18 පාඩම, මෙත්ත සූත්‍රය (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)

සටහන:-
පහත කෙටි සටහනෙහි කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයට අදාළව දහම් පාසල් පෙළ පොතෙහි සඳහන් ගාථා අර්ථයන් සහ පාලි වචනාර්ථයන් මෙන්ම පිරුවානා පොත් වහන්සේගෙන් උපුටාගත් ගාථා අර්ථයන් සහ පාලි වචනාර්ථයන් ද වෙන වෙනම දක්වා ඇත. ගුරුවරයාගේ දුරාවබෝධය සඳහාම මෙසේ කොට ඇත. ඇතැම් තැනක මෙම ග්‍රන්ථද්වයෙහි වචනාර්ථයන් පරස්පර සේ හැඟුනද හොඳින් බැලුවහොත් එය එසේ නොවන බව පසක් වේ. පිරුවානා පොත් වහන්සේගෙන් කළ උපුටාගැනීම් සියල්ල සටහන:- වශයෙන් වෙනම දක්වා ඇත. ඒ කිසිවක් දරුවාගේ සටහන් පොතට ඇතුලත් නොකළ යුතුය.

• කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයෙහි පහත සඳහන් කරුණු අඩංගු වේ.

  1. නිර්වාණාවබෝධයට කැමති තැනැත්තෙකු සතු විය යුතු ගුණ ධර්ම.

  2. මෛත්‍රිය වැඩිය යුතු සත්ව කොට්ටාශ.

  3. මෛත්‍රිය වඩන අයුරු දැක්වෙන උපමාව.

  4. භාවනා කිරීමට සුදුසු ඉරියව්.
   
  

• නිර්වාණාවබෝධයට කැමති තැනැත්තෙකු සතු විය යුතු ගුණ ධර්ම 15 ක් කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයේ සඳහන් වේ.
   

  1. කරණීය මත්‍ථ කුසලේන - යං තං සන්තං පදං අභිසමෙච්ච
      සක්කො උජූ ච සූජූ ච - සුවචො චස්ස මුදු අනතිමානි
   

  1. සක්කෝ - පිළිවෙත් පිරීමෙහි දක්ෂයෙකු වීම.

  2. උජු - කයින් හා වචනයෙන් අවංක කෙනෙකු වීම.

  3. සූජූ - සිතින් පවා, වඩාත් අවංක කෙනෙකු වීම.

  4. සුවච - අවවාද පිළිගන්නා කීකරු කෙනෙකු වීම.

  5. මුදු - මෘදු ගතිගුණ ඇති කෙනෙකු වීම.

  6. අනතිමානී - මානය අඩු හෙවත් අනතිමානී කෙනෙකු වීම.

  සටහන:-

  මානය යනු කුමක්දැයි සහ අනතිමනී හා නිහතමානී යන වචනද්වයෙහි අර්ථයන් දරුවාට කියා දෙන්න.

  තමන් හා අනුන් සන්සන්දනය කිරීම මානයයි. මානය තෙආකාරය.
  i. සෙය්‍යමාන - තමා අනුන්ට වඩා උසස් යැයි සිතීම.
  ii. හීනමාන - තමා අනුන්ට වඩා පහත් යැයි සිතීම.
  iii. සදිසමාන - තමා හා අනුන් සමාන යැයි සිතීම.

  අනතිමානී - මානය අඩු නමුත් සම්පූරණයෙන් නිරුද්ධ නොකරන ලද පෘතග්ජනයන් වෙනුවෙන් යෙදේ.
  නිහතමානී - බුදු, පසේබුදු, මහරහත් වැනි මානය සම්පූර්ණයෙන් නිරුද්ධ කරන ලද්දවුන් වෙනුවෙන් පමණක්ම යෙදේ.
   

  සටහන:-
  පළමුවන ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  ශාන්ත පද සංඛ්‍යාත නිවන් සුවය ලබනු කැමති, මතු දියුණුවෙහි සමර්ථයා එයට නිසි දේ කළ යුත්තේය. ඔහු දක්ෂ විය යුතුය. සෘජු විය යුතුය. මැනැවින් සෘජු විය යුතුය. කීකරු විය යුතුය. මෘදු විය යුතුය. අනතිමානී විය යුතුය.

  කරණීයමත්ථ (කරණීය+ අත්ථ)  කුසලෙන – තමාට අර්ථයක් හෙවත් යහපතක් කරගන්නෙක් විසින්

  යං තං සන්තං පදං අභිසමෙච්ච – ඒ ශාන්ත පදය (නිවන) අවබෝධයෙන්
  
  

  2. සන්තුස්සකො ච සුභරො ච - අප්පකිච්චො ච සල්ලහුකවුත්ති
      සන්තින්ද්‍රියො ච නිපකො ච - අප්පගබ්බො කුලෙසු අනනුගිද්ධො
   

  7. සන්තුස්සකෝ - ලද දෙයින් සතුටු වන කෙනෙකු වීම.
  

  8. සුභරෝ - පහසුවෙන් පෝෂණය කළ හැකි අයෙකු වීම.

  9. අප්ප-කිච්ච - වැඩ අඩු කෙනෙකු වීම.

  10. සල්ලහුක වුත්තී - සැහැල්ලු පැවැත්මෙන් යුක්ත කෙනෙකු වීම.

  11. සන්තින්ද්‍රිය - සන්සුන් වූ ඉඳුරන් ඇති අයෙකු වීම.

  12. නිපක - තැනට සුදුසු නුවණ ඇති අයෙකු වීම.

  13. අප්පගබ්භ - රළු ගති නොමැති අයෙකු වීම. (ප්‍රගල්භ නොවන)

  14. කුලේසු අනනුගිද්ධෝ - ඇසුරු කරන පවුල් සමග නොඇලුනු අයෙකු වීම.

  සටහන:-
  මෙම කරුණ ගිහියන්ට වඩා භික්ෂූන් වහන්සේලා සඳහා අදාල වේ.
   

  සටහන:-
  දෙවන ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය පහත දැක්වේ.

  (ඔහු) ලද දෙයින් සතුටු වන්නෙක් ද, පහසුවෙන් පෝෂණය කළ හැක්කෙක් ද, බොහෝ කටයුතු නැත්තෙක් ද, සැහැල්ලු පැවතු ඇත්තෙක් ද, සන්සුන් ඉඳුරන් ඇත්තෙක් ද, නිසි නුවණ ඇත්තෙක් ද, දැමුණු ගති ඇත්තෙක් ද, පවුල්හි නො ඇලුනෙක් ද විය යුතු ය.
   

  3. නච ඛුද්ධං සමාචරේ - කිඤ්චි යේන විඤ්ඤු පරේ උපවදෙය්‍යුං
      සුඛිනො වා ඛේමිනො හොන්තු - සබ්බේ සත්තා භවන්තු සුඛිතත්තා
   

  15. නච ඛුද්දං සමාචරේ කිඤ්චි යේන විඤ්ඤූ පරේ උපවදෙය්‍යුං - නුවණැත්තන්ගේ දෝෂදර්ශනයට ලක්විය හැකි ආකාරයේ කිසිඳු වරදක් නොකරන අයෙකු වීම.
   

  සටහන:-
  තෙවන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  (ඔහු) නුවණැත්තන් ගරහන කුඩා වූ හෝ වරදක්වත් නොකරන්නේ ය. සියලු සත්ත්වයෝ සැප ඇත්තේ වෙත්වා භය නැත්තේ වෙත්වා සුඛිත සිත් ඇත්තෝ වෙත්වා යි. (ද)

  න ච ඛුද්දං සමාචරෙ – සුළු වූත් හැසිරීමක් නැති
  

  කිඤ්චි යෙන විඤ්ඤූ පරෙ – යම් ඒ අනෙක් නුවණැත්තන්

  උපවදෙය්‍යුං - විසින් ගැරහීමට ලක්විය හැකි

  සුඛිනො වා - (කයිනුත්) සුවපත්

  ඛෙමිනො හොන්තු – නොබිය වූ

  සබ්බේ සත්තා භවන්තු සුඛිතත්තා - සියලු සත්වයෝ (සිතිනුත්) සුවපත් වේවා!
   
  

• මෛත්‍රිය වැඩිය යුතු සත්ව කොට්ඨාශ පිළිබඳව මෙතැන් සිට විස්තර කොට ඇත.
   

  4. යෙ කේචි පාණ භූතත්ථි - තසා වා ථාවරා වා අනවසේසා
      දීඝා වා යේ මහන්තා වා - මජ්ඣිමා රස්සකාණුකථූලා
   

  1. තසා වා - කෙලෙස් ඇති සත්වයෝ ද

  2. ථාවරා වා - කෙලෙස් නැති සත්වයෝ ද

  3. අනවසේසා යේ කේචි පාණභූතත්ථී - ඉතිරි නැතිව සියලු ප්‍රාණීහු ද

  4. දීඝා - දිග ශරීර ඇති සත්වයෝ ද

  5. මහන්තා - මහත් වූ ශරීර ඇති සත්වයෝ ද

  6. මජ්ඣිමා - මධ්‍යම ශරීර ඇති සත්වයෝ ද

  7. රස්සක - මිටි ශරීර ඇති සත්වයෝ ද

  8. අණුක - ඉතා කුඩා ශරීර ඇති සත්වයෝ ද

  9. ථූලා - වටකුරු ශරීර ඇති සත්වයෝ ද
   

  සටහන:-
  සිව්වන ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  (කෙලෙස් නිසා) බියෙන් තැතිගත් සත්ත්වයෝ ද, එසේ නොවී ස්ථාවරව සිටින සත්ත්වයෝ ද, දිගු, මහත, මධ්‍යම ප්‍රමාණ සිරුරු ඇත්තො ද, ඉතා ක්ෂුද්‍ර සියුම් කය ඇති හා ස්ථූල ශරීර ඇත්තෝ ද,

  යෙ කෙචි පාණ භූතත්ථි - යම්තාක් පණඇතියවුන් සිටින්නේ නම්

  තසා වා - තැතිගත් හෝ

  ථාවරා වා - ස්ථාවර හෙවත් තැති නොගත් (අර්හත්ඵල සමාපත්තියට පැමිණී උතුමන් තැති නොගත් යන්නෙන් අදහස් වේ)

  අනවසෙසා - ඉතුරු නැතිවම

  දීඝා වා – දිග් වූ හෝ

  යෙ මහන්තා වා – මහත් වූ

  මජ්ඣිමා- මධ්‍යම ප්‍රමාණ කය ඇති

  රස්සක –කෙටි ප්‍රමාණ කය ඇති

  (අ)ණුක - ඉතා සියුම්

  ථූලා – ස්ථූල වූ
   

  5. දිට්ඨා වෙ යෙව අද්දිට්ඨා - යෙච දූරෙ වසන්ති අවිදූරෙ
      භූතා වා සම්භවෙසීවා - සබ්බේ සත්තා භවන්තු සුඛිතත්තා
   

  10. දිට්ඨා - ඇසට පෙනෙන සත්වයෝ ද

  11. අද්දිට්ඨා - ඇසට නොපෙනෙන සත්වයෝ ද

  12. දූරේ - දුර වසන සත්වයෝ ද

  13. අවිදූරේ - ළඟ වසන සත්වයෝ ද

  14. භූතා - උපන් සත්වයෝ ද

  15. සම්භවේසි - ඉපදීමට සිටින සත්වයෝ ද

  16. සබ්බේ සත්තා - සියලු සත්වයෝ ද

  සුඛිතත්තා භවන්තු - සතුටු සිත් ඇත්තෝ වෙත්වා
   

  සටහන:-
  පස්වන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  පෙනෙන නොපෙනෙන හෝ දුර, නුදුර හෝ ඉපදීමට සිටින, ඉපදී සිටින හෝ සියලු සත්ත්වයෝ සුඛිත වෙත්වා යි ද මෙත් වඩන්නේ ය.

  දිට්ඨා වා - දුටු සත්ත්වයන් (මෙන්ම)

  යෙව අද්දිට්ඨා - යම් නුදුටු සත්ත්වයන් ද

  යෙ ච දූරෙ - යම් දුර සිටින සත්ත්වයන් හෝ

  වසන්ති අවිදූරෙ – නොදුරේ හෙවත් ළඟ වසන සත්ත්වයන්

  භූතා වා - හටගත් හෙවත් ඉපදුණු හෝ

  සම්භවෙසී වා - නොඉපදුනු, (මවුකුස සිටින හෝ බිත්තර අවස්ථාවේ සිටින)

  සබ්බෙ සත්තා භවන්තු සුඛිතත්තා – සියලු සත්ත්වයෝ සුවපත් (සිතැති) වේවා!
   

  6. න පරො පරං නිකුබ්බේථ - නාතිමඤ්ඤේථ කත්ථචි නං කඤ්චි
     ඛ්‍යාරෝසනා පටිඝසඤ්ඤා - නාඤ්ඤමඤ්ඤස්ස දුක්ඛ මිච්ඡෙය්‍ය
   
  

  සටහන:-

  මෙම ගාථාවට අදාලව පෙළ පොතේ දැක්වෙන වචනාර්ථයන් දරුවාගේ සටහන් පොතට ඇතුලත් කිරීමට තරම් වැදගත් නැත. විභාගයේදී විමසීමට ඇති හැකියාව අඩුය.
   

  සටහන:-
  හයවන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  එකෙකු අනෙකෙකු නොරවටන්නේ ය, අනෙකෙකුට අවමන් නොකරන්නේ ය. රොස් සිතින් තරහ සිතින් එකෙකු අනෙකෙකුට දුක් කැමති නොවන්නේ ය.

  න පරො පරං නිකුබ්බෙථ – එකෙක් තවකෙකුට වංචා නොකෙරේවා

  නාතිමඤ්ඤෙත (න+අතිමඤ්ඤෙත) - හෙලා නොදකිත්වා

  කත්ථචි නං කඤ්චි – කොතැන කිසිවෙකුත්

  බ්‍යාරොසනා – කෝපවී

  පඨිඝසඤ්ඤා – ගැටෙන අදහසින්

  න+(අ)ඤ්ඤමඤ්ඤස්ස – එකෙක් අනෙකෙකුගේ

  දුක්ඛ+ඉච්ඡෙය්‍ය – දුක කැමතිවන්නේ නැත
   
  

• මෛත්‍රිය වඩන ආකාරය දැක්වෙන උපමාව පහත ගාථාවෙන් විස්තර කොට ඇත.
   
  

  7. මාතා යථා නියං පුත්තං - ආයුසා එක පුත්ත මනුරක්ඛෙ
      එවම්පි සබ්බභූතෙසු - මානසං භාවයෙ අපරිමානං
   

  මවක් තමාගේ එකම පුතු තම ආයුෂය, පණ මෙන් රකී ද ඒ අයුරින් සියලු සතුන් කෙරෙහි අප්‍රමණ වූ මෙත් සිත වඩන්නේ ය.
   

  සටහන:-
  හත්වන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  මවක් යම් සේ තම එකම පුතු දිවි පුදා හෝ රකින්නේ ද එපරිද්දෙන් ම සියලු සත්ත්වයන් වෙත අපමණ මෙත් සිත වඩන්නේ ය.

  මාතා යථා – යම් මවක් මෙන්

  නියං පුත්තං – පුතෙකු සිටින

  ආයුසා – පණ වැනිව

  එක පුත්තං + අනුරක්ඛෙ - එක ම පුතු රකියි ද

  එවම්පි – එලෙසම

  සබ්බ භූතෙසු - සියලු සත්ත්වයනට

  මානසං භාවයෙ අපරිමාණං – අපරිමිතවූ මනසක් වැඩිය යුතුය

  මෙත්තං ච සබ්බ ලොකස්මිං - සකල ලෝකය වෙත මෙත පතුරවා

  මානසං භාවයෙ අපරිමාණං – අපරිමිත වූ මනසක් වැඩිය යුතුය
   

  8. මෙත්තං ච සබ්බලොකස්මිං - මානසං භාවයෙ අපරිමානං
      උද්ධං අධො ච තිරියඤ්ච - අසම්බාධං අවෙරං අසපත්තං
   

  සටහන:-

  මෙම ගාථාවට අදාලව පෙළ පොතේ දැක්වෙන වචනාර්ථයන් දරුවාගේ සටහන් පොතට ඇතුලත් කිරීමට තරම් වැදගත් නැත. විභාගයේදී විමසීමට ඇති හැකියාව අඩුය.
   

  සටහන:-
  අටවන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  උඩ, යට, සිරස (හරස්) අත, වෛරී  සිතිවිලි වලින් බාධාවකින් තොරව, සතුරන් ද රහිතව සියලු සත වෙත අපමණ මෙත් සිත වඩන්නේ ය.

  මෙත්තං ච සබ්බ ලොකස්මිං - සකල ලෝකය වෙත මෙත පතුරවා

  මානසං භාවයෙ අපරිමාණං – අපරිමිත වූ මනසක් වැඩිය යුතුය

  උද්ධං - උඩ ද

  අධො ච –යට ද

  තිරියං ච – හරහට /තිරස / ආදී දිසානු දිසාවන්ද

  අසම්බාධං – බාධා නැතිව

  අවෙරං – අවෛරීව

  අසපත්තං - සතුරු නැතිව
   
  

• භාවනා කිරීමට සුදුසු ඉරියව් පිලිබඳව පහත ගාථාවෙන් විස්තර කොට ඇත.
   

  9. තිට්ඨං චරං නිසින්නෝ වා - සයානො වා යාවතස්ස විගතමිද්ධො
      එතං සතිං අධිට්ඨෙය්‍ය - බ්‍රහ්ම මෙතං විහාරං ඉධමාහු
   

  1. තිට්ඨං - සිටගෙන සිටිනේ ද

  2. චරං - ඇවිදින්නෙ ද

  3. නිසින්නෝවා - හිඳගෙන සිටිනේ ද

  4. සයානෝවා - සයනය කරන්නේ ද

  5. යාවතස්ස විගතමිද්ධෝ - නොනිදා සිටින තාක් කල්

  සතිං අධිට්ඨෙය්‍ය - මේ මෛත්‍රී සිත වඩන්නේය

  ඒතං - මේ මෛත්‍රී විහරණය (වාසය)

  ඉධ - මේ බුදු සසුනෙහි

  බ්‍රහ්ම විහාරං ආහු - උතුම් විහරණයක් යැයි (බුද්ධදී උතුමෝ) කීහ.
   

  සටහන:-
  නමවන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  සිටින කල, යනෙන කල, හිඳින කල, නිදන කල යම්තාක් අවදිව සිටිත් ද ඒ තාක් මේ මෙත් සිත ඉටාගන්නේ ය. එය මේ සසුනෙහි බ්‍රහ්ම විහාර (බඹ විහරණ) යැයි කියන ලද්දේ ය.

  තිට්ඨං - හිටගෙන සිටිද්දී හෝ

  චරං –ඇවිදින විට හෝ

  නිසින්නො වා – ආසනයක හිඳගෙන විටින විට හෝ

  සයානො වා – සයනය කරමින් හෝ

  යාවතස්ස විගතමිද්ධො – නින්දෙන් වෙන්ව සිටිනතාක් හෙවෙත් අවදියෙන් සිටින සෑම විට ම

  එතං සතිං අධිට්ඨෙය්‍ය – මෙසේ සිහිය අදිටන් කොටගත යුත්තේය

  බ්‍රහ්මං+එතං විහාරං ඉධං+ආහු – මෙසේ විසීම බ්‍රහ්ම විහරණයකැයි ලොව (නුවණැත්තෝ) කියත්
   
  

• මෛත්‍රිය වඩන තැනැත්තා නිවන් අවබෝධ කරගන්නා ආකාරය පහත ගාථාවෙන් විස්තර කොට ඇත.
   

  10. දිට්ඨිං ච අනුපගම්ම සීලවා - දස්සනේන සම්පන්නො
        කාමෙසු විනෙය්‍ය ගෙධං - නහිජාතු ගබ්භසෙය්‍යං පුනරෙතීති
   

  දිට්ඨිං ච අනුපගම්ම - වැරදි දෘෂ්ඨි වලට නොපැමිණ

  සීලවා - සිල්වත්ව

  දස්සනේන සම්පන්නෝ - සෝවාන් වීමෙන් හෙවත් නිවැරදි දැකීමෙන් යුක්තව

  කාමේසු ගේධං විනෙය්‍ය - පස්කම් සැපයෙහි ගිජුකම දුරුකොට

  ජාතු ගබ්බ සෙය්‍යං - ඒකාන්තයෙන් මව්කුස පිළිසඳ ගැනීමට

  නහි පුන ඒතී - නැවත නොඑන්නේ ය.
   

  සටහන:-
  දසවන  ගාථාවට අදාලව පිරුවානා පොත් වහන්සේගේ සඳහන් අර්ථය සහ පාලි වචනාර්ථයන් පහත දැක්වේ.

  මිත්‍යාදෘෂ්ටියට නොපැමිණ, සිල්වත්ව, දර්ශන සම්පත්තියෙන් යුතුව, කාමයන්හි ගිජු බව දුරු කොට ඒකාන්තයෙන් නැවත මව්කුස සයනයට (පිළිසිඳගැනීමට) නො එන්නේ ය.

  දිට්ඨිංච අනුපගම්ම - ‍(සත්වයෙක් පුද්ගලයෙක් ඇත යන) දෘෂ්ඨියට නොගොස්

  සීලවා - (සිදුරු නැතිව) සිල්වත් වන්නේදස්සනෙන සම්පන්නො – නිවැරදි දැක්මෙන් යුතුව

  කාමෙසු විනෙය්‍ය ගෙධං – පංචකාමයන් කෙරෙහි ගිජුබව හෙවත් ඇලෙන ස්වභාවය දුරු කොටගෙන (අනාගාමී වී)

  න හි ජාතු ගබ්භසෙය්‍යං පුනරෙතී ‘ ති – මවු ගැබක සැතපීමට නැවත නොපැමිණෙන්නේ මය.
   

  අභ්‍යාස:-

  ශ්‍රේණි විභාගය 2016
  1. සාර්ථක ජීවිතයක් ගත කිරීම සඳහා “සැහැල්ලු පැවතුම් ඇතිබව“ හේතුවන අයුරු පහදන්න. (ල. 5)
  
  

  ආදර්ශ ප්‍රශ්න
  1. කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයේ දැක්වෙන මෛත්‍රී භාවනාව කෙටියෙන් වඩන අයුරු අදාල ගාථා පාඨයද සමගින් සඳහන් කරන්න. (ල. 5)
   

  1. පෙළ පොතේ ක්‍රියාකාරකම් අංක 1, 2 කරවන්න.