අභිධර්මය 4 පාඩම (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)

සිත් වැල් (චිත්ත වීථී)

      චක්ඛුද්වාරික චිත්ත වීථීයක්

• චක්ඛු ආදී ඉන්ද්‍රියකට (ද්වාරයකට) රූප ආදී අරමුණක් ලැබුණු විට චිත්ත හෙවත් සිත් පහළ වීම සිදුවේ.
  
  

• එම රූප ආදී අරමුණට අදාලව එක් සිතක් පමණක් නොව සිත් සමූහයක්ම පහළ වේ.
  
  

• මෙසේ යම් අරමුණකට අදාලව උපදින සිත් සමූහය චිත්ත වීථීයක් යැයි හඳුන්වනු ලැබේ.
  
  

• ඇසට රූප අරමුණක් ලැබීමෙන් උපදින සිත් සමූහය චක්ඛුද්වාරික චිත්ත වීථීයක් ලෙසත්,

  කනට ශබ්ද අරමුණක් ලැබීමෙන් උපදින සිත් සමූහය සෝතද්වාරික චිත්ත වීථීයක් ලෙසත්...

  ආදී වශයෙන් හැඳින්වේ.
  
  

• එකම අරමුණක් ගෙන උපදින සිත, ක්‍රියාකරන ආකාරය අනුව විවිධ නම් වලින් හඳුන්වනු ලැබේ.

  චුති සිත - මියයෑමට පෙර අවසාන වශයෙන් පහළ වන සිත චුති සිත නම් වේ.
  
  

  ප්‍රතිසන්ධි සිත - චුති සිතේ අරමුණම ගෙන නව භවයක ප්‍රථමයෙන්ම පහළ වන සිත ප්‍රතිසන්ධි සිත නම් වේ.
  
  

  භවංග සිත - සිතක් උපදීමට ඉන්ද්‍රියකට අරමුණක් ලැබිය යුතුය. කිසිඳු ඉන්ද්‍රියකට කිසිඳු අරමුණක් නොලැඛෙන අවස්ථා වලදී යම් අරමුණක් ලැබී නව සිතක් උපදින තුරු දිගින් දිගටම උපදින්නේ චුති සිතේ අරමුණම ගත් භවංග සිතයි.
  
  

• පෙර භවයේ චුති සිත ගත් අරමුණම ගෙන මතු භවයේදී ප්‍රතිසන්ධි සිත හා භවංග සිත පහළ වීම සිදු වේ.
  
  

  සටහන:-

  පුද්ගලයෙක් පෙර භවයේ මියයාමට පෙර අවසාන වශයෙන් පහළ වූ සිත හෙවත් චුති සිත සෝමනස්ස සහගත ඥාණ සම්පයුත්ත අසංඛාරික කුසල සිත යැයි සිතමු. එම පුද්ගලයාට මතු භවයේදී උපදින පළමුවන සිත හෙවත් ප්‍රතිසන්ධි සිත වන්නේ සෝමනස්ස සහගත ඥාණ සම්පයුත්ත අසංඛාරික විපාක සිතයි. නව භවයේදී අන් සිතක් උපදීමට තරමේ අරමුණක් නොලැඛෙන විටදී දිගින් දිගටම උපදින්නේ එනම් භවංග සිත වන්නේද සෝමනස්ස සහගත ඥාණ සම්පයුත්ත අසංඛාරික විපාක සිතමය.
  මේ බව දරුවාට මනාව පහදා දෙන්න.
  
  

• ඇසට ප්‍රිය රූප අරමුණක් ලැබීමෙන් ඇතිවන චක්ඛුද්වාරික ච්ත්ත වීථීයේ සිත් ඇතිවන අනුපිළිවෙල විමසා බලමු.

  1. භවංග - ඇසට රූප අරමුණ ලැබීමට මොහොතකට පෙර ඇතිවන භවංග සිත.
  
  

  2. භවංග චලන - ඇසට රූම අරමුණ ලැබුණු වහාම ඒ හේතුවෙන් සෙලවෙමින් උපදින භවංග සිත.
  
  

  3. භවංග උපච්ඡේද - ඇසට ලැබුණු රූප අරමුණට අදාලව නව සිතක් ඉපදීමට ඉඩදෙමින් නැතිවී යන (උපච්ඡේද වන) භවංග සිත.
  
  

  4. පංචද්වාරාවජ්ජනය - අරමුණ ලැබුනේ දොරටු 6 න් කුමන දොරටුවටදැයි විමසා බලමින් ඇතිවන උපේක්ඛා සහගත පංචද්වාරාවජ්ජන සිත. (අහේතුක කිරිය සිත)
  
  

  5. චක්ඛු විඤ්ඤාණය - ප්‍රිය රූප අරමුණක් ලැබී ඇති හෙයින් උපේක්ඛා සහගත චක්ඛු විඤ්ඤාණ සිත උපදී. (අහේතුක කුසල විපාක සිත).
  
  

  6. සම්පටිච්ඡනය - එම ප්‍රිය රූප අරමුණ පිළිගනිමින් උපේක්ඛා සහගත සම්පටිච්ඡන සිත උපදී.
  
  

  7. සන්තීරණය - ඇසට ලැබුණු එම රූප අරමුණ කුමක්දැයි තීරණය කරමින් උපේක්ඛා සහගත සන්තීරණ සිත උපදී. (අහේතුක කුසල විපාක සිත)
  
  

  8. වොත්ථපන - එම අරමුණ තවදුරටත් තීරණය කරමින් උපේක්ඛා සහගත මනෝද්වාරාවජ්ජන සිත උපදී. (අහේතුක කිරිය සිත)
  
  

  9. ජවන සිත - ප්‍රිය අරමුණ පිළිබඳව සතුටුදායකව තීරණය කර ඇති හෙයින් එම අරමුණ කෙරෙහි ලෝභය ඇති කරවමින් සෝමනස්ස සහගත දිට්ඨිගත සම්පයුත්ත අසංඛාරික සිත උපදී යැයි සිතමු. (පළමුවන ලෝභ සිත) මෙම සිත නැවත නැවතත් සත් වරක් උපදී.

  10. ජවන සිත

  11. ජවන සිත

  12. ජවන සිත

  13. ජවන සිත

  14. ජවන සිත

  15. ජවන සිත
  
  

  16. තදාරම්මණ සිත - නැවතත් උපේක්ඛා සහගත සන්තීරණ සිත දෙවරක් උපදී. (අහේතුක කුසල විපාක සිත)
  

  17. තදාරම්මණ සිත
  
  

• තදාරම්මණ සිත් දෙකෙන් පසු යලිත් ඉන්ද්‍රියකට අරමුණක් ලැබී නව චිත්ත වීථීයක් ඇතිවන තුරු දිගින් දිගටම භවංග සිතම උපදී.
  
  

• භවංග සිත ඉපදීමෙන් මතු විපාක උපදවන තරමේ ප්‍රභල කර්මයක් රැස් නොවේ.
  
  

• ජවන් සිත් හැර චිත්ත වීථීයේ අනෙකුත් සිත් අහේතුක සිත් වන බැවින් ඒවායින්ද කර්ම රැස් නොවේ.
  
  

• කුසල, අකුසල කර්ම රැස් වන්නේ චිත්ත වීථීයේ ජවන් සිත් මගින් පමණකි.
  
  

• ජවන් සිත් සතෙන් පළමුවන ජවන් සිතෙහි කර්ම ශක්තිය මෙලොවදීම විපාක දෙන අතර දිට්ඨධම්මවේදනීය කර්ම මෙලොවදී විපාක නොදුන්නේනම් අහෝසි කර්මයක් වේ.
  
  

• සත්වන ජවන් සිතෙහි කර්ම ශක්තිය මීලඟ දෙවන භවයේදී විපාක දෙන අතර උපපජ්ජවේදනීය කර්ම ලෙස හැඳින්වේ. දෙවන භවයේදී විපාක නොදුන්නේනම් අහෝසි කර්මයක් වේ.
  
  

• මැද ජවස් සිත් පහේ කර්ම ශක්තිය තෙවන භවයේ සිට සසරේ ඉඩ ලැඛෙන ඕනෑම මොහොතකදී විපාක දෙන අතර අපරාපරීය වේදනීය කර්ම ලෙස හැඳින්වේ. නැත්නම් අහෝසි කර්මයක් වේ.
  
  

  සටහන:-
  

  ඉහත චිත්ත වීථීයේ මුල් භවංග සිත් 3 සැබවින්ම චිත්ත වීථීයට අයත් නොවේ. චිත්ත වීථීයේ ආරම්භය මනාව පැහැදිලි වීම සඳහා පමණක් චිත්ත වීථීයට අයත් සේ දක්වා ඇත.
  
  

  අභ්‍යාස:-

  1. උපේක්ඛා සහගත ඥාණ සම්පයුත්ත අසංඛාරික විපාක සිත ප්‍රතිසන්ධි සිත වශයෙන් පහළ වූ පුද්ගලයෙකුගේ කනට අප්‍රිය ශබ්ද අරමුණක් ලැබීම නිසා එම අරමුණ කෙරෙහි ද්වේශයක් සහිතව දෝමනස්ස සහගත පටිඝ සම්පයුත්ත අසංකාරික සිත උපන්නේනම් ඊට අදාල චිත්ත වීථීයේ සිත් ඇතිවන අනුපිළිවෙල හා එම සිත් මොනවාද යන්න වගුවක දක්වන්න. (ල. 10)