1 පාඩම, තෙරුවන් හැඳින ගනිමු (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)
- බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන මේවා තෙරුවන් හෙවත් ත්‍රිවිධ රත්නය ලෙස හැඳින්වේ.
- ලෝකයේ අතිශය දුර්ලභ වටිනා සම්පත් තුනක් යන අර්ථයෙන් මේවා තෙරුවන් ලෙස හැඳින්වේ.
වැදගත්:-
කලකිනි බුදු කෙනෙකුන් උපදින්නේ
දුකකිනි මිනිසත් බව ලැබගන්නේ
මෙදෙකිනි මෙසසර දුක් දුරලන්නේ
සුදනෙනි කිම වීරීය නොකරන්නේ
-ලෝවැඩ සඟරාව- - ලොව කොතෙකුත් ශ්‍රේෂ්ඨ පුද්ගලයන් පහල වූවද බුදු කෙනෙක් එසේ පහල වන්නේ නැත. එබැවින් බුදුරජාණන් වහන්සේ උතුම් රත්නයකි.
- මුල, මැද, අග යහපත් වූ, කවරෙකුට වූවද විමසා බලා අත්දැකිය හැකි වූ දේව භාෂිතයක් නොවන තථාගත ධර්මයට සමාන් වූ තවත් දහමක් නොවේ. එය ශ්‍රේෂ්ඨය, දුර්ලබය. එබැවින් ධර්මය රත්නයක් ලෙස හැඳින් වේ.
- ධර්ම රත්නය අනුගමනය කිරීමෙන් සෝවාන්, සකුර්දාගාමි, අනාගාමී, අරහත් මාර්ගඵල ලැබූ උතුමන් වෙනත් කිසිඳු ශාසනයක නැති බව බුදුරදුන් විසින්ම දේශනා කොට ඇත. එබැවින් ආර්ය සංඝයා රත්නයකි.
- බුද්ධ රත්නය වන්දනා කරන “ඉතිපිසෝ භගවා අරහං“ ගාථාවේ සඳහන් වන බුද්ධ රත්නය සතු ගුණ 9කි.
සටහන:-
බුද්ධ රත්නය සතු ගුණ 9,
- අරහං
කෙලෙසුන්ගෙන් දුරුව සිටිනා බැවින් ද, කෙලෙස් සතුරන් නැසූ හෙයින් ද, සංසාර චක්‍රයාගේ ගරාදි සිඳ දැමූ හෙයින් ද, චීවරාදි ප්‍රත්‍යයන් පිළිගැනීමට සුදුසු හෙයින් ද, රහසින්වත් පව් නොකළ හෙයින් ද අරහං නම් වේ.
- සම්මා සම්බුද්ධ
දුක දුක හට ගැනීම, දුක නැති කිරීම සහ දුක නැති කරන මාර්ඝය යන ආර්ය සත්‍ය හතර තමන් විසින්ම අවබෝධ කොරගත් හෙයින් සම්මා සම්බුද්ධ නම් වේ.
- විජ්ජා චරණ සම්පන්න
අෂ්ට විද්‍යාවන්ගෙන් සහ පසළොස් චරණ ධර්මයන්ගෙන් යුක්ත වන බැවින් විජ්ජා චරණ නම් වේ.
අෂ්ට විද්‍යා
i ඉනද්‍රිය පරෝපරියත්ත ඥානය - විදර්ශනා ඥානය
ii චුතූපපාත ඥානය - සත්වයින්ගේ චුති උප්පත්ති දැකියහැකි ඥානය
iii සෘද්ධිවිධ ඥානය - අහසින්යෑම, දිය මත ඇවිදීම, පොලොවේ කිමිදී යෑම, ගිනිමත සිටීම හැකි ඥානය
iv දිබ්බ ශ්‍රෝත ඥානය - දුර පවතින ශබ්ද , යන්ත්‍ර වලටවත් අසුනොවන සියුම් ශබ්ද ආදිය ඇසීමේ ඥානය
v පරචිත්ත විජානන ඥානය - අනුන්ගේ සිත් කියවීමේ ඤාණය
vi පුර්වෙනිවාසානුස්මෘති ඥානය - අනන්ත වූ පෙර භවයන් දැකියහැකි ඤාණය
vii දිබ්බ චක්කු ඥානය - දිව ඇස්. ඕනෑම දුරක පවතින දෙයක් දැකිමේ ඥානය
viii ආසවක්ෂය ඥානය - ආශ්‍රව ක්‍ෂය කරන ඥානය
පසළොස් චරණ ධර්ම
i ප්‍රාතිමෝක්ෂ සංවර ශීලය - චීවරය දැරීමට අවශ්‍ය වන නීති රීති රකිමින් දරන සීලය
ii ඉන්ද්‍රිය සංවර ශීලය - ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මනස කියන ඉන්ද්‍රිය සංවර කර ගනිමින් දරන සීලය
iii භෝජනයෙහි මාත්‍රඥතාව - භෝජනයේ පමණ දැනීම
iv ජාගරියානු යෝගය - නිදිවරා කෙළෙස් තවන නුවණ
v ශ්‍රද්ධාව -
vi හිරිය - අකුසලයට අති ලැජ්ජාව
vii ඔත්තප්පය - අකුසලයට ඇති බය
viii බහුශ්‍රැත භාවය -
ix වීර්යය -
x ස්මෘතිය - සතර සතිපට්ඨානය පිළිබඳ සිහි නුවණ
xi ප්‍රඥාව - සියලු පරමාර්ථ සත්‍යයන්ගේ අනිච්ච දුක්ඛ අනත්ථ ස්වභාවයහි අවබෝධය
xii ප්‍රථම ධ්‍යානය - විචාර විතක්ක ප්‍රීති සුඛ ඒකාග්‍රතා
xiii ද්විතීය ධ්‍යානය - ප්‍රීති සුඛ ඒකාග්‍රතා
xiv තෘතීය ධ්‍යානය - සුඛ ඒකාග්‍රතා
xiv චතුර්ථ ධ්‍යානය - ඒකාග්‍රතා
- සුගත
ප්‍රධාන අර්ථ දෙකකි
සු + ගත (ගමනාර්ථය)
සු + ගත (වචනාර්ථය)
කාමසුඛල්ලිකානුයෝගය සහ අත්තලමතානුයෝගය යන අන්තයන්ට නොවැටී මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව නම් වූ මඟහි ගමන් කළ හෙයින් සුගත නම් වේ. පළමු අර්ථ විවරණය අනුව මනා වූ සහ නිවැරැදි වූ ගමන් ඇති හෙයින් සුගත නම් වේ.
දෙවැන්න සුහද හෙවත් සුගත යන්නයි. ලොවට වැඩ ඇති නිධානයක්‌ බඳු වචනම (නිධාන වතිං වාචං) නිරන්තරයෙන් වදාළ හෙයින්ද, ප්‍රිය මනාප වචන ව්‍යවහාර කළ හෙයින් ද, සත්‍ය එලෙසම මිස වෙනත් අයුරකින් නොවන හෙයින්ද, කිසිවකුටත් දෙසු දහම් වෙනස්‌ කළ නොහැකි හෙයින්ද, වචනයයෙන් පවසන දේම ක්‍රියාවටද නඟන හා ක්‍රියාවට නඟන දේ පමණක්‌ වචනයෙන් පවසන හෙයින් සුගත නම් වේ.
- ලෝකවිදු
මුළු විශ්වයම සත්ව ලෝකය, සංස්කාර ලෝකය, අවකාශ ලෝකය ලෙස ත්‍රිවිධ ක්ෂේත්‍රයක් යටතේ අවබෝධ කර ගත් නිසා ලෝකවිදූ විය. මේ අනුව විශ්වය තුළ ජීවින් සිටින ලෝක, සකස් වෙමින් පවතින ලෝක, විනාශ වෙමින් පවතින ලෝක අනන්ත අප්‍රමාණව තිබේ. බුද්ධ දේශනාව ලෝක විෂය අචින්ත්‍ය බවයි. පෘථිවිට දිස්වන ඉර හඳ හා තාරකාවලට අමතරව, අපට නොපෙනෙන සූර්යයන් හා චන්ද්‍රයන් විශ්වයේ අප්‍රමාණ සංඛ්‍යාවක් පවතීන බවත් ලෝක ධාතු ගැන දේශනා කොට ඇත.
- අනුත්තරෝ පුරිසධම්ම සාරති
තමන්ට වඩා ගුණයෙන් උසස් කිසිවෙක් ලොව නැති හෙයින්ද, සමාන කෙනකුත් නැති හෙයින්ද, අනුත්තර නම් වේ. හික්මවිය යුතු පුද්ගලයන් හික්මවිය හැකි බැවින්ද දමනය කළ හැකි බැවින්ද පුරිස දම්ම සාරථි නම් වේ.
- සත්ථා දේව මනුස්සානං
සත්ථා යනු ශාස්තෘ යන්නයි. දෙවිමිනිසුන් සහිත ලෝකයාට අනුශාසනා කරන්නේ යැයි යන අරුතින් සත්ථා නම් වේ. එලෙස දෙව් මිනිසුනට සසර කතරින් එතෙර වන්නට අර්ථයෙන් ධර්මයෙන් අනුශාසනා කරන බැවින් සත්ථා දේව මනුස්සානං නම් වේ.
- බුද්ධ
බුද්ධ යන වචනයෙන් අවබෝධ කළ යන්න අදහස් වේ. අවබෝධ කරගත් ධර්මය ඒ ආකාරයෙන්ම අන්‍යයන්ට අවබෝධ කරවීමට සමත් වන දේශනා ඥාණය ද ඇති බැවින් බුද්ධො.
- භගවා
භාග්‍යවන්ත බව, පාරමී ධර්ම පුරමින් එක්රැස් කල මහා ගුණ සමුදාය නිසා භාග්‍යවන්ත වූ
- බුදු කෙනෙකුන් විසින් සැඟවී පවතින ධර්මය සොයාගෙන, අවබෝධ කරගෙන, ලෝකයාට දේශනා කරනු ලබයි.
- බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් පසු ධර්මය හා විනය දෙක සිය ශාස්තෘ වරයා ලෙස සැලකිය යුතු බව බුදුරදුන් විසින් දේශනා කළ සේක.
- තවද ධර්මය බුදුරදුන් විසින් සිය ගුරු තනතුරෙහි ලා සැළකූ සේක.
- එපමනක් නොව ධර්මය දකින්නා බුදුරජාණන් වහන්සේ දකින් බවද දේශනා කළ සේක.
සටහන:-
"යමෙක්‌ ධර්මය දකින්නේද, අවබෝධ කරන්නේ ද හෙතෙම බුදුරජාණන් වහන්සේ දැක ගන්නේය. යමෙක්‌ බුදුරජාණන් වහන්සේ දැක ගන්නේද හෙතෙම ධර්මය දැක ගන්නේය"
"යෝ ඛෝ වක්‌කලී - යෝ ධම්මං පස්‌සති සෝ මං පස්‌සති
යෝ මං පස්‌සති - සෝ ධම්මං පස්‌සති"
-වක්‌කලී සූත්‍රය– - ධර්මයෙහි හැසිරෙන්නා ධර්මය විසින් රකිනු ලබන බව “ධම්මෝ භවේ රක්ඛති ධම්මචාරී“ යන ගාථා පාඨයේ සඳහන් වේ.
සටහන:-
“ ධම්මෝ භවේ රක්ඛති ධම්මචාරි - ධම්මො සුචිණ්ණො සුඛමාවඛාති
එසානිසංසො ධම්මේ සුචිණ්ණො - න දුග්ගතිං ගච්ඡති ධම්මචාරි“
"ධර්මයෙහි හැසිරෙන තැනැත්තා ධර්මයෙන් ආරක්ෂා කරයි. මැනවින් පිළිපදින ලද ධර්මය ඒ පුද්ගලයාට සැප ගෙන දෙයි. ධර්මයෙහි හැසිරෙන තැනැත්තා දුගතියට නොයයි. එය ධර්මයෙහි හැසිරීමේ ආනිසංසයයි.“
-අයොඝර ජාතකය- - ධර්ම දානය සියලු දානයන්ට වඩා උතුම් බව “සබ්බ දානං ධම්ම දානං ජිනාති“ යන ගාථා පාඨයේ සඳහන් වෙයි.
සටහන:-
‘සබ්බ දානං ධම්ම දානං ජිනාති - සබ්බ රසං ධම්ම රසො ජිනාති
සබ්බ රතිං ධම්ම රතිං ජිනාති - තණහකඛයො සබ්බ දුකඛං ජිනාති’
‘සියලු දානයන් අතුරෙන් ධර්ම දානය ජය ගනී. සියලු රසයන් අතුරෙන් ධර්ම රසය ජයගනී, සියලු ඇලීම් අතුරෙන් ධර්මයෙහි ඇලීම ජයගනී. තෘෂ්ණාව නැති කිරීම (අර්හත් ඵලය) සියලු දුක් වලින් ජය ගනී’ - ධර්ම රත්නය වන්දනා කරන “ස්වක්ඛාතෝ භගවතා ධම්මෝ“ ගාථාවෙහි සඳහන් වන ධර්ම රත්නය සතු ගුණ 6 කි.
සටහන:-
ධර්ම රත්නය සතු ගුණ 6,
- ස්වාක්කාතෝ භගවතා ධම්මෝ
තථාගතයන් වහන්සේගේ ධර්මය මුල, මැද, අග යහපත් වන පරිදි, මනා කොට දේශනා කරන ලද බැවින් ස්වාක්කාතෝ නම් වන සේක.
- සන්දිට්ටිකෝ
සතර මාර්ග, සතර ඵල, උතුම් නිවන යන නව ලෝකෝත්තර ධර්මය තමා විසින්ම ප්‍රත්‍යක්ෂ කොට, තම තමා විසින්ම දැකිය හැකි බැවින් සන්දිට්ටිකෝ නම් වන සේක.
- අකාලිකෝ
ධර්මයට අනුව හැසිරෙන්නන්ට වර්ෂ ගනන්, මාස ගනන්, දින ගනන් ගත නොවී, එවෙලෙහි ම ඵල ලැබිය හැකි බැවින් අකාලිකෝ නම් වන සේක.
- ඒහි පස්සිකෝ
පරීක්ෂා කර බැලීමට, පිළිවෙත් පිරීමට ආරාධනා කිරීමට සුදුසු ධර්මයක් බැවින් ඒහි පස්සිකෝ නම් වන සේක.
- ඕපනයිකෝ
තම සන්තානයේ පහල කර ගැනීමට සුදුසු ම ධර්මය බැවින් ඕපනයිකෝ නම් වන සේක.
- පච්චත්තං වේහි තබ්බෝ වින්යූ හීති
මෙම ධර්මය සාක්ෂාත් කරගත් සත්පුරුෂයාට එහි යහපත් බව, එහි රස තම සිතින් ම දැනගෙන, විඳිය හැකි බැවින් පච්චත්තං වේහි තබ්බෝ වින්යූ හීති නම් වන සේක.
- සංඝ යන වචනයේ තේරුම සමූහය යන්නයි. මාර්ඝඵල ලාභී සංඝ සමූහයා මෙහිදී අදහස් වෙයි.
- සංඝ රත්නය බුදුරදුන් ආදර්ශයට ගෙන එම මාර්ගයේ ගමන් කරමින් ලෝක සත්වයාද සුමගට යොමු කරවති.
- සංඝ රත්නය වන්දනා කරන “සුබටිපන්නෝ භගවතෝ සාවක සංඝෝ“ යන ගාථාවෙහි සඳහන් වන සංඝ රත්නය සතු ගුණ 9 කි.
සටහන:-
සංඝ රත්නය සතු ගුණ 9,
- සුපටිපන්නෝ භගවතෝ සාවක සංඟෝ
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝයා අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූ සුන්දර ප්‍රතිපත්තියකට (ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයට) පිළිපන් බැවින් සුපටිපන්න නම් වන සේක.
- උජුපටිපන්නෝ භගවතෝ සාවක සංඟෝ
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝයා අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූ, ඍජු ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරන බැවින් උජුපටිපන්න නම් වන සේක.
- ඤායපටිපන්නෝ භගවතෝ සාවක සංඟෝ
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝයා අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූ, නිවන් දක්නා වූ ප්‍රතිපත්තියකට පිළිපන් බැවින් ඤායපටිපන්න නම් වන සේක.
- සාමීචිපටිපන්නෝ භගවතෝ සාවක සංඟෝ
භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝයා අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූ, ගරු කළ යුතු ප්‍රතිපත්තියකට පිළිපන් බැවින් සාමීචිපටිපන්න නම් වන සේක.
- යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි අට්ඨපුරිසපුග්ගලා ඒස භගවතෝ සාවක සංඟෝ ආහුනෙයියෝ
යුගල වශයෙන් සතරක් හා පුද්ගලයින් වශයෙන් අට දෙනෙක් වන (සෝවාන් මාර්ගයට පිවිසි හා සෝවාන් ඵල සහිත, සකෘදාගාමි මාර්ගයට පිවිසි හා සකෘදාගාමි ඵල සහිත, අනාගාමි මාර්ගයට පිවිසි හා අනාගාමි ඵල සහිත, අරහත් මාර්ගයට පිවිසි හා අරහත් ඵල සහිත) භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝයා, ඉතා දුර සිට ගෙනෙන ලද සිව්පසේ පිළිගැනීමට සුදුසු බැවින් ආහුනෙයිය නම් වන සේක.
- පාහුනෙයියෝ
තමා සතු ප්‍රණීත දෙයින් සංග්‍රහ, සත්කාර, පූජා කිරීමට සුදුසු බැවින් ද, ඉතා දුර බැහැර සිට පැමිණෙන ඥාතීන් සඳහා පිළියෙල කරන ලද ආහාර පානයන් පිළිගැනීමට සුදුසු බැවින් ද, පාහුනෙයිය නම් වන සේක.
- දක්ඛිනෙයීයෝ
මෙලොව පරලොව සැපවත් වීම උදෙසා කරන සියළු පූජාවන් පිළිගැනීමට සුදුසු බැවින් ද, දීමෙහි ආනිසංස මහත් පල මහානිසංස කිරීමෙහි සමත් වන බැවින් ද, දක්ඛිනෙයිය නම් වන සේක.
- අන්ජලිකරණෙයියෝ
ලෝකයා විසින් ඇඟිලි බැඳ, දොහොත් මුදුනෙහි තබා වන්දනාවට, ගරු සත්කාරයට සුදුසු බැවින් අන්ජලිකරණෙයිය නම් වන සේක.
- අනුත්තරං පුන්‍යක් කෙත්තං
ලෝකයා හට පින් කෙතක් (පුණ්‍යක්‍ෂේත්‍රයක්) වන බැවින් අනුත්තරං පුන්‍යක් කෙත්තං නම් වන සේක.
