පටිච්ච සමුප්පාදය
පටිච්ච සමුප්පාදය
බුද්ධත්වයෙන් පළමු සතිය විමුක්ති සුවයෙන් ගත කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ සත්වන දින රාත්‍රියේ පටිච්ච සමුප්පාදය මුල සිට අගටත් (අනුලෝම වශයෙන්) අගසිට මුලටත් (ප්‍රතිලෝම වශයෙන්) මෙනෙහි කළහ. එය බෞද්ද හේතුඵලවාදය ලෙසද හදුන්වනු ලැබේ. දුක ඇති වීම හා නැති වීම පිළිබද බෞද්ද විග්‍රහයේදී පැහැදිලි කරන්නේ පටිච්ච සමුප්පාදයෙනි. මෙය අවබෝධ නොකරන තාක්කල් ප්‍රජාව වැරදි දෘෂ්ටි වලට බැස ගන්නා බවත් යමෙක් පටිච්චසමුප්පාදය දකීනම් හෙතෙම ධර්මය දකින බවත් යමෙක් ධර්මය දකිනම් හෙතෙම පටිච්චසමුප්පාදය දකින බවත් දේශනා කර ඇත. පටිච්චසමුප්පාදය තමන්ට ඉතා පහසුවෙන් වැටහෙන්නේ යැයි ආනන්ද හිමියන් සදහන් කළ විට බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක. “ ආනන්ද, එසේ නොකියන්න. මෙම පටිච්චසමුප්පාදය ඉතා ගැඹුරුය. එය තේරුම් නොගැනීම හේතුවෙන් සත්වයෝ විවිධ ගැටළු තුළ පැටලි අතරමංව අවසානයේ අපායේ උපත ලබයි.”
පටිච්චසමුප්පාදය යනු සහේතුක බවයි, සප්‍රත්‍ය බවයි, අහේතුක ප්‍රත්‍ය නොවන බවයි. එනම් ලෝකයේ පවතින සියළුම පුද්ගල සිද්ධි යන සියල්ලටම හේතු ප්‍රත්‍ය සම්බන්ධතාවයකට අනුව ක්‍රියාත්මක වන බවයි. මෙහි හේතු යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ යම්කිසි ප්‍රතිපලයක් ඇති වීමට බලපාන ප්‍රධානතම හේතුවයි. උදාහරණයක් වශයෙන් ගසක් ගතහොත් අංකුරයක් ඇති වීමට ප්‍රධාන වන්නේ බීජයයි. එනම් එය හේතුවයි. ඒ සදහා (ශාකය වර්ධනයට) බලපාන අනෙක් සාධක ප්‍රතය යනුවෙන් හදුන්වනු ලබයි. එනම්, පස, ජලය, වාතය ආදියයි. බලපාන අනෙක් සාධක ප්‍රතය යනුවෙන් හදුන්වනු ලබයි. එනම්, පස, ජලය, වාතය ආදියයි.
ඉමස්මිං සති ඉදං හොති - මෙය ඇති කල්හි මෙය වෙයි
ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති - මෙය ඉපදීමෙන් මෙය උපදී
ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති - මෙය නැති කල්හි මෙය නොවේ
ඉමස්ස නාරෝධා ඉදං නිරුජ්ජති - මෙය නැති වී යාමෙන් මෙය නැති වී යයි
බුදුරජාණන් වහන්සේ බෝධි මූලයේ උන්වහන්සේ මෙනෙහි කළේ ක්‍රමානුකූලව දුක ඇතිවන අයුරුත් දුක නැතිවන අයුරුත්ය. අවිජ්ජා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ, නාමරූප, සළායතන, ඵස්ස, වේදනා, තණ්හා, උපාදාන, භව, ජාති, ජරා-මරණ යන මේවා එකිනෙක සම්බන්ධ වීම නිසා දුක හටගන්නා බව උන්වහන්සේ මෙනෙහි කළහ. එසේම ඒවායේ ක්‍රියාකාරීත්වය නැවැත්වීමෙන් දුක නිවී යන ආකාරයද මෙනෙහි කළහ. දුක ඇති වන ආකාරය දැක්වීමට අනුලෝම පටිච්චසමුප්පාදයත් දුක නැතිවන ආකාරය පෙන්නුම් කිරීම පටිලෝම පටිච්චසමුප්පාදය ලෙසත් දැත්වේ.
අවිජ්ජා - අවිද්‍යාව (නොදැනීම) හෙවත් චතුරාර්ය සතය පිළිබද නොදැනීම
සංඛාර - සංස්කාර හෙවත් තිදොරින් කරන ලද ක්‍රියා
විඤ්ඤාණ - ඉන්ද්‍රිය හා අරමුණු හේතු කොට ඇතිවන සිත
නාමරූප - ශරීරය හා මනස යන අංග දෙකේ එකතුව
සළායතන - ඇස, කන. නාසය, දිව, ශරීරය හා මනස යන ඉන්ද්‍රිය හය
ඵස්ස - ස්පර්ශය හෙවත් ඉන්ද්‍රිය, අරමුණ හා විඤ්ඤාණ යන තුන එකට එක් වීම
වේදනා - ස්පර්ශය හේතුවෙන් ඇතිවන සැප දුක් හෝ මධ්‍යස්ථ වේදනා
තණ්හා - වේදනා හේතුවෙන් ඇතිවන ඇලීම
උපාදාන - තන්හාව හේතුවෙන් ඇතිවන දැඩි අල්ලා ගැනීම
භව - දැඩි අල්ලා ගැනීම හේතුවෙන් උපත ලැබීමට කිසියම් භවයක් ඇතිවීම
ජාති - භවය ඇති වීම හේතුවෙන් එම භවයේ උපත ලැබීම
ජරා-මරණ - උපත ලැබීමේ හේතුවෙන් වයසට යාම. ලෙඩ වීම, මරණය ආදී දුක් ඇතිවීම
අනුලෝම පටිච්චසමුප්පාදය
අවිද්‍ය ප්‍රත්‍යයෙන් සංස්කාර වෙයි
සංස්කාර ප්‍රත්‍යයෙන් විඥාන වෙයි
විඥාන ප්‍රත්‍යයෙන් නාමරූප වෙයි
නාමරූප ප්‍රත්‍යයෙන් සළායතන වෙයි
සළායතන ප්‍රත්‍යයෙන් ස්පර්ශ වෙයි
ස්පර්ශ ප්‍රත්‍යයෙන් වේදනා වෙයි
වේදනා ප්‍රත්‍යයෙන් තෘෂ්ණා වෙයි
තෘෂ්ණා ප්‍රත්‍යයෙන් උපාදාන වෙයි
උපාදාන ප්‍රත්‍යයෙන් භව වෙයි
භව ප්‍රත්‍යයෙන් ජාති වෙයි
ජාති ප්‍රත්‍යයෙන් ජරාමරණ වෙයි
පටිලෝම පටිච්චසමුප්පාදය
අවිද්‍ය සම්පූර්ණයෙන් ම නැතිවීමෙන් සංස්කාර නැතිවෙයි
සංස්කාර නිරෝධයෙන් විඥාන නිරෝධය වෙයි
විඥාන නිරෝධයෙන් නාමරූප නිරෝධය වෙයි
නාමරූප නිරෝධයෙන් සළායතන නිරෝධය වෙයි
සළායතන නිරෝධයෙන් ස්පර්ශ නිරෝධය වෙයි
ස්පර්ශ නිරෝධයෙන් වේදනා නිරෝධය වෙයි
වේදනා නිරෝධයෙන් තෘෂ්ණා නිරෝධය වෙයි
තෘෂ්ණා නිරෝධයෙන් උපාදාන නිරෝධය වෙයි
උපාදාන නිරෝධයෙන් භව නිරෝධය වෙයි
භව නිරෝධයෙන් ජාති නිරෝධය වෙයි
ජාති නිරෝධයෙන් ජරාමරණ නිරෝධය වෙයි
