42 පාඩම, බෞද්ධ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)

දාගැබ් වහන්සේ, බෝධීන් වහන්සේ, බුදුපිළිම වහන්සේ යන ත්‍රිවිධ චෛත්‍යයන් සම්බන්ධ බෞද්ධ ගෘහ නිර්මාණ කිහිපයක් පිළිබඳ තොරතුරු පහත දැක්වේ.

1. චේතියඝර (දාගැබ් ගෙය)

(අනුරාධපුර ථූපාරාමය)

(ගඩලාදෙණිය විහාරයේ ස්ථූපය)

දාගැබ් වහන්සේ හා සම්බන්ධ ගොඩනැගිලි විශේෂයකි.

ස්ථූප ආවරණය කරමින් ඉදි කරන ලද ගෙවල් චේතියඝර හෙවත් දාගැබ් ගෙය නමින් හැඳින් වේ.

අතීතයේ චේතියඝර තිබී ඇති ස්ථූප කිහිපයක්,

1. අනුරාධපුරයේ ථූපාරාම දාගැබ

2. ලංකාරාම දාගැබ

චේතියඝර ඉදිකිරීමෙන් චෛත්‍යයට මෙන්ම වන්දනාකරුවන්ටද අව්වෙන් වැස්සෙන් ආරක්ෂාවක් සැලසුනි.

2. වටදාගෙය

(පොළොන්නරුව වටදාගෙය)

(මැදිරිගිරිය වටදාගෙය) 

චේතියඝරයම සංවර්ධනය වී, වෘතාකාර වේදිකාවක් මත වෘතාකාර හැඩයකින් යුතුව ඉදි කරන ලද මන්දිර විශේෂයකි.

වටදාගෙවල් ධාතු ගර්බයක් සහිත පිළිම ගෙවල් ලෙසද සැළකිය හැකිය.

වටදාගෙවල් පවතින ස්ථාන කිහිපයක්,

1. පොළොන්නරුවේ වටදාගෙය

2.මැදිරිගිරිය විහාරයේ වටදාගෙය (මණ්ඩලගිරි විහාරය)

3.ගිරිගඬු සෑය වටදාගෙය (තිරියාය වටදාගෙය)

3. බෝධිඝර

බෝධීන් වහන්සේ හා සම්බන්ධ ඉදිකිරීම් විශේෂයකි.

බෝධීන් වහන්සේ වටා, මධ්‍යය ඉහල අහසට විවෘත වන සේ, පියස්සක් සහිතව ඉදිකරනු ලැබූ ගොඩනැගිල්ල බෝධිඝර නමින් හැඳින් වේ.

බෝධිඝර ඉදිකිරීමෙන් බෝධීන් වහන්සේ වන්දනා කරන්නන්ට අවුවෙන් වැස්සෙන් ආරක්ෂාවක් සැලසුනි.

බෝධිඝරයක් පවතින ස්ථානයක්,

1. කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ නිලක්ගල නම් ස්ථානය
 

4. පටිමාඝර (පිළිමගෙය)

(පොළොන්නරුව ලංකාතිලක පිළිමගෙයි බාහිර පෙනුම)

(පොලොන්නරුව ලංකාතිලක පිළිමගෙයි අභ්‍යන්තර පෙනුම. දැඩි ඝනකමින් යුතු බිත්ති නිසා පිටතින් පෙනෙන තරමේ විශාල ඉඩකඩක් ඇතුලතින් නොමැත.)

පිළිම වහන්සේ හා සම්බන්ධ ඉදිකිරීම් විශේෂයකි.

පිළිම වහන්සේ තැන්පත් කිරීමට හතරැස් කුටියක්ද හා මිනිසුන්ට රැස්වීමට මණ්ඩපයක්ද සහිතව සාදනු ලබන මන්දිරය පටිමාඝරය හෙවත් පිළිම ගෙය නමින් හැදින්වේ.

ගෙඩිගේ යන විශේෂ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේද පිළිමගෙවල් විශේෂයකි.

ගඩොලින් හා බදාමයෙන් සාදා පිට පැත්ත සිංහ, හංස, වාමන ආදී රූපයන්ගෙන් අලංකාර කොට තිබීම මේවාගේ විශේෂ ලක්ෂණයකි.

ගෙඩිගේ වර්ගයේ පිළිමගෙවල් කිහිපයකි,

1. පොළොන්නරුවේ ලංකාතිලක පිළිමගෙය

2. පොළොන්නරුවේ ථූපාරාම පිළිමගෙය

3. පොළොන්නරුවේ තිවංක පිළිමගෙය

ස්වභාවික විශාල ගල් ගුහා ඉදිරියෙන් බිත්ති බැඳ පිළිම ගෙවල් බවට හරවා ගැනීමද පුරාණයේ සිදු කර ඇත.
උදා:-

1. රන්ගිරි දඹුලූ විහාරය

2. රිදී විහාරය

3. දෙගල්දොරු විහාරය

(කුරුණෑගල රිදී විහාරය)

5. ටැම්පිට විහාර

ගල් කණු මත ඉදිකරන ලද පිළිම ගෙවල් විශේෂයක් ටැම්පිට විහාර නමින් හැඳින් වේ.