අලුත් සහල් මංගල්‍යය
දහනව වන සියවසේ මුල දී, ජාතික උත්සවයක් ලෙසට අලුත් සහල් මංගල්‍යය ආරම්භ වී ඇත. අලුත් සහල් ගෙන ඒමට ගුරුදෙණියට පිටත් වීම, ගබඩාවල අලුත්ස හල්, වී තැන්පත් කිරීම හා අලුත් සහල් දානය පූජා කිරීම යනුවෙන් මේ උත්සවයේ වැදගත් අවස්ථා තුනක් ඇත.
ඉතා ඈත කාලයක පටන් දළදා මාලිගාවේ සිදු කරනු ලබන විශේෂ පූජාක්‍රම රාශියකි. නානුමුර මංගල්‍යය, අලුත් සහල් මංගල්‍යය, කාර්තික මංගල්‍යය, පෙරහැර මංගල්‍යය ආදිය ඒ අතරින් ප්‍රධාන වේ. මිනිසා ගොවිතැන ජීවනෝපාය කරගත් තැන් පටන්, ආගමික ප්‍රතිපත්ති හා චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර අනුසාරයෙන් ගොවිතැන පිළිබඳ සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායයක් බිහි විය. ඒ අනුව බෞද්ධ ගොවියා කුඹුරෙන් හෝ හේනෙන් හෝ ලබාගත් ධාන්‍යවලින් මුල් කොටස, එනම් අග්‍රඵලය, බුදු පුදට හා දෙව් පුදට වෙන් කළේ ය.
ශ්‍රී දළදා මාලිගාවේ නානුමුර මංගල්‍යයට අමතර ව, හැම වසරක ම දුරුතු පෝයට අලුත්ස හල් මංගල්‍යය පැවැත් වේ. එයින් අදහස් වන්නේ අලුත් අස්වැන්න ගෙට ගැනීමයි. මේ මංගල්‍යය ක්‍රි.ව. 1707-1739 රජ කළ, නරේන්ද්‍රසිංහ රජු විසින් ආරම්භ කරන ලද බව පැවසේ. මෙය අග්‍රශස්‍ය හා අගසස් දානය ලෙස ද හැඳින්වේ. එසේ ම, අලුත් සහල්මං ගල්‍යය අලුසාල් මංගල්‍යය, අලුසල් මංගල්‍යය ලෙස ද නම් කෙරේ.
එකල මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාලිගාවේ අලුත් සහල් මංගල්‍යය පිළිබඳ ව, චාරිත්‍ර පැවැත්වුණේ ගුරුදෙණිය කෙතෙහි හා ඒ ආශ්‍රිත අටුවල ගබඩා කළ වී අස්වැන්න ආශ්‍රිත ව ය. මහවැලි යෝජනා ක්‍රමයෙන් එම අටුව පිහිටි භූමිය ද ජලයෙන් යට වූයෙන් ඒ වෙනුවට කුණ්ඩසාලේ, පල්ලෙකැලේ, රජයේ ඉඩමකින් කොටසක් ශ්‍රී දළදා මාලිගාවට පවරා දී ඇත. වර්තමාන අටුව පිහිටා ඇත්තේ මෙහි ය. ශ්‍රී දළදා මාලිගාවට වාර්ෂික ව ලැබිය යුතු සම්බා හා වෙනත්වී සහල් අස්වැන්න තැන්පත් කරනුයේ මේ අටුවේ ය. ගුරුදෙණියේ පිහිටි රාජකීය සහල් ගබඩාව එ් ආකාරයෙන් ම මේ ඉඩමේ ඉදි කළ අතර, දැන් සහල් බෙදීමේ චාරිත්‍රය සිදු වන්නේ කුණ්ඩසාලේ ගබඩා කර ඇති අස්වැන්න ආශ්‍රිතව ය.
මේ උත්සවය අවස්ථා තුනකින් සමන්විත ය. පළමු ව දළදා මාලිගාවේ නැකැත්මො හොට්ටාල නැකැත් පත්‍රයක් සූදානම් කරයි. කපුරාල, වන්නකපුරාල, කට්ටියානෙරාල, වියන් අල්ලන්නන්, මුතුකුඩකරු, හොරණෑකරුවන්, දවුල් තම්මැට්ටම් වයන්නන් යනාදීන්ගෙන්ස මන්විත පෙරහැර දළදා මාලිගාවට පැමිණෙයි. නැකැත් පත්‍රයේ දක්වා ඇති සුබ නැකතට දළදා මාලිගාවේ දියවඩන නිලමේතුමා, කාරියකරවනරාල, දළදා මාලිගාවේ ලේකම් මහතා, වට්ටෝරුරාල, නාථ, විෂ්ණු, කතරගම, පත්තිනි දේවාලවල කපුරාලවරු යන මොවුහු, ගුරුදෙණියේ පැරණි අස්වැන්න ගබඩා කර ඇති අටුව (වර්තමාන කුණ්ඩසාලේ අටුව) කරා යති
දෙවනු ව සිටින විදානේවරු පෙරට පැමිණ, ඔවුන් පිළිගෙන, පෙරහැර ගබඩාව කරා කැඳවාගෙන යති. මෙහි දී විදානේ හා ගමරාලලා හත් දෙනෙක්දි යවඩන නිලමෙතුමාට බුලත් හුරුලු පිළිගන්වා, සහල් අස්වනු අටුව කරා පැමිණෙන ලෙස ආරාධනා කරති. පාවාඩ මතින් සහල් අටුව කරා (ධාන්‍යාගාරයට) යන දියවඩන නිලමෙතුමා එහි දී තේ පැන්, බුලත් ආදියෙන් සංග්‍රහ ලබයි. මෙහි දී ගමරාලලා හත් දෙනකු අඩුක්කු හැළි හතක් ද, ව්‍යංජන 30ක් ද, මේ ස්ථානයට ගෙන ආ යුතු ය. ශ්‍රී දළදා මාලිගාවෙන් හා සතර දේවාලවලින් පෙරහැරට පැමිණි ජනයාට මේ ආහාරවලින් සංග්‍රහ කෙරෙයි. මේ සංග්‍රහයෙන් අනතුරු ව දියවඩන
නිලමෙතුමා සහ මාලිගාවේ සෙසු නිලධාරිහු සහල්තැන්පත් කර ඇති ස්ථානයට යති. මඟුල් බෙර වැයීමෙන් ද, හේවිසි වාදනයෙන් ද ස්තෝත්‍ර ගායනා කිරීමෙන් ද අනතුරු ව සතර දේවාලවල කපුරාලවරු අෂ්ටක කියති. තදනන්තර ව මොහොට්ටාල ලේකම් මිටිය රැගෙන, “දළදා මාලිගාවට සහල් නැළි තිහයි වී නැළි පහළොවයි” යනුවෙන් පවසයි. දියවඩන නිලමෙතුමා සහල් බෙදීමේ සංකේතයක් වශයෙන් රිදී නැළියෙන් චාරිත්‍රානුකූල ව මාලිගාවට වී සහල් බෙදීමෙන් වී සහල් බෙදීමේ මංගල චාරිත්‍රය අරඹයි.
තෙවනු ව, මාලිගාවේ අටුවේ මනින්නා (මනන්නා) ලේකම් විසින් කියවනු ලබන ලේඛනයට අනුව ඒ ඒ ස්ථානයට වී සහල් බෙදා දෙයි. පළමු ව ශ්‍රී දළදා මාලිගාවට ද, ඉන් පසු පිළිවෙළින් විෂ්ණු, කතරගම, පත්තිනි යන දේවාලයවලට ද ඉන් පසු මල්වතු අස්ගිරි විහාරවලට ද වී සහල් මනිනු ලැබේ. නම් පොතේ පිළිවෙළ අනුව ගංගාරාමය, දෙගල්දොරුව, කුණ්ඩසාලේ ආදි දේවාලයවලට ද වී සහල් බෙදනු ලැබේ. මෙසේ බෙදා දුන් අස්වැන්න, හේමකදක තබා රැගෙන යෑම සිරිතයි.
එක් එක් දේවාලයට ලැබුණු ධාන්‍ය කොටස රැගෙන යන්නේ පෙරහැරෙනි. මාලිගාවේ හා සිවු දේවාලයේ පෙරහැර අස්වනු ගෙනැවිත් ලේවැල්ල අසල ගංගාරාමයේ තබා නවාතැන් ගැනීමේ චාරිත්‍රයක් පැවතිණි. වර්තමානයේ වී සහල් ලේවැල්ලේ තබා, පසු දා පැමිණ, අලි ඇතුන් සහිත පෙරහැරින් අස්වනු දළදා මාලිගාවටත් ඒ ඒ ස්ථානවලටත් ගෙන යති. එසේ ගෙන ගොස් සුබ මොහොතින් අස්වැන්න ගබඩා කෙරේ.දුරුතු පුර පසළොස්වක් පුන් පොහෝ දින, අලුත් සහලින් සේරු 80ක් ගෙන, ආහාර පිස, දළදා මාලිගාවේ “මහකිරිබොඬ” පාත්‍රයට පුරවා, ව්‍යංජන දෙතිසක් හා අවුළුපත් සමග දළදා වහන්සේට පූජා කෙරේ. තව ද, වී සහල් ලද දේවාලයවල හා විහාරස්ථානවල ද බුද්ධ පූජා පවත්වනු ලැබේ. වී සහල් ලබාගැනීම සඳහා යම් ආයතනයක් නො පැමිණිය හොත්, ඒවා ද දළදා මාලිගාවට අයත් වෙයි.
දළදා වහන්සේගේ හා දෙවිවරුන්ගේ ආශීර්වාදයෙන් නිසි කලට වැස්ස ලැබී, සරු අස්වැන්නක් ලැබෙන බවට විශ්වාසයක් පවතී. එම අස්වැන්නෙහි අග්‍ර කොටස දළදා වහන්සේට පූජා කිරීම, අලුත් සහල් මංගල්‍යයේ අරමුණ ලෙස සඳහන් කළ හැකි ය.
කතරගම කිරිවෙහෙර, පොලොන්නරුව ගල්විහාරය, කළුතර බෝධිය, අනුරාධපුර ශ්‍රී මහා බෝධිය, මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාලිගාව ආදි ස්ථාන කීපයක ම මේ අලුත් සහල් මංගල්‍යය පැවැත්වේ.
