ව්‍යාපාර සංවිධාන ගැන කෙටි සටහනක්
හිමිකාරිත්වය අනුව ව්‍යාපර සංවිධාන වර්ග කිරීම
හිමිකාරිත්වය හෙවත් අයිතිය අනුව ව්‍යාපාර සංවිධාන වර්ගීකරණයේ දී ව්‍යාපාර සංවිධාන සැලකිල්ලට ගනු ලබන්නේ අයිතිය,පෞද්ගලික අංශය,පොදු අංශය ද සතුද යන්නයි
පෞද්ගලික අංශයේ ව්‍යාපාර සංවිධාන
ව්‍යාපාර සංවිධානයක අයිතිය තනි පුද්ගලයෙකුට හෝ පුද්ගලයන් කණ්ඩායමකට හෝ සතුවේ නම් එවැනි ව්‍යාපාර පෞද්ගලික අංශය සතු ව්‍යාපාර සංවිධාන වේ.
කේවල සාමි/තනි පුද්ගල ව්‍යාපාර
තනි පුද්ගලයෙකු විසින් ප්‍රාග්ධනය යොදා ඔහු විසින් ම ව්‍යාපාර කටයුතු මෙහෙය වමින් ලාභ අලාභ ඔහුම භුක්ති විදිමින් පවත්වාගෙන යන ව්‍යාපාරයකි.
මූලික ලක්ෂණ
- අයිතිය තනිපුද්ගලයකු සතුවේ.නමුත් ඇතැම් අවස්ථාවලදී කළමණාකරුවන් හා සේවකයන් යොදා ගනී.
- ප්‍රාග්ධන සම්පාදනය -අයිතිකරු විසින්ම ප්‍රාග්ධනය සපයයි,එසේ වුවද බාහිර මාර්ග වලින්ද ප්‍රාග්ධනය සපයා ගනී.
- ලියාපදිංචිය-ලියාපදිංචි කිරීම අනිවාර්යය නොවේ,නමුත් ව්‍යාපරයේ හිමිකරු ඔහුගේ පුද්ගලික නමින් හැර වෙනත් නමකින් ව්‍යාපරය පවත්වාගෙන යන්නේ නම් ව්‍යාපාර නාම අඥාපනත යටතේ ලියාපදිංචි කිරීම අනිවාර්යය වේ.
- නෛතික පුද්ගල භාවය තනිපුද්ගල ව්‍යාපාරයකට හිමිනොවේ.මේ නිසා නීතීමය කටයුතු වලදී ව්‍යාපාරයේ නමින් නොව එය අයිතිකරුගේ නමින් කටයුතු කල යුතුය.
- වගකීම-තනිපුද්ගල ව්‍යාපාරයක අයිතිකරුගේ වගකීම අසීමිත වේ.නැතහොත් වගකීම සීමාරහිත වේ.එනම් භාහිර ණය සම්බන්ධ වගකීම අයිතිකරු ව්‍යාපාරයට යෙදූ මුදලට පමණක් සීමානොවී ඔහුගේ පෞද්ගලික දේපල දක්වා පැතීරීයයි.
ව්‍යාපර සම්බන්ධයෙන් වගකීම යනු ව්‍යාපාර හිමිකරු හෝ හිමිකරුවන් භාහිර පාර්ෂවයන් වෙනුවෙන් ඇති කර ගන්නා වූ බැදීමයි.එවැනි වගකීම් ස්වරූප දෙකකින් යුක්ත වේ.
- සීමාසහිත හෙවත් සීමිත වගකීම්
- සීමාරහිත හෙවත් අසීමිත වගකීම්
යම් ව්‍යාපාරයක අයිතිකරුගේ හෝ අයිතිකරුවන්ගේ වගකීම ගිවිසගත් යම් නිශ්චිත සීමාවකට යටතේ වේ නම් ඒය සීමිත වගකීමයි.එවැනි ව්‍යාපාරයක අයිතිකරුවන්ගේ වගකීම ඔවුන්ගේ පෞද්ගලික දේපල දක්වා පැතීරී නොයයි.
- ව්‍යාපාර සංවිධානයක අයිතිකරුගේ වගකීම යම් නිශ්චිත සීමාවකට යටතේ නිවේ නම්,එය අසීමිත වගකීමය.මෙවැනි ව්‍යාපාරයක අයිතිකරුවන්ගේ වගකීම ඔවුන්ගේ පෞද්ගලික දේපල දක්වා පැතිරී යයි.
- කළමණාකරනය/පරිපාලනය අයිතිකරුවා විසින්ම සිදුකරයි
- ගිණුම් තැබීම හා විගණනය-අනිවාර්යය නොවේ එසේ වුවද ව්‍යාපාරයේ ප්‍රගතිය සදහාද රජයට කලයුතු යම් යම් ගෙවීම් නිශ්චය කිරීම සදහාද ප්‍රයෝජනවත් වේ.
- ලාභ අලාභ අයිතිකරු තනිවම භුක්ති විදී
- පැවැත්ම-තනිපුද්ගල ව්‍යාපාරයක පැවැත්ම අඛණ්ඩ නොවේ.අයිතිකරුගේ පැවැත්ම මත එය තීරණය වේ.අයිතිකරු මිය යාම,ඔත්පලවීම්ම/රෝගාතුරවීම,විදේශගත වීම,සිරගතවීම
- විසුරුවා හැරීම -අයිතිකරුගේ අභිමතය පරිදි හෝ මරණය හෝ සිදුවිය හැකිය
හවුල් ව්‍යාපාරයේ ලක්ෂණ
- ගිණුම් තැබීම හා විගණනය-අනිවාර්යය නොවේ,එසේ වුවද ව්‍යාපාරයේ දියුණුව උදෙසාද නීතීමය කටයුතු උදෙසාද හවුල් ව්‍යාපාර වල ගිණුම් තැබීම හා විගණනය සිදුකරයි.
- ලාභ අලාභ-හවුල්කරුවන් ගිවිසගත් පරිදි අනුපාතයකට හෝ එසේ නොමැති විට සමානුපාතිකව ලාභ අලාභ බෙදා ගැනීම සිදු කරයි.
- පැවැත්ම - අඛණඩ පැවැත්මක් සිදු නොවේ.හවුල්කරුවන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය මත හවුල් ව්‍යාපාරයක පැවැත්ම අඩාල විය හැක.
- හවුල් කරුවන්ගේ මරණය
- හවුල්කරුවකු ඔත්පල වීම
- හවුල්කරුවකු ඉවත්වයාම
- නව හවුල්කරුවෙක් බඳවා ගැනීම
- විසුරුවා හැරීම -හවුල් ව්‍යාපාරයක් විසුරුවා හැරීම දෙයාකාරයකින් සිදුවිය හැකිය,
- ස්වේච්චාවෙන් විසුරුවා හැරීම
- අධිකරණ මැදිහත් වීමකින් තොරව හවුල් කරුවන්ගේ පොදු එකඟතාව මත සිය කැමැත්තෙන් කරන විසුරුවා හැරීමකි,ඒ සදහා පහත කරුණු හේතු විය හැකිය.
- ගිවිසගත් කාල සීමාව අවසන් වීම
- ගිවිසගත් කර්යය නිමවීම
- හවුල්කරුවකුවේ මරනය
- අධිකරණ නියෝගයක් මත විසුරුවා හැරීම
- හවුල විසුරුවා හරින ලෙස එක් හවුල්කරුවෙකු හෝ හවුල්කරුවන් කිහිපදෙනෙකු හවුල් ව්‍යාපර පිහිටි ප්‍රදේශයේ දිසා අධිකරණය වෙත ගොස් කෙරෙන ඉල්ලිමක් මගින්
- උදාහරණ-හවුල් කරුවෙකුගේ නොමනා හැසීරීම
- හවුල් කරුවෙකු හෝ හවුල් කරුවන් ඕනෑකමින්ම හවුල් ගිවිසුම් කඩ කිරීම
- හවුල්කරුවකු මානසික ආබාධයකින් පෙළීම.
හවුල් ව්‍යාපාරයක් බිහිවන ආකාරය
- හවුල් ව්‍යාපාරයක් බිහිවන්නේ ගිවිසුම් ගත සම්බන්ධතාවයන් මතය එවැනි සම්බන්ධතා ඇතිවිය හැකි ආකාර 3 කි
- ලිඛිතව /වාචිකව /හැසිරීමෙන්හෝ ඇගවීමෙන්හවුල් ව්‍යාපාරයක වාසි
- වැඩි ප්‍රාග්ධනයක් රැස්කරගත හැකිවීම
- අසීමිත වගකීම් හා අලාභ වැඩි පිරිසක් අතරේ බෙදී යාම
- විවිධ දක්ෂ්‍යතා ඇති පුද්ගලයින් සමූහයක් සහභාගී කරවා ගත හැකිවීම
- සාමුහිකව වඩා හොඳ කලමණාකරන තිරණවලට එළබිය හැකිවීම
හවුල් ව්‍යාපාරයක අවාසි
- තිරණ ගැනීමේදී මතභේද පැන නැගීම හා ප්‍රමාදවීම
- අඛණ්ඩ පැවැත්මක් හිමි නොවීම
- ලාභය වැඩිපිරිසක් අතරේ බෙදී යාම.
- හවුල් කරුවන්ගේ වගකීම අසීමිත වීම.
