3.2 රාජ්‍යත්ව සංකල්පය
දේශපාලන බලය මධ්‍යගත වීමේ දී පහළ වන මහරජු ඉතා බලවත් පුද්ගලයෙකි. එහෙයින් රජු සිය ජනතාව ඉදිරියේ පෙනී සිටීමට වෑයම් කර තිඛෙන්නේ බලසම්පන්න ස්වරූපයකිනි. රට ආර්ථීක වශයෙන් දියුණු කිරීම, රටවැසියාට ආරක්ෂාව සැපයීම, රටවැසියාගේ ආධ්‍යාත්මික සංවර්ධනය ගොඩනැංවීම ආදි දේ තමන්ගෙන් රටවැසියාට ඉටු විය යුතු යුතුකම් ලෙස පාලකයෝ කල්පනා කළහ. පරසතුරු උවදුරු අවස්ථාවල දී ආරක්ෂාව සලසා දීම වැව් අමුණු ඉදි කර ආර්ථීක සංවර්ධනය කිරීම සහ වෙහෙර විහාර ඉදි කරමින් ජනතාවගේ අධ්‍යාත්මය පෝෂණය කිරීම මීට උදාහරණ වේ. එළාර, නිශ්ශංකමල්ල ආදි විදේශ සම්භවයක් ඇති රජවරුන්
පවා ඉහත කී ආකාරයට කටයුතු කිරීමෙන් ජනතා විශ්වාසය ගොඩ නගා ගත් ආකාරයට ඉතිහාසය සාක්ෂි දරයි. රජවරුන්ගේ ක්‍රියාකලාපය සහ පෙනී සිටීමට උත්සාහ කළ ස්වරූපය අනුව රාජ්‍යත්වය පිළිබඳ විවිධ සංකල්ප ගොඩනැගී ඇත. ඒ අනුව දේවත්වල බෝධිසත්වල පර්වතරාජල වීරත්ව සහ චක්‍රවර්තී වැනි සංකල්ප රජවරුන්ට ආරෝපණය විය.
පාලනය කිරීමේ දී රජු දෙවියෙකු ලෙස හෝ බෝධිසත්ත්වයෙකු ලෙස පෙනී සිටීම සුලබ ව දැකිය හැකි ය. දඹුලූ විහාරයේ පර්වතයක ඇති සෙල්ලිපිය පිහිටවූ කූටකණ්ණ අභය රජතුමා එහි තමන් හඳුන්වා දී තිබෙන්නේ නරේශ්වර (නරඉසෙර) යන නමිනි එහි තේරුම නරයින්ට ඊශ්වර දෙවියන් යන්න යි.
මහසෙන් රජතුමා වැව් අමුණු තනවා ආර්ථීකයට ක මෙහෙය නිසා එතුමා මින්නේරිය දෙවියන් ලෙස පූජනීයත්වයට ලක් විය. වර්තමානයේ ද මහසෙන් දෙවියන්ට වෙන් වූ දේවාල වියළි කලාපයේ දක්නට තිබේ.
පළමු වන කාශ්‍යප රජතුමා කුවේර ලෙස පෙනී සිටියේ ය. එරජු හැඳින්වීමට සෙල්ලිපියක 'අලකපය මහරජ' යන යෙදුම භාවිත කර තිබේ. එයින් අදහස් කරන ලද්දේ ආලකමන්දාධිපති මහරජු යන්න යි. ආලකමන්දාව යනු ධනයට අධිපති ලෙස සැලකෙන කුවේරගේ වාසභවන යි. ආලකමන්දාව යනු පර්වතයක් බව සාහිත්‍ය මූලාශ්‍රයවල සඳහන් වේ. පර්වතරාජ යන සංකල්පයෙන් පෙනි සිටීම පැරණි කාලයේ ආසියාවේ පාලකයන් අනුගමනය කළ පිළිවෙතකි.
රජු බෝධිසත්ත්වයෙකු ලෙස පෙනි සිටීම ද මීට අදාළ තවත් ආකාරයකි. රජු සිය ජනතාවගේ හිතසුව පිණිස සාධාරණ යුක්තිගරුක දැහැමි පාලනයක් පවත්වා ගෙන යාමට වගකීමෙන් බැඳී සිටින බව එක් අතකින් එයින් පෙන්නුම් කළ අතර තවත් අතකින් ජනතාව රජු කෙරෙහි විශ්වාසය හා ගෞරවය දැක්විය යුතු ආකාරයත් එයින් පිළිබිඹු කෙරිණි.
මෙරට රජවරුන් විසින් අනුදක්නා ලද තවත් අදහසක් වූයේ චක්‍රවර්තී සංකල්පය යි. චක්‍රවර්තී යනු සමස්ත ලෝකයට ම අධිපති යන තේරුම ලබා දෙන සංකල්පයකි. සංස්කෘත භාෂාවට අයත් එම පදය සිංහල භාෂාවේ දී ව්‍යවහාර වන්නේ සක්විති යනුවෙනි. ක්‍රිස්තු වර්ෂයෙන් නවවන සහ දහ වන සියවස්වල දී මෙරට ඇතැම් පාලකයෝ මෙම යෙදුම සිය අනන්‍යතාව පිළිබිඹු කිරීමට යොදා ගත්හ. විශේෂයෙන් ම නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා සිය
සෙල්ලිපිවල තමන් හඳුන්වා ගැනීමට කාලිංග චක්‍රවර්තී ස්වාමීන් වහන්සේ යන පදය භාවිත කළේ ය.
රාජ්‍යත්වය පිළිබඳ විවිධ ව්‍යවහාර දක්නට තිබුණ ද ඒ සෑම සංකල්පයක් ම රජුගේ උසස් බව හැඟවීමට භාවිත කරන ලද ඒවා ය. පාලකයා වටා එවැනි උතුම් බවක් නිර්මාණය වීමේ දී පාලකයා ආදර්ශවත් වීම ජනතාවගේ බලාපොරොත්තුව විය. ඉන් එසේ ක්‍රියා කිරීමට පාලකයාට ද බලපෑමක් ඇති වීම ස්වාභාවික ය. ධාර්මික රාජ්‍ය පාලනයකට අවශ්‍ය සංකල්පීය පදනම නිර්මාණය වූයේ එලෙස ය.
රාජ්‍ය උරුමය
පැරණි ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය උරුමය ලැබුණු ආකාරය විමසා බැලීමේ දී එය සහෝදරයාගෙන් සහෝදරයාට හෝ පියාගෙන් පසු පුතාට හෝ හිමි වූ බව පෙනී යයි.
දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ අභාවයෙන් පසු ඔහුගේ සොහොයුරෝ රජකමට පත් වූහ. දුටුගැමුණු රජුට පසු ව බලයට පත් වූයේ ඔහුගේ සොයුරු සද්ධාතිස්ස ය. සහෝදරයාගෙන් සහෝදරයාට රජකම හිමි වීමේ දී බොහෝ දුරට රජුට බාල සොයුරන් අතරින් වැඩිමහල් ම සොයුරාට බලය හිමි වී ඇත. එසේ නොවුණු අවස්ථාවල දී ගැටුම් පැවති බව ඉතිහාසය දෙස බැලීමේ දී පෙනී යයි.
පියාගෙන් පුතාට රජකම උරුම වීම දක්නට ලැබෙ‍න සුලබ සිදුවීමකි. කාවන්තිතිස්ස රජුගෙන් පස දුටුගැමුණුට රජකම හිමි විය. වසභ රජුගේ ඇවෑමෙන් ඔහු පුත් වංකනාසිකතිස්සට ද රජකම හිමි විය. මෙසේ පියාගෙන් පුතාට රජකම හිමි වීම ශ්‍රී ලාංකේය ඉතිහාසය පුරා දක්නට ලැඛෙන අතර එය රජුගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයාහට නැතිනම් අගබිසවගේ වැඩිමල් පුත්‍රයා හට උරුම විය. එසේ නොවූ අවස්ථාවල දී ගැටුම් ඇති වූ බවට ඉතිහාසයේ සාක්ෂි ඇත. කාශ්‍යප රජු තම පියා වූ ධාතුසේන රජුගෙන් රාජ්‍යය පැහැරගත් බව අප දන්නා කරුණකි. රජුට එසේ කිරීමට සිදු වූයේ ධාතුසේන රජුගේ අගබිසවගේ පුතා වූ මුගලන් කුමරු රාජ්‍යත්වයේ නියම හිමිකරු
වූ බැවිනි. කාශ්‍යප කුමරුගේ මව ධාතුසේන රජුගේ දෙවන බිසවකි.
මීට අමතර ව රජුගේ බිසවගේ සොයුරාට හා රජුගේ සොයුරියගේ පුත්‍රයාට රජකම හිමි වූ අවස්ථා ද ඇත. එසේ වූයේ ඉහත කී ආකාරයට නියම හිමිකරුවකු නොවූ අවස්ථාවල ය.
රාජ්‍ය තන්ත්‍රය
දේශපාලන බලය විමධ්‍යගත ව පැවති අවධියේ පරුමකවරුන් ව සිටි බොහෝ දෙනා ඒකාබද්ධ කර රාජ්‍යය ගොඩනැගුණු හෙයින් රජු සියලූ පරුමකවරුන්ගේ ප්‍රධානියා ලෙස කටයුතු කළේ ය. එහෙයින් රජු හැඳින්වීමට මහාපරුමක හෙවත් මපුරුමුකා යන පදය භාවිත විය. බලය මධ්‍යගත වීමට පෙර අවධියේ දී ඇතැම් බලවත් පරුමකවරුන් රජ යන ව්‍යවහාරය භාවිත කළ අයුරු මෙයට පෙර සඳහන් කෙරිණි. එහෙත් දේශපාලන
බලය මධ්‍යගත වූ පසු රටේ පාලකයා හැඳින්වීමට භාවිත කරන ලද්දේ මහරජ යන පදය යි.
ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන බලය මධ්‍යගත වීමෙන් පසු ගොඩනැගුණු රාජ්‍ය පරිපාලන සැකැස්මට අයත් වූ නිලධාරින් තන්ත්‍රයේ ව්‍යුහය කෙබඳු වී දැයි මෙරට පැරණිතම සෙල්ලිපි ඇසුරෙන් තරමක් දුරට තේරුම් ගත හැකි ය.
මේ ආකාරයේ නිලධාරී තන්ත්‍රයක් මගින් පාලනය ගෙන යාමට මහත් පිටිවහලක් ලැබිණි. ඉන් වඩාත් ප්‍රයෝජනය ලැබුණේ රටේ පොදු මහජනතාවට ය.