සාක්ෂියක් තිබේ. එම ගල්ගුහාව පිරිසිදු කොට භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත පූජා කිරීමට පුද්ගලයින් තිදෙනෙකු සහභාගි වී තිබේ. ඒ ගමික සිව, ගමික සුමන සහ ගමික තිදන යි. මොවුන් තිදෙනා සිතුල්පව්වට යාබද අසල්වාසී ගම්වල නායකයින් වන්නට ඇත. මෙවැනි ගම්නායකයින් බිහි වීම මෙරට දේශපාලන බලය වර්ධනය වීමේ ඉතා වැදගත් තීරණාත්මක අවස්ථාවකි.

පරුමකවරු
පැරණි කාලයේ මෙරට සමාජයේ දේශපාලන බලය වර්ධනය වීම සම්බන්ධයෙන් පරුමක නමින් හැඳින්වූ ප්‍රභූන් පිරිසක් වැදගත් වන බව ඉහත සඳහන් කරන ලදි. එවැනි ප්‍රභූ පැලැන්තියක් බිහි වීම සහ ඔවුන්ට පාලන බලයක් හිමි වීම සිදු වුයේ කෙසේ දැ යි යන්න සොයා බැලීම මෙහි දී වැදගත් ය.

මේ කරුණ ගැන සොයා බලා තිබෙන විද්වතුන් සියල‍ු දෙනාගේ ම අදහස වී තිඛෙන්නේ පරුමකවරුන්ග බිහි වීමත්ල පුරාණ කාලයේ පැවති වැව් නඩත්තු කිරීමත් අතර සබඳතාවක් තිඛෙන බව යි. ඇත්තෙන් ම
එය එසේ වූයේ කෙසේ ද?

ක්‍රිස්තු පූර්ව 900 පමණ කාලයේ දී මෙරට වියළි කලාපයේ ජනාවාස පැතිර ගියේ කුඩා වැව් කේන්ද්‍ර කර ගෙන ය. මේ වැව් පෝෂණය වූයේ වැසි දියෙනි. සාමාන්‍යයෙන් ගමක ජීවත් වූ පවුල් 10-15 ත් අතර ප්‍රමාණයකට ඔවුන්ගේ එදිනෙදා ජීවන අවශ්‍යතා පිරිමසා ගැනීමට එවැනි වැව්වල තිබූ ජලය කෙටි කාලයකට ප්‍රමාණවත් විය. වාර්ෂිකව එළැඹෙන වියළි කාලවල දී මේ වැව් සිඳී ගියේ ය. එවැනි අවස්ථාවල එම වැව්
ආශ්‍රිත ව ජිවත් වූ ජනතාව මහත් අසීරුතාවලට මුහුණ දුන් බව අදත් වියළි කලාපයේ පැරණි වැව් ආශ්‍රිත ව ජීවත්වන ජනතාව මුහුණ දෙන අත්දැකීම්වලින් පැහැදිලි වේ.

කුඩා වැව්වලට වර්ෂා කාලයේ දී පුරවා ගන්නා ජලය ප්‍රමාණවත් නොවීමේ ගැටලූවට මුහුණ දීමට සිදු වූයේ වියළි කාලගුණ තත්ත්වය නිසා පමණක් ම නොවේ. කාලයක් යාමේ දී ගම්වල ජනගහනය ඉහළ යෑම නිසා
ද පරිභෝජනය සඳහා වැඩි ජල ප්‍රමාණයක් අවශ්‍ය විය. ඉහළ යන ජනගහනයකට වැඩියෙන් ආහාර නිපදවීම අවශ්‍ය වූ නිසා වැඩි භූමි ප්‍රමාණයක් වගා කළ යුතු හෙයින් ඊට සුදුසු ප්‍රමාණවත් ජල ප්‍රමාණයක් රඳවා
ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය විය. මෙවැනි අවශ්‍යතා ඉදිරියේ උද්ගතවන දුෂ්කරතාවලට වරක් දෙවරක් නොව කිහිප වරක් මුහුණ දුන් අපේ පුරාණ ගම්වැසියෝ එම අභියෝගයට මුහුණ දීම සඳහා සාර්ථක ක්‍රමයක් අනුගමනය කළහ. ඒ තනි ව පවතින වැවක් වෙනුවට සමීපව තිඛෙන වැව් කිහිපයක් ඇළ මාර්ගවලින් සම්බන්ධ කොට වැව් පද්ධතියක් සෑදීම යි. එහි අරමුණු දෙකක් තිබිණි. පළමු වැන්න භූමියක ඉහළින් පිහිටි වැවක් වැසි දියෙන් පිරුණු විට ඉන් බැහැරට ගලා යන ජලය පහළින් ඇති වැවට හරවා ජලය සංරක්ෂණය කර ගැනීම යි. දෙවැන්න වැව් දෙකක් අතර ඇළ මාර්ගයේ නිරන්තරයෙන් ජලය ගලා යාමට සලස්වා ඇළ දෙපස භූමියේ තෙතමනය
ඉහළ දැමීම යි. එසේ තෙතමනය ඉහළ නැංවීමෙන් එම ප්‍රදේශවල පහසුවෙන් බෝග වගා කළ හැකි විය. පුරාණ කාලයේ මෙලෙස සකස් කරන ලද වැව්පද්ධති වියළි කලාපයේ නටබුන් ව තිබෙනු අදත් දැකිය හැකි ය. මෙවැනි වැව් පද්ධතියක් හැඳින්වීමට 'වැව් ප්‍රපතනය' යන නම භාවිත වේ. වියළි කලාපයේ වැසියන් ඒවා හඳුන්වන්නේ 'එල්ලංගාව' යන නමිනි. වැව් පද්ධති බිහි වීම යනු හුදෙක් ම කුඩා වැව් කිහිපයක් එකිනෙක සම්බන්ධ වීම පමණක් ම නොවේ. ඒ පිටුපස ඉතා වැදගත් දෙයක් සිදු වෙමින් තිබිණි.

වියළි කලාපයේ එකිනෙකට ස්වාධීන ව පැවති කුඩා ගම් ගැන මීට ඉහත සඳහන් කෙරිණි. මේ සෑම ගමකට ම අයත් කුඩා වැවක් පිහිටි බව ද එහි දී කියැවිණි. වැව් පද්ධති නිර්මාණය වීමේ දී සිදු වූයේ එවැනි ස්වාධීන ගම්වලට අයත් වැව් කිහිපයක් ජලය ගලා බසින ලෙස සමෝච්ච රේඛා අනුව එකට සම්බන්ධ කිරීම යි. එහි දී ඒ එක් එක් ගම් නායකයින් අතර සාකච්ඡා කිරීමත්, සම්බන්ධ කිරීමට නියමිත කුඩා වැව්ගම්මාන කිහිපයකට පොදු වන පරිදි යම් යම් වැදගත් තීරණ ගැනීමේ අවශ්‍යතාවත් පැන නැගීම ස්වාභාවික ය. ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණිතම සෙල්ලිපිවල දැක්වෙන කරුණු විමසිල්ලෙන් පරීක්ෂා කරන විට පෙනෙන්නේ මේ අවස්ථාවේ දී එකී ගම්වල විසූ ගමිකයින් අතුරින් වඩා බලවත් තැනැත්තා එක් වැව් පද්ධතියකට අයත් ගම් සියල්ල නියෝජනය කිරීමට කටයුතු කර තිඛෙන බව යි. මේ තැනැත්තා හැඳින්වූයේ පරුමක යන නමිනි. වැව්පද්ධතියක් සහ ඊට අයත් ගම් කිහිපයක ජිවත් වූ වැසියන්ගේ සුභසිද්ධිය වෙනුවෙන් තීරණ ගැනීමට බලයක් පැවරී තිබුණු නිසා පරුමකයන් එකල සමාජයේ බලවත් ප්‍රභූන් පිරිසක් ලෙස සැලකිණි.

වියළි කලාපයට අයත් තැනිතලා භූමියේ මෙවැනි වැව්පද්ධති සිය ගණනක් නටබුන් ව තිඛෙනු අදත් දැකිය හැකි ය. එයින් පැහැදිලි වන්නේ ඒවා භාවිතයේ පැවති කාලවල දී ඒ සෑම වැව් පද්ධතියකට ම අයත් පරුමකයෙක් සිටි බව ය. මෙලෙස බිහි වූ පරුමකවරුන් සියගණනක් පිළිබඳ තොරතුරු පැරණි සෙල්ලිපිවල දක්නට තිබේ. පිරිමින් පමණක් නොව ඇතැම් අවස්ථාවල කාන්තාවන් ද ප්‍රාදේශීය පාලනයට හවුල් වී තිබේ. එවැනි කාන්තාවන් හඳුන්වන ලද්දේ පරුමකලූ නමිනි. සමස්තයක් ලෙස ගත් විට ඒ සියලූ දෙනා වියළි කලාපයේ ජනාවාස පැතිරී තිබූ ප්‍රදේශවල කුඩා භූමි ඒකක පාලනය කළ පුද්ගලයෝ ය. මේ අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන බලයේ විකාශනය ආරම්භ වූයේ ඛෙදී ගිය ක්‍රමයක් ලෙස ය. එවැනි ක්‍රමයක් හැඳින්වීමට වඩා සුදුසු ව්‍යවහාරය වන්නේ විමධ්‍යගත පාලනය යන්න යි. මේ ආකාරයට මෙරට ප්‍රදේශීය පාලනය ගෙන ගිය පරුමකවරුන්ගේ බලය වර්ධනය වූ ආකාරය කෙතෙක් ද යත් ඇතැම් අවස්ථාවල ඔවුන් 'රජ' යන පදයෙන් තමන් හඳුන්වාගෙන තිබේ. මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයට අයත් ඇඹුල්අඹේ නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ තිඛෙන එක්තරා පැරණි සෙල්ලිපියක 'පොචනි රජ' යනුවෙන් හැඳුන්වූ ප්‍රාදේශික පාලකයෙකු ගැන සඳහන් වේ. එහි අදහස ප්‍රාචීන රජ හෙවත් නැගෙනහිර ප්‍රදේශයේ රජු යන්නයි. කෑගල්ලේ පිහිටි යටහලෙන නම් පැරණි බෞද්ධ
විහාරයේ තිඛෙන ගල්ගුහාවක ද 'දුහතර රජ' නමින් සඳහන් කළ තවත් එවැනි ම ප්‍රාදේශික පාලකයකු ගැන අසන්නට ලැබේ.

'රජ' යන පදයෙන් සතුටු කරන්නා යන අදහස ලැබේ. ජනතාවගේ සුභසිද්ධිය ගැන අනලස් ව කටයුතු කොට ඔවුන් සතුටට පත් කරන්නා හැඳින්වීමට රජ යන පදය යොදා තිබේ. පරුමකවරුන් එසේ ක්‍රියා කළ නිසා පසු කලෙක ඔවුන් හැඳින්වීමට එවැනි ව්‍යවහාරයක් භාවිත කර තිබේ. පසු කාලයේ ශ්‍රී ලංකාව පාලනය කළ අභීත රජවරුන් පරම්පරාවක් බිහි වීමට තුඩුදුන් එහි ආරම්භය සකස් වන්නේ මෙවැනි පසුබිමක ය.

රාජ්‍යත්වයේ වර්ධනය

රාජ්‍යත්වයේ වර්ධනය යනු විකේන්ද්‍රගත ව තිබූ බලය මධ්‍යගත වීම යි.

දේශපාලන බලය මධ්‍යගත වීම යනු රට එක්සේසත් කිරීම යන අදහසට සමාන වේ. මින් අදහස් වන්නේ බලය එක් පුද්ගලයෙකුගේ අණසක යටතට පත් වීමයි. බලය මධ්‍යගත වීමෙන් රාජ්‍යය යන යාන්ත්‍රණය නිර්මාණය වේ. එහි පාලන ප්‍රධානියා රජු වන අතර ඔහුගේ පාලනයට යටත් වූ නිශ්චිත භූමි ප්‍රදේශයක් සකස් වේ.

ඓතිහාසික මූලාශ්‍රයවල විස්තර කර තිඛෙන පරිදි මෙරට පාලනය කළ ප්‍රථම රජු පණ්ඩුකාභය යි. මහාවංසයේ සඳහන් විස්තරය අනුව එ රජු,

1. ප්‍රදේශීය පාලකයින් කිහිප දෙනෙකු (මාමාවරුන්) හා සටන් කර ඒ ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගනිමින් රජ බවට පත් විය.

2. සිය පාලන මධ්‍යස්ථානය ලෙස අනුරාධපුරය තෝරා ගෙන අනුරාධපුර නගරය ගොඩනැගී ය.

3. තමන්ගේ දස වෙනි රාජ වර්ෂයේ දී දිවයිනේ ග්‍රාම සීමා සටහන් කිරීම සිදු කළේ ය. 

දේවානම්පියතිස්ස රාජ්‍ය සමය වන විට දේශපාල බලය මධ්‍යගත වීමේ අවශ්‍යතාව තව දුරටත් වර්ධනය විය. ඒ සඳහා ප්‍රධාන හේතුවක් ලෙස එවක ඉන්දියානු සාගරයේ වර්ධනය වෙමින් තිබූ වෙළෙඳාම පෙන්වා දිය හැකි ය. නැගෙනහිර සහ බටහිර රටවල් යා කරමින් ඉන්දියානු සාගරය හරහා වැටී තිබුණු මුහුදු

වෙළෙඳ මාර්ගයේ මැද පිහිටි රටක් වීම හා ශ්‍රී ලංකාව සතුව තිබූ මැණික්, ඇතුන් සහ කුළුබඩු වෙළෙඳුන්ගේ සිත් ඇදගත් වෙළෙඳ භාණ්ඩ බවට පත් ව තිබීම නිසා ද ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳුන්ගේ අවධානයට ශ්‍රී ලංකාව යොමු විය. නැගී එන මෙම ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාමට සම්බන්ධ වීමේ දී ස්වාධීන රටක් ලෙස කටයුතු කිරීමේ අවශ්‍යතාව පැන නැගිණි. මේ සඳහා මුළු රට ම ඒකීය පාලනයකට නතු වීමේ අවශ්‍යතාව ඒ වන විට ප්‍රබල ව සිටි ඇතැම් ප්‍රදේශීිය පාලකයින්ට වැටහී තිබිණි. ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේ රෝපණය කරන අවස්ථාවේ දේවානම්පියතිස්ස රජු කතරගම
සහ චන්දනගම ක්ෂත්‍රියන්ට ඒ සඳහා ආරාධනා කළ බව මහාවංසයේ සඳහන් ය. එපමණක් නොව ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේගේ ශාඛා දිවයිනේ විවිධ ප්‍රදේශවල රෝපණය කිරීමට එරජු ක්‍රියා කළ බව ද අපි දනිමු. සියලූ ම ප්‍රදේශීය පාලකයින් අතර සුහදතාව ගොඩනැගීමේ අවශ්‍යතාව දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා කල්පනා කළ බව මෙයින් පැහැදිලි වේ. එවක ඉන්දියාව පාලනය කළ ප්‍රතාපවත් අධිරාජයෙකු වූ අශෝක රජතුමා විසින් එවන ලද පංච කකුධ භාණ්ඩ භාවිත කොට දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා නැවත අභිෂේක වීමල අශෝක රජතුමා විසින් භාවිත කරන ලද දෙවනපිය යන අභිධානය භාවිතයට ගැනීම හා මිහිඳු මාහිමියන් බුදුදහම රැගෙන මෙරටට වැඩම කිරීම යන කරුණු ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ රටවල් අතර එවක වර්ධනය වෙමින් පැවති සබඳතාවල ස්වරූපය පෙන්නුම් කරයි.

විමධ්‍යගත ව පැවති ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන බලය එක් නිශ්චිත පුද්ගලයකු වෙත යොමු වීමේ ක්‍රියාවලියේ තවත් එක් නියමුවෙකු ලෙස දුටුගැමුණු රජු හඳුන්වාදිය හැකි ය. එතුමා ඒ සඳහා එවක සිටි පරුමකවරුන්ගේ සහයෝගය ලබා ගත්තේ ය. මේ බව පැහැදිලි කිරීමට ප්‍රමාණවත් උදාහරණ එරජුගේ පාලන කාලයට අයත් සෙල්ලිපිවල දකින්නට තිබේ.

රට එක්සත් කිරීම පිළිබඳ දුටුගැමුණු රජුගේ වැඩකටයුතුවලට සහභාගි වූ සෙන්පතිවරු එවැනි තනතුරු ලැබීමට පෙර පරුමකවරුන් ලෙස කටයුතු කළ හ. වේළුසුමන, ඵුස්සදේව, ථෙරපුත්තාභය සහ නන්දිමිත්‍ර යන සෙන්පතිවරුන් පරුමකයින් ලෙස සෙල්ලිපිවල හඳුන්වා දී තිබේ. එවැනි සෙල්ලිපි කිහිපයක් සිතුල්පව්වේ පිහිටි ගල්ගුහාවල දක්නට ඇත. දුටුගැමුණු රජු විසින් විවිධ දක්ෂතා තිබෙ‍න එවැනි පරුමකවරුන්ගේ සහාය ලබා ගෙන එතෙක විමධ්‍යගත ව තිබූ දේශපාලන බලය මධ්‍යගත කළේ ය. බලය විමධ්‍යගත ව පැවති අවධියේ දී පරුමක තත්ත්වයේ සිටි ප්‍රාදේශික ප්‍රභූ නායකයෝ බලය මධ්‍යගත වූ පසු රජයේ විවිධ තනතුරු දරන්නන් බවට පත් වූහ. පරුමක ඵුස්සදේව පරුමක වේළුසුමන පරුමක ථෙරපුත්තාභය ආදින් පසුකලෙක සේනාපති පරුමක ඵුස්සදේව, සේනාපති පරුමක වේළුසුමන සහ පරුමක ථෙරපුත්තාභය යනුවෙන් ව්‍යවහාර කරන ආකාරය සමකාලීන සෙල්ලිපිවල දක්නට තිබේ. එමෙන් ම පරුමක තනතුර දැරූ භාණ්ඩාගාරිකයින්, අයකැමියන්, සහ ගබඩා පාලකවරුන් ගැන ද සෙල්ලිපිවල සඳහන් ය. සාහිත්‍ය මූලාශ්‍රය අනුව ද දිවයින ම එක් සේසත් කළ ප්‍රථම පාලකයා ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේ දුටුගැමුණු රජතුමා ය.

මෙලෙස පැරණි ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන බලය මධ්‍යගත කිරීම සඳහා දුටුගැමුණු රජතුමා සාධනීය පියවරක් තැබී ය. භාතිකාභය රජුගේ පාලන කාලයේ දී ශ්‍රී ලාංකික තානාපතිවරයෙකු රෝමයට ගොස් වීදුරු පබළු රැගෙන ආ බව මූලාශ්‍රයවල සඳහන් ය.

දේශපාලන බලය මධ්‍යගත වීම තවදුරටත් සාර්ථක තත්ත්වයකට පරිවර්තනය කරනු ලැබුවේ වසභ රජතුමා විසිනි. එතුමාගේ පාලන කාලයේ දී සමස්ත ශ්‍රී ලංකාව ම එක් ඒකකයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය. වසභ රජතුමා විසින් පිහිටුවන ලද සෙල්ලිපි මෙරට පුළුල් ප්‍රදේශයක පැතිරී තිබේ. එමෙන් ම පරිපාලන දිස්ත්‍රික්ක (ආස්ථාන) වෙන් කොට ඒ එක් එක් දිස්ත්‍රික්ක පාලනය කිරීමට ඇමතිවරුන් පත් කිරීම ද සිදු වූයේ මෙරජුගේ පාලන කාලයේ දී ය. වසභ රජතුමාගේ කාලයේ දී යාපනය ප්‍රදේශය පාලනය කරන ලද්දේ එතුමා විසින් පත් කරන ලද සෘෂිගිරි නම් ඇමතිවරයා විසින් බව වල්ලිපුරම් රන්පතේ ලියා තිබේ. ඒ කාලයේ යාපනය අර්ධද්වීපය හැඳින්වූයේ නාගදීපය (නකදිව) යනුවෙනි.

ස්වාධීන රටක් ලෙස ලෝකය හමුවේ පෙනී සිටින්නට ශ්‍රී ලංකාවට හැකි වූයේ මෙලෙස දේශපාලන බලය මධ්‍යගත වීම නිසා ය.