ශ්‍රී ලංකාවේ දෙවන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව
කෘෘ - මැකලම් ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය - 1910
කෘෘ-මැකලම් ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ වන්නේ 1910 සිටය. මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලබාදීම විශයෙහි ප්‍රධානම සාධකය වන්නේ එතෙක් තිබූ කෝල්බෘෘක් - කැමරන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ක්‍රියාත්මක අසාර්ථක බවයි.. ඒ අනුව ප්‍රධානම අර්බුදය වූයේ එතෙක් තිබූ 1833 ප්‍රතිසංස්කරණය වසර 77ක් පමණ අකණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වීමයි. එහෙයින් කෝල්බෘෘක් ප්‍රතිසංස්කරණය පිලලයක් ලෙස මිනිසුන්ගේ සිත් තුළින් ඈත් වී තිබුණි. විශේෂයෙන්ම එතෙක් පැමිණි ගමන් මාර්ගයේ පාලනයේ කිසිදු වෙනසක් නොවුනු හෙයින් එක් එක් අවස්ථාවල විරෝධතාවයන් මතු වන්නට විය.
එමෙන්ම මෙම අවධිය තුළ ජාතික ව්‍යාපාරය ලියලමින් තිබුනි. එමෙන්ම එය තවදුරටත් වර්ධනය කිරීම සදහා 1905 සියුම් වෙනස්කම් කිහිපයක් සිදුවිය. ඒ යටතේ,
- 1905 රුසියාවේ නිර්ධන පංතිය සාර් පාලනයට එරෙහිව නැගී සිටීම
- ජපානය හා රුසියාව අතර ඇති වූ යුද්ධයෙන් ජපානය තීරණාත්මකව ජයග්‍රහනය කර ආසියානුවන්ගේ හීනමානය බිදවැටීම
- ඉංදියාවේ ජාතික ව්‍යාපාරය වර්ධනය වී එහි නායකයින් වන චන්ද්‍රබෝස්, බී.ජී. තිලන් වැනි නායකයින් ලංකාවට පැමිණ ලංතකාවේ ජාතික ව්‍යාපාරය පණපෙවීමට දායකවීම
ආදී කරුණු නිසා ජාතික ව්‍යාපාරය තවදුරටත් ඉදිරියට පැමිණ තිබුනි. එහෙයින් ව්‍යවස්ථාවක අවශ්‍යතාවය දැනෙන්ට පටන්ගෙන තිබුණි.
ශ්‍රී ලංකාවේ ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනය සමග උගත් ලාංකික පංතියක් බිහිවීම හරහා ඔවුන් සමග වැවලි කරුවන්ගේ සංගමය, යුරෝපීයය වැවිලි සංගම් ඒකරාශීව ගෙනගිය උද්ඝෝෂණවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නව ව්‍යවස්ථාදායකය ලබාගැනීම දැක්විය හැකිය. එසේම ආණ්ඩුකාරවරයාගේ අත්තනෝමතික බලතල අඩු නොවීමත්, ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාවගේ ඉල්ලීම්වලට ඇහුම්කම් නොදීම නිසාත් ආණ්ඩුකරුගේ බලතලවල වෙනසක් කිරීමට අවශ්‍ය විය.
1833 කෝල්බෘෘක් කොමිසම මෙරට තිබූ වැඩවසම් ක්‍රමය බිදදමා ඒ වෙනුවට ලිබරල් ආර්ථිකයකට ගමන් කිරීම සදහා එම කොමිසමේ යෝජනා හරහා ලිබරල් ආර්ථිකයක් ගොඩනැගී හමාරය. එහෙයින් තවදුරටත් එම කොමිසමෙන් ප්‍රයෝජනයක් නොවීය.
ඉහත කාරනා අනුව 1910 දී කෘෘ- මැකලම් ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ වන අතර එහි ව්‍යවස්ථාදායකයහි වෙනස්කම් කිහිපයක් සිදුවනු දැකිය හැකිය. විශේෂයෙන්ම 1908 දී මෙරට ජාතික ව්‍යාපාර නායකයකු වන ජේම්ස් පීරිස් මහතා විසින් කරන ලද ඉල්ලීමක් වන ආණ්ඩුවේ සභික සංඛ්‍යාව වැඩිකරන ලෙසත්, ජන්ද බලය වැඩි කරන ලෙසත් යන ඉල්ලීමට ප්‍රතිචාරයක් ලැබුනු බව මෙයින් පැහැදිළි වේ. ඒ අනුව 1910 කෘෘ- මැකලම් ප්‍රතිසංස්කරන ව්‍යවස්ථාදාකය නිල ලත් සාමාජිකයින් 11 දෙනකුගෙන් සහ නිල නොලත් සාමාජිකයින් 10ක් ලෙස සාමාජිකයින් 21 දෙනකුගෙන් සමන්විත වේ.
නිල ලත් සාමාජිකයින් - 11
- මහ ලේකම්
- මහා භාණ්ඩාගාරික
- දේශීය ආදායම් පාලක
- නීතිපති
- බස්නාහිර පළාත් ඒජන්ත
- මධ්‍යම පළාත් මහ එජන්ත
- සෞඛ්‍ය ප්‍රධාන නිළධාරී
- ප්‍රධාන රේගු නිළධාරී
- මහ ලේකම්ගේ උපාදස් මත තවත් රාජ්‍ය නිළධාරීන් දෙදෙනෙක්
නිල නොලත් සාමාජිකයින් - 10
සීමිත ඡන්දයෙන්- 04
- නාගරික යුරෝපීය - 01
- ග්‍රාමීය යුරෝපීය - 01
- උගත් ලාංකික - 01
- බර්ගර් - 01
නාමකරණයෙන් - 06
- උඩරට - 01
- ද්‍රවිඩ - 02
- මුස්ලිම් - 01
- පහතරට - 02
ඉහත ප්‍රතිසංස්කරණය යටතේ පිහිටවන ලද ව්‍යවස්ථාදායකය වැදගත්කම් රාශියක් දක්නට ලැබේ. ඒ අනුව මෙම ව්‍යවස්ථාදායකයේ පෙරට වඩා ව්‍යවස්ථාදායක සශික සංඛ්‍යාව ඉහලගොස් ඇත. එසේම ප්‍රථම වතාවට නිළ ලත් සාමාජික සංඛ්‍යාව හා නිල නොලත් සාමාජික සංඛ්‍යාව අතර පරතරය අඩුවන දිශාවට ගමන් කරයි. ඉන් පැහැදිළි වන්නේ අනාගතයේදී නිල නොලත් සංඛ්‍යාව වර්ධනය වේ යැයි බලාපොරොත්තුවකි. මෙම නව ව්‍යවස්ථාදායකයට සීමිත ඡන්ද බලයක් ඇතුළත් කර තිබීම විශේෂ සංධිස්ථානයකි.
ව්‍යවස්ථාදායකයේ සීමිත ඡනද බලයෙන් තෝරාපත් කරගත් උගත් ලාංකිකයා වන්නේ පොන්නද්බලම් රාමනාදන් මහතාය. ඔහු ව්‍යවස්ථාදායකය තුළ මධ්‍යස්ථව කටයුතු කරන ලදී. එසේම 1913 රාජාඥාවක් නිකුත් කරමින් දක්වා සිටියේ නිල නොලත් සාමාජිකයින් අතරින් නාමකරණයෙන් තේරීපත් වූ සභිකයින්ට නැවතවරක් තේරීපත්වීමට අවස්ථාව නොමැති බවයි. ඒ අනුව ඕ. සී. තිලකරත්න, ඩී. බී. ජයතිලක වැනි පුද්ගලයින් අපක්ෂපාතීව ක්‍රියාකළ අය වේ.
මේ ආකාරයට ව්‍යවස්ථාදායකයේ වැදගත්කම් රාශියක් දක්නට ලැබුනද මෙහිදී නිල නොලත් සාමාජිකයින් තෝරාපත් කල ආකාරය තවදුරටත් වාර්ගික පදනම මත එලෙසම ක්‍රියාත්මක විය. එය මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පැවති දුර්වලතාවයකි.
