සොළොස් මහා ජනපද

සොළොස් මහා ජනපද
1. අංග
2. මගධ
3. කාසි
4. කෝසල
5. වජ්ජි හෙවත් ව්රිජි
6. මල්ල
7. චේදී හෙවත් චේතිය
8. වත්ස හෙවත් වම්ස
9. කුරු
10. පංචාල
11. මච්ච හෙවත් මත්සය
12. සුරසේන
13. අස්මක
14. අවන්ති
15. ගන්ධාර
16. කාම්බෝජ

මෙම සොළොස් මහා ජනපද අතරින් රාජ්‍ය හතරක් ඉතා දියුණු තත්වයට පත්විය. ඛෙහෙවින් පුළුල් විය. ප්‍රබල විය.ඒ රාජ්‍ය මහා අධිරාජ්‍යය ලෙසින් හැදින්විය. එම අධිරාජ්‍යයන් හතර නම්,
1. මගධ අධිරාජ්‍යය
2. කෝසල අධිරාජ්‍යය
3. වත්ස අධිරාජ්‍යය
4. අවන්ති අධිරාජ්‍යය
මෙබදු අධිරාජ්‍යය හතරක් බිහිවුයේ සොළොස් මහා ජනපද අතරිනි.

අංග අධිරාජ්‍යය
අංග වැසියන් ගැන මුලින්ම පැහැදිලිව සඳහන් වන්නේ අථර්වන් වේදයේය. මලධ වැසියන්, ගාන්ධාරි වැසියන් හා මුජාවා වැසියන් මෙන් නොවටිනා මිනිසුන් ලෙස එහි අංග ජනපද වැසියන් දක්වා ඇත. ජෛන ප්‍රජාව, අංගවරුන් හා වංගවරුන් ආර්යය මනුෂ්‍යයන්ගේ මුල්ම කණ්ඩායමට අයත් වූවන් සේ වර්ග කරයි. මහා භාරතයට අනුව අංග ජනපදය පිහිටා තිබුණේ දළ වශයෙන් බිහාරයේ මොන්ගිර් සහ ඛෙන්ගාලයේ ඇතැම් ප්‍රදේශ වලය. චම්පා නදිය මගධයේ බටහිර මායිමේත්, අංග ජනපදයෙන් නැගෙනහිර මායිමත් වෙන්කරන ලදී. අංගයෙහි උතුරු මායිම වූයේ ද ගංගා නදියයි. කලින් මාලිනි ලෙස හඳුන්වන ලද එහි අග නගරය චම්පා නදිය හා ගංගා නදිය හමුවන ස්ථානයට නුදුරින් ගංගා නදියේ දකුණු ඉවුරේ පිහිටා තිබුණි. එය ආදිකාලීන ඉන්දියාවේ තිබූ ශක්තිමත්ම හා ප්‍රධාන නගර හයෙන් එකක් විය. එය වෙළඳ හා වානිජ කටයුතු සඳහා ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානයක් වු අතර එහි වෙළෙන්දන් ඈත පිහිටි ස්වර්ණභූමියට යාත්‍රා කරන ලදී. බිම්බිසාර රාජ්‍යය යටතේ අංග ජනපදය ද මගධ රාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත් විය.
මගධ අධිරාජ්‍යය
මගධ යනු මහා ජනපද 16ක් අතුරින් එකක් හෙවත් පුරාණ ඉන්දියාවේ කලාප වලින් එකකි. රාජධානියේ හරවත් ප්‍රදේශය ගන්ජෙස් වලට දකුණින් පිහිටි බිහාරයයි. එහි අග නගරය රජගහ වේ. (වර්තමානයේ රාජ්ගීර්) පිලිවෙලින් ලිච්චවී සහ අග යන රජ දරුවන් ජය ගැනීමත් සමග ජනපදය නැගෙනහිර උත්තර ප්‍රදේශය, බිහාරයේ වැඩි ප්‍රදේශයක් (ගංගා නදිය) සහ ඛෙන්ගෝල් යන ප්‍රදේශද ඇතුලත් වන පරිදි ව්‍යාප්ත විය. එය පුරාණ මගධ රාජධානිය පිළිබද විස්තර රාමායනය, මහා භාරත, පුරාන යන ග්‍රාන්තයන්හි ඇතුලත් වේ. එසේම බෞද්ධ හා ජෛන ප්‍රකාශන වල රාජධානිය පිළිබදව බොහෝ තැන් වල සදහන් කර ඇත. මගධ ජනයා සම්බන්ධයෙන් මුල්ම සදහනක් කෙරෙනුයේ අථර්වන් වේදයෙහි වන අතර ඔවුන් ඇන්ගා, ගාන්ධාරි, සහ මුජාවත් ජනයා සමග පහත් කොට සලකන ලද පිරිසක් ලෙස පෙන්වා තිබේ.
ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන ආගම් දෙකක් ආරම්භ වූයේ මගධ ප්‍රදේශයෙනි. ඉන්දියාවේ බලවත් රාජ්‍ය දෙකක් වූ මෞර්ය අධිරාජ්‍යය සහ ගුප්ත අධිරාජ්‍යය ආරම්භ වූයේ මගධයෙනි. මෙම අධිරාජ්‍යයන් පුරාණ ඉන්දියාවේ විද්‍යාව, ගණිතය, තාරකා විද්‍යාව ආගම සහ දර්ශන යන අංශයන්හි දියුණූව ගැන සලකා බලන ලද අතර එම කාල සීමාව ඉන්දියාවේ ස්වර්ණමය යුගය වශයෙන් සලකන ලදී. ග්‍රාමවාසීන් ඔවුන්ගේ ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන් වූ ග්‍රාමකවරුන් යටතේ රැස් වූහ. ඔවුන් පරිපාලනය විධායක, නෛතික සහ හමුදා කාණ්ඩ වලට ඛෙදා තිබිණි.

කාසි අධිරාජ්‍යය
කසීවරු ආර්යය ජනතාව වු අතරල ඔවුන් බරණාසි (නූතන බරණැස) අවට ප්‍රදේශයේ තම ජනාවාස පිහිටුවා ගෙන සිටියහ. කසී ජනපදයේ අගනුවර වුයේ බරණාසිය. බුදුරජාණන් වහන්සේට පෙර කසී ජනපදය මහා ජනපද 16 න් වඩාත්ම බලවත් එකක් විය. ජාතක කතා කිහිපයක්ම අනෙක් නගර වලට එපිටින් වු එහි ශ්‍රේෂ්ඨත්වය හා සමෘද්ධිමත් භාවය පිළිබද කරුණු හෙළි කරයි. ජාතක කතා මගින් කෝසල, අංග හා මගධ රාජ්‍යයන් සමග කසි රාජ්‍යයේ විරුද්ධවාදි බව ගැනද කරුණු හෙලි කරයි. කාලයක් පුරාවටම ඔවුන් අතර ශ්‍රේෂ්ඨත්වය සදහා ගැටුම් ඇති විය. කසී ජනපදයේ බිහාගත රජතුමා කෝසලය ආක්‍රමණය කළේයග කසී ජනපද වාසීන් කෝසල හා වේදේහ වාසීන් සමග වේද පාඨවල සදහන් වන අතර ඔවුන් සමීපවම මිත්‍රශීලි මිනිසුන් බවට එමගින් පැහැදිලි වෙි. මත්ස්‍ය පුරාණ හා ඇල්ඛෙරුණි ග්‍රන්ථ වලදී කසී යන්න පිලිවෙලින් කෞසිකා හා කෞෂක ලෙස හදුන්වයි. අනෙකුත් සියලු ඉපැරණි පාඨ එය හඳුන්වන්නේ කසී ලෙසය.

කෝසල අධිරාජ්‍යය
කෝසලවරුන්ගේ රාජ්‍ය පිහිටා තිබුණේ මගධයට වයඹින් වන අතරල එහි අගනුවර වුයේ සාවත්ති පුරය එය ගොරක්පූර් වල සිට සැතපුම් 70 ක් පමණ වයඹ දෙසින් පිහිටා තිබුණිග එහි දකුණු සීමාව ලෙස ගංඟා නදිය ද නැගෙනහිර සිමා මායිම ලෙස ගන්දක් නදිය ද උතුරු සිමාව ලෙස හිමාල කඳු පන්තිය ද පිහිටියේ ය. මෙම රාජධානිය පසේනදි කොසොල් රජතුමා විසින් පාලනය කළ අතර ඉන් පසු ඔහුගේ පුත් විඩුඩහ විසින් රාජධානිය භාර ගන්නා ලදී. කෝසලයේ පාලකයා විඩුඩහ වු කාලයේදී කෝසලය නිතැතින්ම මගධය වෙත ඇදී ගියේය. කෝසලයේ ප්‍රධාන නගර අතර අයෝධ්‍යා, සාකේත, බරණැස් හා සාවස්ති නගරවෙයි.

වජ්ජි අධිරාජ්‍යය
වජ්ජි ජනයා හෝ විරිජින් ඒකාබද්ධ වු කාණ්ඩ 8 කින් හෝ 9 කින් සමන්විත වේ. විදේහ අගනගරය වූ මිථිලා දකුණු දිග ඉන්දියාවේ දේශපාලන හා සංස්කෘතික කටයුතු වල ප්‍රමුඛ මධ්‍යස්ථානය විය. ජනක රජුගේ කාලයේ දී විදේහය ප්‍රමුඛස්ථානයට පත් විය. විදේහයේ අවසාන රජු වු කළාර විසින් බ්‍රාහ්මණ ස්ත්‍රියක දිනා ගැනීමට කරන ලද උත්සාහය නිසා ඔහුව රාජධානියෙන් පළවා හරින ලදී. ඔහුගේ රාජධානියේ නටඹුන් මත ලිච්ජවි, විදේහ සහ තවත් කුඩා කාණ්ඩ 7 ක් එක්ව සමූහාණ්ඩුවක් බිහි විය. ලිච්ඡවීවරු ස්වාධීන මිනිස් කොට්ඨාසයක් විය. මහාවීරගේ මව ලිච්ඡවි කුමාරිකාව කි. ලිච්ඡවින්ගේ අගනගරය හා බලවත් වර්ජියානු සමුහාණ්ඩුවේ දේශපාලන මුලස්ථානය වුයේ වෛශාලියයි. (දකුණු බිහාරි ප්‍රාන්තයේ වෛශාලි දිස්ත්‍රීක්කයේ වූ වර්තමාන බසාර්ග්) වෛශාලිය ගංගා නදියට සැතපුම් 25 ක් උතුරින් ද රාජග්‍රිහ ට සැතපුම් 38 ක් දුරින් ද පිහිටි සෞභාග්‍යමත් නගරයක් විය. දෙවන බෞද්ධ සංගායනාව වෛශාලියේදී පැවැත්විණි. ලිච්ඡවිහු බෞද්ධ අනුගාමිකයෝ වුහ. විවිධ අවස්ථාවන් හි දි බුදුරජාණන් වහන්සේ ඔවුන් වෙත වැඩම කළ බැව් ද කියවේ. ඔවුහු විවාහ සබඳතා නිසා මගධය හා සමීපව බැදුණු අතර මධ්‍යතන යුගයේ ආරම්භය දක්වාම ලිච්ඡවි රජ පෙළපතේ එක් ශාඛාවක් නේපාලය පාලනය කළ නමුදු වත්මන් නේපාලයේ ෂා රජ පෙළපත සමග ඔවුන්ගේ සම්බන්ධයක් නොමැත. මනුස්මෘතියෙහි සදහන් අන්දමට ලිච්ඡවීන් ක්ෂත්‍රීය වංශිකයන් නියෝජනය කරයි. බලවත් වජ්ඡි සමූහාණ්ඩුවේ කේන්ද්‍රස්ථානය හා ලිච්ඡවින්ගේ අගනගරය වු වෛශාලිය මගධයේ අජාසත් රජු විසින් පරාජය කරන ලදී.

මල්ල අධිරාජ්‍යය
බටහිරින් ශාක්‍ය ජනපදයදල දකුණින් වජ්ජි රටද මෙහි දේශසීමාවන්ය. මල්ල ජනපදය ගණ තන්ත්‍ර පාලන ක්‍රමය අනුව පාලනය විය. මල්ල රජවරු ඔක්කාක රාජවංශයට අයත් වෙති. මීට අයත් ඉතා ප්‍රකට නගරයක් වශයෙන් කුසිනාරා නුවර දැක්විය හැක. බුදුරදුන් පිරිනිවන්පාන ලද්දේ එම නුවර පැවති උපවත්තන නම් සල් උයනේදිය. පාවා නුවර අගනුවර නම් විය. නිගන්ඨනාථ පුත්ත ශාස්තෘවරයා කලුරිය කරන ලද්දේ පාවා නුවර දීය. පාවා නුවර චුන්දකම්මාර පුත්‍රයාට අයත් අඹ වනයක් තිබිණ. බුදුරදුන් එම අඹ වනයේදී වස් වසා සිටි බව දැක්වෙයි. බුදු සිරිත හා සම්බන්ධතා දක්වන රාජ්‍යය ලෙස මල්ල රාජ්‍ය හැදින්විය හැක.

චේති අධිරාජ්‍යය
කොසොල් රටට බටහිරින් කුරු රටට ආසන්නයෙන් යමුනා නදී තීරයේ පිහිටා තිබිණි. දකුණු සීමාව වුයේ වින්ද්‍යා නම් කදු වැටිය බුදුරදුන් දහවන වස් කාලය වැඩසිටි පාරල්‍යෙය ගමද චේතිය රාජ්‍යය ආසන්නයෙන් පිහිටා තිබිණි.

වත්ස අධිරාජ්‍යය
අවන්ති රටට උතුරින් යමුනා ගං තිරයේ පිහිටි ජනපදයකි. ඛෙහෙවින් ප්‍රකට වූ දියුණුවට පත්ව පැවති ප්‍රධාන අධිරාජ්‍යය හතර අතර එකක් වශයෙන් වත්ස රාජ්‍ය හැදින්විය හැක. බුද්ධ කාලයේ මෙහි පාලකයා වුයේ උදේනි රජුය. අග මෙහෙසිය වුයේ අවන්ති නම් මහා අධිරාජ්‍යයේ පාලකයා වූ චණ්ඩපජ්ජෝත රජුගේ දියණියකි. ඇය වාසුලදත්ත නමින් හදුන්වයි. බෝධිරාජ කුමාරයා උදේනි රජුගේ පුත්‍රයෙකි.
අගනුවරව පැවතියේ ඉතා ප්‍රකටව පැවති කොසඹෑ නුවරයි. මෙහි බදිරිකාරාමය, ඝෝශිතාරාමය, කුක්කුඨාරාමය, පාවාරිකාරාමය නමින් ආරාම හතරක් විය. බුදුරදුන් නමවන වස් කාලය වැඩ සිටියේද ඝෝශිතාරාමයේය. කොසඹෑ නුවර ධර්මධර හා විනයධර යන භික්ෂු දෙපිරිස අතර ඇති වූ අසමගියක් පිලිබදව ප්‍රකටය. කොසඹෑ නුවර උදයවන නම් උයනේදී පින්ඩෝලභාරද්වාජ නම් තෙරුන්ගෙන් බණ අසා පැහැදී උදේනි රජතුමා බෞද්ධයෙකු බවට පත් විය. චණ්ඩපජ්ජෝත රජු ලී වලින් ඇතකු සාදවා උපක්‍රමශිලිව ක්‍රියාකොට උදේනි රජු තම සිරකාරයෙකු බවට පත්කර ගත්තේය. සිරගතව සිටි කාලය තුල චණ්ඩපජ්ජෝත රජුගේ වාසුලදත්තා නම් දියණියට සමග සම්බන්ධතාවයක් ඇතිකර ගෙන ඇයත් සමග සිරමැදිරියෙන් පැන ගියේය. මෙම රජුගේ දාසියක් වූ කුජ්ජුත්තරාව ශ්‍රද්ධාවන්තියක් ලෙස ඉතා ප්‍රකටය. රජතුමාට ඉතා දක්ෂ චතුරංගනී සේනාවක්ද විය. කාන්තාවන් පවා රහස්‍ය ඔත්තු සේවයේ යොදවාගෙන ඇත.

කුරු අධිරාජ්‍යය
කුරු රාජ්‍යට නැගෙනහිරින් පංචාලයද දකුණින් මත්ස්‍ය රාජ්‍යයද මෙහි දේශ සීමාවන්ය. එහි අගනුවර ඉදිපත් නුවරයි. කුරු රාජ්‍ය සැපදායක දේශගුණයකින් යුක්ත විය. නිරෝගී ශක්තිමත් බුද්ධිමත් මිනිසුන් වාසය කල රාජ්‍යක් ලෙස ප්‍රකටය. නුවණ මුහුකුරා ගිය පිරිසකි. ඒ නිසාම බුදුරදුන් කුරු රට වැසියන්ට දේශනා කරන ලද සුත්‍ර ඛෙහෙවින් ගැඹුරු දාර්ශනික සංකල්ප වලින් අනූන ඒවා වේ.
සතිපට්ඨාන සුත්‍රය, මහා සතිපට්ඨාන සුත්‍රය, පරෝපම, රුක්ඛෝපම, මාගන්ධිය ආදී ගැඹුරු සුත්‍ර කුරු රටේදී දේශනා කල ඒවා වෙයි. භාවනා කිරීම ඔවුන් සතු විශේෂ ලක්ෂණයකි.දැසි දසුන් පවා හරවත් දෙයක් ගෙන පමණක් කතා කළහ. කිසි විටකත් හිස් වචන දෙඩීමෙන් කල් නොගෙහුව. රට්ඨපාල හිමියන්ගේ ජාත භූමියද කුරු රටට අයත් තුල්ලකොට්ඨ_ක පුරයි. කුරු රටෙහි ආරාම තිබී නැති බවද දැක්වෙයි. භාවනා නොකිරීම ලැජ්ජාසහගත වීමට හේතුවක් සේ සැලකුහ.

පංචාල අධිරාජ්‍යය
පංචාල ගෝත්‍රිකයන් පදිංචිව ඇත්තේ නැගෙනහිර තුර්කි කදුකර ආශ්‍රිතව ගංඟා නම් ගඟ අසබඩය. එය බොහෝ විට සාමකාමී දැක්මක් සහිත හෝ නූතන බුදුහිමියන් විසු ෆරුක්බාද් හා උත්තර ප්‍රදේශයට යාබද ප්‍රදේශ වල පැතිර තිඛෙන්නට ඇත. මෙම රට උත්තර (උතුරු) පංචාල සහ දක්ෂිණ (දකුණු) පංචාල වශයෙන් ඛෙදා දක්වා ඇත. තමිපිලායා හෝ තම්පිල් යන ෆාරුක්බාද් වල පිහිටා ඇති නගර වල දක්ෂින පංචාලයේ අගනුවර පිහිටා ඇත. ප්‍රසිද්ධ නගරයක් වන ~තන්යාකුබිජ~ හෝ කනායුජ්~ පිහිටා ඇත්තේ ද පංචාල රාජධානියේය. පංචාලයන්හි රාජකීය ගෝත්‍රිකයන් පස්වන, හයවන ශතවර්ෂයේ දී කෞටිල්‍යය විසින් රචිත අර්ථශාස්ත්‍රයේ සහතික කොට පෙන්වා දී තිඛෙන්නේ පංචාලය ~රාජශවෝද පංජවින් ව්‍යවස්ථාව ලෙස පත්වී ඇති බවයි.

මත්ස්‍ය අධිරාජ්‍යය
කුරු රටට දකුණින් යමුනා නදියට බටහිරින් මෙම රාජ්‍ය පිහිටා ඇත. අගනුවර චීරාටපුරයි. සමුහාණ්ඩු ක්‍රමය අනුව පාලනය සිදුවිය. රණකාමීන් සිටි රටක් බව මත්ස්‍ය රාජ්‍ය අවට රාජ්‍ය සමග මිත්‍රශීලීව ක්‍රියාකර ඇත.

සූරසේන අධිරාජ්‍යය
මත්ස්‍ය රාජ්‍යට නිරිත දිගින් යමුනා නදියට බටහිරින් ඇති අතර බුද්ධ කාලයේ පාලකයා වුයේ අවන්ති පුත්‍ර නම් රජතුමාය. අගනුවර වුයේ මදුරා පුරයි. ශ්‍රී ක්‍රිෂ්ණ නම් හින්දු දෙවියන්ගේ උපන් භූමියද මදුරා පුරයි. බුදුරදුන් මදුරා පුරය ගැන හදුන්වා දී ඇත්තේ ර්‍ණමහණෙනි, මදුරාවේ ආදීනව පහකි. භූමිය විශමය. බොහෝ දූවිලි සහිතය. චණ්ඩ සුනඛයෝය. වසාල යක්ෂයෝය. පිණ්ඩාහාර දුර්ලභය.” යනුවෙන් දැක්වෙන විග්‍රහයට අනුව මයුරාව ඛෙහෙවින් කටුක ප්‍රදේශයක් බව පැහැදිලි වෙයි. වේරංජාවද මයුරාවට සමීප සුප්‍රකට ප්‍රදේශයකි.

අස්සක අධිරාජ්‍යය
අස්සක හෝ අශ්මක ගෝත්‍රයේ භූමි ප්‍රදේශය පිහිටා තිබුණේ දකුණු දිග ඉන්දියාවේය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කාලයේදී අශ්සක පිහිටා තිබුණේ ගොදාවරි ගඟ අසබඩය. අශ්මකවරු කණිනි යන්නෙන් ද හදුන්වනු ලැබේ. ගොදාවරි ගංඟාව අස්සක වරුන්ගේ රාජ්‍යය මුලක්කා (හෝ ආලක) වරුන්ගේ රාජ්‍යයෙන් වෙන් කරන ලදි. අස්සක වරුන්ගේ රාජ්‍යය මධ්‍ය දේශ සීමාවෙන් පිටත පිහිටියේය. එය පිහිටා තිබුණේ දකුණු උස්මාවතේ හෝ දක්ෂිණ පතයේ ය. එක් කාලයකදී අස්සක රාජ්‍යයට මුලක්කා ඇතුළත් වු අතරල ඔවුන්ගේ රාජ්‍ය අවන්ති රාජ්‍යය සමග සහයෝගයෙන් කටයුතු කරන ලදී.

අවන්ති අධිරාජ්‍යය
අවන්තිවරුන්ගේ රාජධානිය බටහිර ඉන්දියාවේ වැදගත් රාජධානියක් වු අතර එය බුදු දහම ප්‍රචලිත වු කාලයේදි ඉන්දියාවේ තිබු සුවිශල් රාජධානි හතරෙන් එකකි. අනෙක් තුන වන්නේ කෝසලල වත්ස හා මගධයයි. අවන්ති අධිරාජ්‍ය වෙට්ට්‍රවති ගඟ මගින් දකුණ හා උතුර ලෙස කොටස් 2 කට ඛෙදනු ලැබේ. දක්ෂිණ අවන්ති රාජ්‍යයේ අගනගරය මහිස්සති (සංස්කෘත මහිශමුති) වු අතර උතුරු දිග අවන්තියේ අධිරාජ්‍යය වුයේ උජ්ජයිනිය. (සංස්කෘත උජ්ජයින) නමුත් මහාවීර හා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කාලයේදී සංයුක්ත අවන්ති අගනගරය වුයේ උජ්ජයිනියයි. අවන්ති අධිරාජ්‍යය වර්තමාන මල්වා, නිමාර් හා මධ්‍ය ප්‍රදේශයේ ආසන්න කොටස් වලට දළ වශයෙන් අනුරූපය. මහිෂ්මති හා උජ්ජයින් නගර දෙකම පිහිටා තිබුණේ රාජග්‍රිහ සිට ප්‍රතිෂ්ථාන (නූතන පයිතන්) දක්වා දිවෙන දක්ෂිණ පථ ලෙස හදුන්වන දකුණු දිග උස්මාවතෙහිය. අවන්ති බෞද්ධාගමේ වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් වු අතර වැදගත් හිමිවරුන් හා තෙරණියන් මෙහි ඉපිද ජීවත් වන ලදී. අවන්තිහි නදිවර්ධන රජතුමා මගධහි ශිෂුනාග රජතුමා විසින් පරාජයට පත් කරන ලදී. පසුව අවන්ති මගධ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත් විය.

ගන්ධාර අධිරාජ්‍යය
උතුරු දිග පකිස්ථානයේ හා නැගෙනහිර ඇෆගනිස්ථානයේ පිහිටා තිබුනේ පෞරාණික රාජධානිය ගාන්ධාර නම් විය. ගාන්ධාර රාජධානිය ප්‍රධාන වශයෙන් පිහිටා තිබු පෙෂාවර් නිම්නය, පොටෝ හර් සානුව සහ කාබුන් නදිය කේන්ද්‍රගත කරගෙනය. එහි ප්‍රධාන නගර වුයේ පුරුෂපුරය (පුරුෂයන්ගේ නගරය) නූතන පෙෂාවර් නගරය හා තක්ෂිලාවයි.
ගාන්ධාර රාජධානිය ක්‍රිස්තු පූර්ව පළමු ශතවර්ෂයේ සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ එකොළොස් වන සියවස දක්වා අඛණ්ඩව පැවැතුණි. ක්‍රිස්තුවර්ෂ පළමු සියවසේ සිට පස්වන සියවස දක්වා වූ කාලය තුළ ගාන්ධාර රාජධානිය එහි උපරිමයට ලඟා විය. ඒ සඳහා දායක වු පාලකයා වුයේ බෞද්ධ රජෙකු වූ කුෂාන් ය.
දසවන හා එකොළොස්වන ශතවර්ෂයන්හි එහි පාලනය මුස්ලිම් භක්තික අධිරාජයන් අතට පත් වීමට ප්‍රථම එහි පාලනය හින්දු භක්තිකයන් වූ ෂහිවරුන් අත විය. ෂහිවරු මෙය ඉතිහාස කතෘ අල්බියිරුනි විසින් හින්දු පාලකයන් හැඳින්වීමට යොදා ගන්නා ලදී. ගසන්හි මහමුද් එහි පාලනය ක්‍රිස්තුවර්ෂ 1021 දී අත්පත් කරගත් පසු, ගාන්ධාර යන නාමය භාවිතයෙන් ඉවත්විය. මෝගල් යුගයේ දී එම ප්‍රාදේශිකය ලාහෝර් සිට හෝ කාබුල් සිට පාලනය කෙරිණි. එම කාලයේ දී ගාන්ධාර ප්‍රදේශය කාබුල් ප්‍රාන්තයේ කොටසක් විය.

කාම්බෝජ අධිරාජ්‍යය
සංස්කෘත සහ පාලි ග්‍රන්ථ වල සඳහන් පරිදි කාම්බෝජවරු යකඩ යුගයේ ඉන්දියාවේ විසු ක්ෂත්‍රීය ගෝත්‍රිකයෝය. ගෝත්‍රිකයින් හෝ රාජධානියක් ලෙස කාම්බෝජවරු පිළිබඳව මහා භාරතයේ වේදාංග සාහිත්‍යයෙහි ද සඳහන් වේ.
කාම්බෝජ රාජධානි පිහිටා තිබුණේ වයඹ දිග ඉන්දියාවේය. සමහර උගතුන් පවසන පරිදි පැරණි කාම්බෝජවරු ඉන්දු ආර්යයන්ගේම කොටසකි. ඇතැම් කාම්බෝජවරුන් ඉන්දු ආර්යයන් ලෙස හඳුන්වති. තවත් සමහරු ද මැක්ඩොනල්ඩ් ඉන්දීය සහ ඉරාන ජාතිකයන් සේ හඳුන්වති. කෙසේ වෙතත් දැන් බොහෝ උගතුන්ගේ මතය නම් කාම්බෝජවරු යනු ඉරාන ජාතිකයන් බවය. ඇතැම් උගතුන් කාම්බෝජවරුන් යනු ඉන්දීය රාජකීය ගෝත්‍රයක් සේ සලකයි. මතුරා සිංහ අගනුවරෙහි ~මහා කාස්මිපුර රාජවුලය~ සහ අශෝක රජතුමාගේ නිපදවීම් මත මෙය වඩාත් සහතික වන්නේය.
ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරය සහ ඉන්දියානු ප්‍රාග් තුජනා යුගය තුළ කාම්බෝජ වැසියන් ගුජරාත් ප්‍රදේශයටත් ඉන්දියාවටත්, ශ්‍රී ලංකාවටත් පසුව දෙවැනි සහ පස්වැනි ශතවර්ෂ වලදි ඛෙංගාලය සහ කාම්බෝජයටත් සංක්‍රමණය විය. දහවන ශතවර්ෂය තුළ දී ඔවුන් විසින් මධ්‍යම ඉන්දියාවේ සහ උතුරු බටහිර ඛෙංගාල ප්‍රදේශවල තම ප්‍රතිපත්ති ස්ථානගත කරන ලදී.
කාම්බෝජ ගෝත්‍රය උසස් පංජානි ගෝත්‍රිකයන්ගෙන්, සියනා පෝස් ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් හා ඇෆ්ගනිස්ථානු නුරිස්ටන් පළාත් ජනයාගෙනුත් පැවතෙන බවටද විශ්වාස පවතියි.