පොළොන්නරු රාජධානියේ ඓතිහාසික ස්ථාන 9
පොත්ගුල් වෙහෙර
පරාක්‍රමබාහු ප්‍රතිමාව අසළම පිහිටා ඇත. ප්‍රාකාරයකින් වට වූ මෙම පූජනීය ස්ථානය ඍජුකෝණාස්‍රාකාර භූමියක ඉදි කොට ඇත. මාලක 4 ක් මත පිහිටි ආරාමයෙහි තුන් වන මාලකය මත ඉදි කරන ලද ගොඩනැඟිලි 9 කි. ඒවා භික‍ෂූන් වහන්සේලාගේ ආවාස කුටි බව නිගමනය කළ හැකිය. කවාකාර විහාර මන්දිරය ඉහළම මාලකයේ ඉදි කොට ඇත. අර්ධ ගෝලාකාර වූ වහළය කඩා වැටී ඇත. පාදයෙහි වටප්‍රමාණය අඩි 157 යැයි ගණන් බලා තිබේ.
වටකුරු පූජා මන්දිරය ඉදි කර ඇති ඉහළම මාලයෙහි මුළු හතරේ කුඩා දාගැබ් 4 ක් දැක ගත හැකිය. පූජ්‍යස්ථානය හා සම්බන්ධිත ජල නළ පද්ධතියද සුවිශේෂී වූවකි. එක් රැස් වන ජලය පිටමං කිරීම සඳහා යොදා ඇති ශෛලම ජල නළ ක්‍රමානුකූලව පිහිටා තිබේ.
පළමුවැනි හා දෙවෙනි මාලක ප්‍රවේශ දොරටු හා සම්බන්ධ මළුවක් වැනිය. පොත්ගුල් වෙහෙර ලෙස නම් කළ ද මෙහි ඇති විශේෂත්වය වනුයේ පොත්ගුලක් හෙවත් පුස්තකාලයක් තිබූ බවට සාධක නොමැති වීමයි. එමෙන්ම ප්‍රධාන ගොඩනැඟිල්ල තුළ බුද්ධ ප්‍රතිමාවක හෝ එවැන්නක් තැබූ ආසනයක නටබුන් වුව ද දැක ගැනීමට නැත. මෙම මන්දිරයේ උළුවහු කණුවක පේළි 24 කින් යුත් වූ ලේඛණයක් දැක ගත හැකිය. පාලි භාශාවෙන් ලියන ලද එයට අනුව මෙම ස්මාරකය මුල් වරට ඉදි කර ඇත්තේ පරාක්‍රමබාහු රජතුමා විසිනි. රජුගේ අභාවයෙන් පසු ඔහුගේ 2 වැනි මෙහෙසිය වූ චන්ද්‍රවතී බිසව විසින් එයට මණ්ඩපයක් එක් කොට තිබේ.
පරාක්‍රමබාහු රජතුමා විසින් ජාතක කථා ශ්‍රවනය කිරීම සඳහා ඉදි කරවන ලද වට මැඳුරක් හෙවත් “මණ්ඩල මන්දිරයක් ”යන මතයද බැහැර කළ නොහැක්කකි.
මහා පරාක්‍රමබාහු ප්‍රතිමාව
පැරකුම් සමුදුරු බැම්ම මතින් සැතපුමක් පමණ දුර ගිය කල්හි වම් අත දෙසින් ඉතා විශිෂ්ට වූ කලා නිර්මාණයක් දැක ගත හැකිය. පොත්ගුල් වෙහෙර අභියස ඇති එය පිහිටි ගලේ නෙළන ලද ප්‍රතිමාවයි.
කිසියම් දෙයක් (පුස්තකයක් වැනි දෙයක්) දෑතින් ගෙන පොත්ගුල් වෙහෙර දෙසට හැරී ඉන්නා අයුරින් නෙළා ඇති ප්‍රතිමාවෙන් නිරූපිත තැනැත්තා මහත් ප්‍රඥාවන්ත බවක් පෙන්වයි. එසේම හෙතෙම උත්තුංග දේහධාරී ය. පිළිමයේ දෑතෙහි ඇති වස්තුව ද හරියාකාරව කුමක්දැයි කිව නොහැක්කකි.
කෙසේ වුව ද මෙය ඉතා අගනා නිර්මාණයකි. ප්‍රතිමාව ගලෙන් වෙන් කොට නොමැති අතර පිටුපසින් ගලට සම්බන්ධ කොට තිබේ. එමෙන්න ප්‍රතිමාව මැනවින් මතු වී පෙනෙන පරිදි ගල පාදා ඇත. කෙසේ වුවද අද වන විට ප්‍රතිමාවේ ශරීරයේ තැනින් තැන හානි වී තිඛෙනු දැක ගත හැකි අතර දෑතෙහි රඳවා ඇති ඇති දෙය දෙපසින් කැඩී ගොසිනි.
ප්‍රතිමාවේ උස අඩි 11 අඟල් 6 කි. මැදි වියෙහි අයෙකු ලෙසින් නෙළා ඇත. හිස කෙස් කැටියක් වන සේ එක් කොට ගැට ගසා ඇත. දෑතෙහි ඇත්තේ පුස්තකයක් යැයි අනුමාන කළ හැකිය. දෙනෙත් අඩක් පමණ පියවී ඇත. උඩු රැවුල හා යටි රැවුල පැහැදිලිව දැක ගත හැකිය. දෙතොල් එකිනෙකට බැඳී තිබේ. උදරය මඳක් ඉදිරියට නෙරා ඇති අතර සළුව හැඳ ඇත්තේ පෙකනියට පහළිනි. පිළිමයේ උඩු කය නිරාවරණය. දෙසවන ලම්බාකාරය.
ප්‍රතිමාවේ නිරූපිත තැනැත්තා ශාන්ත නිවුනු සිතින් පසුවන බව පෙන්නුම් කෙරේ. ඔහු කෙරෙන් විද්‍යාමාන වනුයේ ගාම්භීර වූ ද නැණවත් වූ ද ස්වරූපයකි.
මෙය මහා පරාක්‍රමබාහු රජුගේම ප්‍රතිමාවක් යැයි ස්ථීර නිගමනයේ පසුවිය නොහැකිය. පොළොන්නරුව ඈත අතීතයේ දී පුලස්තිපුර නමින් හැඳින්වුණි. ඒ පුලස්ති නම් වූ සෘෂිවරයාගේ පිළිරුව බවයි. තවත් සමහරු කපිල සෘෂිවරයා ලෙසටද මත පළ කරති.
පසු කාලීනව පරණවිතාන ශූරීන්ගේ මතය වූයේ මෙය පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේම විය යුතු බවයි. ආනන්ද කුමාරස්වාමි මහතා පවසන්නේ මෙය පැරණි රජ කෙනෙකුගේ හෝ සෘෂිවරයෙකුගේ විය යුතු බවයි. කවුරුන් විසින් පිළිගත්ත ද මෙය ඉතා අගනාම නිර්මාණයක් බව යළිත් කිව යුතුය. ලංකාවේ වෙන කිසිම තැනක මෙවන් පිළිරුවක් හමුවන්නේද නැත. මෙවන් වූ ශේෂ්ඨ නිර්මාණයක් ආරක්ෂා කර තැබීම වගකිවයුත්තන්ගේ යුතුකමකි.
