කෙටිකතාව

කෙටිකතාව යනු මූලික අදහසක් ඉදිරිපත්වන සේ අත්දැකීමක් හා බැඳුණු සංසිද්ධියක ඉස්මතු කරන කලා නිර්මාණයකි. සාමාන්‍ය වශයෙන් කෙටිකතාවක විවරණය වන්නේ, සීමිත චරිත සංඛ්‍යාවක් පමණි. එක් සිද්ධියක් හෝ සිද්ධි කිහිපයක් හෝ පාදක කර ගෙන නිර්මාණය කෙරෙන කෙටිකතාවක මුඛ්‍ය පරමාර්ථය වනුයේ, කිසියම් විශේෂිත එක්කාරණයක් හුවා දැක්වීම ය. කෙටිකතාව හැඳින්වීම සඳහා දිය හැකි නිර්වචන බොහෝ ය. ඒ අතර, කෙටිකතාව වූකලී ජීවිතයෙන් පෙත්තකැයි (A slice of life) යන ඇන්ටන් චෙකොෆ්ගේ විවරණය, අතිශය අර්ථසම්පන්න වේ. ප්‍රමාණයෙන් කෙටි වූ නිර්මාණ කෙටි කතා
යනුවෙන් හැඳින්වීම සාවi වේ. ලෝක සාහිත්‍යයෙහි එන ශ්‍රේෂ්ඨ කෙටිකතා හැම එකක් ම කෙටි නොවේ. ඒවා අතර පිටු සියය ඉක්මවන දීර්ඝ කෙටිකතා දක්නට ලැබේ. ඇන්ටන් චෙකොෆ්ගේ පළගැටියා, හයේ වාට්ටුව වැනි කෙටිකතා ඊට නිදසුන් ය. 

ප්‍රමාණයෙන් කෙටි වූ නිර්මාණ කෙටි කතා යනුවෙන් හැඳින්වීම සාවද්‍ය වේ. ලෝක සාහිත්‍යයෙහි එන ශ්‍රේෂ්ඨ කෙටිකතා හැම එකක් ම කෙටි නොවේ. ඒවා අතර පිටු සියය ඉක්මවන දීර්ඝ කෙටිකතා දක්නට ලැබේ. ඇන්ටන් චෙකොෆ්ගේ පළගැටියා, හයේ වාට්ටුව වැනි කෙටිකතා ඊට නිදසුන් ය. ප්‍රතිභාපූර්ණ නූතන සිංහල කෙටිකතාකරුවකු, වන දයාසේන ගුණසිංහ කෙටිකතාව නිර්වචනය කෙළේ මෙපරිදි ය.

“කෙටිකතාව යනු කවරේදැයි එකම වැකියකින් පවසන ලෙස යමකු මට කිවහොත්, කෙටිකතාව යනු ජීවිතයේ සමීප රූපයකැයි මම කියන්නෙමි. නිර්වචනයක් වශයෙන් එම කියමන කිසිසේත් ම පරිපූර්ණ නොවන බවට විවාදයක් නැත. එහෙත් කෙටිකතාවේ සමස්ත ස්වභාවය පිළිබඳ ඉඟියක්, ඒ තුළ ගැබ් වී ඇතැයි මම සිතමි.” (දයාසේන ගුණසිංහ - කේතුමතී හෝටලයේ රාත්‍රියක් - 1990)

එමෙන් ම සමාජ ජීවිතයෙන් අංශු මාත්‍රයක් නිරූපණය කරන රචනය කෙටි කතාව බව කේ. ජයතිලක මහතා පවසයි. එමතු නොව අර්ථවත් ලෙස චරිතාංගයක් හෝ චරිතයක් මතු කරන ප්‍රබල අවස්ථාව කෙටිකතාව බව ඒ.වී. සුරවීර මහතා පවසයි. 

වර්තමාන කෙටිකතාව, ලොවෙහි පැරණිතම කතා කලාවක නවීනතම ස්වරූපය වෙයි. බෞද්ධ ජාතක කථා ද, හිතෝපදේශයේ එන උපදේශ කථා ද, පංචතන්ත්‍රයේ උපමා කථා ද, ක්‍රිස්තු පූර්ව දෙදහසටත් පෙර මිසරයේ බිහි වුණු කතාන්තර ද, ක්‍රිස්තු පූර්ව හයවැනි සියවසෙහි විසූ ග්‍රීක ජාතික වහලෙකැයි සැලකෙන ඊසොප්ගේ උපමා කතා ද, එමෙන් ම ග්‍රීසියෙහි ලියවුණු කෙටි ප්‍රේම වෘත්තාන්ත ද, අරාබි නිසොල්ලාසයෙහි දැක්වෙන කතාන්තර ද, වර්තමාන කෙටිකතාවේ පූර්වගාමී අවස්ථා ලෙස සැලකීම විවාද රහිත ය. ඉනුත් මෑත කාලයෙක, ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍යයේ ජෙෆ්රි චෝසර්ගේ“කැන්ටබරි කතා” සහ ඉතාලි ජාතික ජියෝවන්නි බොකැසියෝගේ “දිකැමරන්” කතා පන්තිය ද වර්තමාන කෙටිකතාවේ සමීපතම ඥාතීහු වෙති.

සිංහල කෙටිකතාවේ උත්පත්ති ස්ථානය ගැන අදහස් දක්වන මහ ගත්කරු මාර්ටින් වික්‍රමසිංහ, ස්වකීය වහල්ලු (1951) නමැති කෙටිකතා සංග්‍රහයට ‘කෙටිකතාව’ යන මාතෘකාව යටතේ ලියූ දීර්ඝ ලේඛනයෙහි
මෙසේ පවසයි. 

“අපගේ කවිකොළකාරයා, බටහිර හෝ පෙරදිග හෝ කථා කලාව නොදැන කෙටිකතා රචනා කළ ලේඛකයෙකි. එකල උගත්තු ග්‍රන්ථාරූඪ පැරණි බණ කතා ද පැරණි කවීන් රචනා කළ කව්සේකරය, ගුත්තිලය, කුසදාව ආදි කවි කතා ද කියවීමෙන් ආස්වාදයක් ලැබූහ. එයින් ආස්වාදයක් නොලැබිය හැකි පොදු ජනයාගේ කථා ඇසීමේ කුහුල දුටු කවිකොළකාරයා, සංවේගජනක පුවත් වස්තු කොට ගෙන, ඔවුන් උදෙසා කවියෙන්කෙ ටිකතා රචනා කෙළේය. අලංකාර ශාස්ත්‍රය හා වියරණය විසින් තළා පෙළා බැඳීමෙන් සීමා නොකරන ලද කල්පනාවත් ශක්තියත් ඇති කවිකොළකාරයා, පණ්ඩිත කවීන්ට වඩා හොඳ කථාකාරයෙක් විය. ඔහු යම් කිසි උගැන්මක් හා ආවේශයක් ලැබී නම්, එය ජන කථාවෙනි. ජන කවියෙනි.”

බටහිර ලෝකයේ බිහි වූ කෙටිකතාව ද නීතිරීතිවලින් නොබැඳුණු සාහිත්‍යාංගයකැයි ඔහු තව දුරටත් පෙන්වා දුන්නේ ය.

“බටහිර කෙටිකතාව බෙහෙවින් වෙනස් වූයේත්, විකාසනය වූයේත් එය විචාරකයන්ගේ නීතිරිතිවලින් නොබඳිනු ලැබූ නිසාය. අපූරු රටවල් සොයා යාත්‍රා කළ නැවියන් මෙන් බටහිර ලේඛකයෝ ද, ගතානුගතික නීතිරීතිවලින් නොබඳිනු ලැබූ කල්පනාව ඇත්තෝ වූහ.”

ඉනික්බිති ව, එසමයෙහි (ඉකුත් සියවසේ මැද භාගයේ දී පමණ), සිංහල කෙටිකතාව වැඩුණු හා විකාශනය වුණු ආකාරය ගැන ඔහු මෙසේ ද සඳහන් කරයි. 

“සිංහල කෙටිකතාව ද මෙකල හැඳින්විය යුත්තේ, අතු ඉතිවලින් දිය ලබමින් නඟින නදියක් ලෙසිනි. එය බටහිර කථාව ආශ්‍රයෙන් ම උපන්නක් ලෙස සලකා විවේචනය කිරීම වූ කලී එහි වැඩීම, බටහිර එක ම පරම්පරාවක විචාරකයන් ටික දෙනෙකුන් එල්බ ගත් නීතිරීතිවලින් පිට නොපැන්නීමට කරනම අ වෑයමක් වෙයි. හැතින් දිය ලබන නදිය වඩාත් වේගයෙන් බසියි. ඒ බැසීම නිසා එහි දිය පිරිසිදු වෙයි. ගැඹුරු වෙයි. ඉවුරු පළල් වෙයි. “ඉංගිරිසි කථාවක් ආශ්‍රයෙන් ලියන ලද සිංහල කථාව වුව ද බස, රීතිය, ලේඛකයාගේ ගති, ප්‍රතිභාව හා පරිසරය ද නිසා ගන්නේ පැරණි සිංහල කථාවට මඳක් හුරු ස්වරූපයකි.” 

බටහිර චිචාරකයන් පොදුවේ පහත දැක්වෙන සියලු ම රචනා, කෙටිකතා ලෙස හඳුන්වතැ යි, ඔහු පෙන්වා දුන්නේ ය.

1. එක ම සිදුවීමක් මුල් කොට ගෙන රචිත කථාව
2. චරිතාංගයක් නිරූපණය සඳහා ලියන ලද ආඛ්‍යායිකාව
3. සිදුවීම් කිහිපයක් ඇසුරින් රචිත කථාව
4. කිසියම් අවස්ථාවක මිනිසකුගේ සිතට නැඟුණු හැඟීමක් විවරණය කරනු සඳහා කරන ලද රචනය
5. කෙනකුගේ යටි සිතෙහි සැඟවුණු හැඟීමක් හෙළි කෙරෙන විවරණය
6. උපහාසය හා මායා කථාව (fantasy)

ජෝසෆ් බර්ග් එසන්වීන් නම් විචාරකයා, කෙටිකතාවක් නොවන්නේ කවර ලක්ෂණවලින් යුතු ප්‍රබන්ධ නිර්මාණයක් දැයි පැහැදිලි කරන්නේ මේ අයුරිනි.

1. කෙටිකතාව සංක්ෂිප්ත නවකතාවක් නොවේ.
2. එය උපාඛ්‍යානයක් ද නොවේ.
3. එය කෙටුම්පතක් හෝ දළ සටහනක් හෝ නොවේ.
4. එය චරිත කථාවක් ද නොවේ.
5. එය හුදු චරිතාලේඛයක් ද නොවේ.
6. එය හුදු කතාන්තරයක් ද නොවේ.

ඒ කිසිවක්, ඒ ලෙසින් ම කෙටිකතාවක් නොවන්නේ නම්, කෙටිකතාවක මූලික ගුණාංග කවරේදැයි විමසා බලමු. ජෝසෆ් බර්ග් එසන්වීන් නමැති විචාරකයා, කෙටිකතාවක තිබිය යුතු අංග හතක් ගැන සඳහන් කරයි.

ඔහු පවසන ආකාරයට, හොඳ කෙටිකතාවක් තුළ,

1. සියල්ල අබිබවා සිටින එක් ප්‍රබල සිද්ධියක් තිබිය යුතු ය.
2. ඉස්මතු වී පෙනෙන එක් ප්‍රධාන චරිතයක් ද තිබිය යුතු ය.
3. නිර්මාණකරුගේ පරිකල්පනයෙන් බිහි වන නිර්මාණයක් විය යුතු ය.
4. කථා වින්‍යාසයක් තිබිය යුතු ය.
5. කතාවේ සිද්ධි මාලාව එකට කැටි වී තිබිය යුතු ය.
6. කතාවේ සංවිධානාත්මක බව තිබිය යුතු ය.
7. ධාරණාවේ ඒකීයත්වයක් තිබිය යුතු ය.

කෙටිකතාවක තිබිය යුතු එකී අංග ලක්ෂණ දැක්වීමෙන් පසු ව, ජෝසෆ් බර්ග් එසන්වීන් නමැති එම විචාරකයා, කෙටිකතාව නිර්වචනය කොට දක්වන්නේ මතු දැක්වෙන ලෙසිනි.

 “කෙටිකතාව වූ කලි අනෙක් සියලු සිද්ධීන් අබිබවා සිටින එක් ප්‍රබල සිද්ධියක් සහ ඉස්මතු වී පෙනෙන එක් ප්‍රධාන චරිතයක් අනාවරණය කෙරෙන්නා වූ ද, එකට කැටි වී සිටින කථා වින්‍යාසයකින් යුක්ත ව ද, මනා අවයව සංවිධානයක් ඇත්තා වූ ද, ඒකත්වයෙන් යුක්ත ධාරණාවක් ඇත්තා වූ ද කෙටි, කල්පිත ආඛ්‍යානයකි.” 

වර්තමාන කෙටිකතාව, කතා වින්‍යාසය අනුව බලන විට, අතිශය ම විදග්ධ සංයුතියකින් යුතු සාහිත්‍ය නිර්මාණයක් බවට පත් ව තිබෙනු දැකිය හැකි ය. මේ සම්බන්ධයෙන් සාර්ථක කෙටිකතාවක පැවතිය යුතු ඒකීයත්වය පිළිබඳව ලියොන් සර්මෙලියන් (Leon Surmelian) නමැති විචාරකයා ස්වකීය Techniques of Fiction Writing නමැති කෘතියෙහි දක්වන අදහසක්, මතු සඳහන් ය.

“එක් සිද්ධියක් අනෙක් තැනකට දැමූ කල්හි හෝ ඉවත් කළ කල්හි හෝ, කතාවේ ඒකීයභාවය හෝ පරිසමාප්තිය පලුදු වන පරිද්දෙන් කථා වින්‍යාසයේ අවයව සංස්ථානය සිද්ධ කළ මනා ය. යම් සිද්ධියක් ඇතුළු වීම හෝ නොවීම හෝ හේතු කොට ගෙන, කතාවේ ප්‍රකට ලෙස වෙනසක් ඇති වන්නේ නම්, ඒ සිද්ධිය සමස්තයේ නියම ඉන්ද්‍රියයක් නොවන්නේ ය.”

කතාවක් ඉදිරිපත් කිරීමේ ක්‍රම දෙකක් වෙයි. මුල් ක්‍රමය, කතාන්තරයක ස්වරූපයෙන් කතාව ඉදිරිපත් කිරීම ය. අනෙක් ක්‍රමය කතාව කීමෙන් වැළකී පාඨකයාට එය දැක ගන්නට සැලැස්වීම ය. පළමු ක්‍රමය කථනය නමින් ද, දෙවැන්න රූපණය නමින් ද හැඳින්වෙයි. කෙටිකතාවක දී ලේඛකයා විසින් අනුගමනය කළ යුත්තේ, රූපණ මාර්ගයයි. යම් ලේඛකයකු රූපණ මාර්ගය ග්‍රහණය කරගන්නා තෙක් ම, ඔහුගේ කතා කලාව පූර්ණත්වයට පත් වූයේ යයි කියනු බැරි ය.

* * * * * * * * *