සිංහල භාෂාවේ සන්ධි - Vihangi

•සන්ධි පදයේ කෙටි අර්ථය එක් කොට ගැළපීම යන්නයි. එනම් මුලින් හා පසුව ඇති අක්ෂර නිසි ආකාරයෙන් ගැළපීමයි. සිදත් සගරා කතුවරයා සන්ධි පිළිබඳව මෙසේ විග්‍රහ කොට ඇත.

"පෙර පර වණන් නිසි විදිනු ගළපනු සද නම් "

•එයින් අදහස් වන්නේ පූර්ව අපර අක්ෂර නිසි අයුරින් ගැළපීම සන්ධි නම් වන බවයි.මෙහිදී අක්ෂර ලොප් කිරීම ,ආදේශ කිරීම ආදී සන්ධි කාර්යයන් අවස්ථානුකූලව දත යුතුය.සාමාන්‍යයෙන් සන්ධියක් සිදු වීමට පද 2 ක් අවශ්‍ය වේ.

•සන්ධි විග්‍රහය තුළ සන්ධි විධි 9 ක් හදුන්වා දී ඇත .එම සන්ධි විධි 9ට පර රූප සන්ධිය ද එකතු වීමෙන් ශුද්ධ සිංහලයේ සන්ධි විධි 10 සෑදී ඇත.

01) පූර්ව ස්වර ලෝප සන්ධිය 

02) පර ස්වර ලෝප සන්ධිය 

03) ස්වර සන්ධිය 

04) ස්වරාදේශ සන්ධිය 

05) ගාත්‍රාදේශ සන්ධිය 

06) ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධිය 

07) පූර්ව රූප සන්ධිය 

08) පර රූප සන්ධිය 

09) ආගම සන්ධිය 

10) ද්විත්ව රූප සන්ධිය 

01) පූර්ව ස්වර ලෝප සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග අක්ෂරයේ ඇති ස්වරය ලොප් කර ඉතිරි වන ව්‍යංජන අක්ෂරය පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරය සමග සම්බන්ධ කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය පූර්ව ස්වර ලෝප සන්ධිය නම් වේ.

උදරාබාධ                          වපරැසින් 

උදර+ආබාධ                 වපර+ඇසින්

උදර්+අ+ආබාධ        වපර්+අ+ඇසින්

   උදරාබාධ                         වපරැසින් 

02) පර ස්වර ලෝප සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරය එනම් පරස්වරය ලොප් කර දෙපස එක් කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය පර ස්වර ලෝප සන්ධිය නම් වේ.

බුදුකුරු                      ගුරුතුමා

බුදු+අකුරු             ගුරු+උතුමා

බුදු+අ+කුරු         ගුරු+උ+තුමා

බුදුකුරු                     ගුරුතුමා

03)ස්වර සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග ඇති ව්‍යංජනයත් පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරයත් සම්බන්ධ කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය ස්වර සන්ධියයි.

නෙතින්                 ගතකුරු 

නෙත්+ඉන්         ගත්+අකුරු 

නෙතින්                ගතකුරු

04)ස්වරාදේශ සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග ඇති ස්වරය හා පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරය යන ස්වර දෙකම ලොප් කර ඒ වෙනුවට අලුතින් ස්වරයක් ආදේශ කරන සන්ධිය ස්වරාදේශ සන්ධියයි.

අ+ඉ =එ/ඒ           අ+උ=ඔ/ඕ

ආ+ඉ =ඒ               ආ+උ=ඔ

අ+ඊ =ඒ                 අ+ඌ=ඕ

ආ+ඊ =ඒ                ආ+ඌ=ඕ

අ+එ=ඓ            අ+ඕ=ඖ

ආ+එ=ඓ           ආ+ඕ=ඖ

අ+ඓ=ඓ          අ+ඖ=ඖ

ආ+ඓ=ඓ         ආ+ඖ=ඖ

අ+එ=ඈ

ඇ+එ=ඈ

ආ+ඒ=ඈ

මහෙසුරු              ඈත

මහ+ඉසුරු          ඒ+අත

   අ+ඉ                     ඒ+අ

මහ්+එ+සුරු          ඈ+ත

මහෙසුරු                ඈත 

05) ගාත්‍රාදේශ සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග හා පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරයක්,ව්‍යංජනයක් හෝ ඒ දෙකම ලොප් කර අලුතින් ව්‍යංජනයක් ආදේශයෙන් ගළපන සන්ධිය ගාත්‍රාදේශ සන්ධිය නම් වේ.

පිළියම්                අත්‍යුත්තම

පිළි+කම්             අති+උත්තම

පිළි+ක්+අ+ම්     අ+ත්+ඉ+උත්තම

පිළි+ය්+අම්       අ+ත්+ය්+උත්තම

පිළියම්                  අත්‍යුත්තම

06) ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධිය 

             සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග අක්ෂරයේ ස්වර හා ව්‍යංජන වෙන්කර නැවත ස්වරය හා ව්‍යංජනය ලොප් කර ඉතිරි වන අර්ධ නාසික්‍ය පූර්ණ නාසික්‍යක් බවට කිරීමේ සන්ධිය ගාත්‍රාක්ෂර ලෝප සන්ධියයි.

මංමුලා                දංගස 

මග+මුලා            දඹ+ගස

ම+ං+මුලා         ද+ං+ගස

මංමුලා                 දංගස

07)පූර්ව රූප සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග ඇති ව්‍යංජන හල් අකුර පසු පදයේ මුල ඇති ව්‍යංජන හල් අකුරට ආරෝපණය කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය පූර්ව රූප සන්ධියයි.

සිත්තම්                    කම්මල

සිත්+කම්                කම්+හල

සිත්+ක්+අ+ම්        කම්+හ්+අ+ල

සිත්+ත්+අම්           කම්+ම්+අ+ල

සිත්තම්                   කම්මල

08) පර රූප සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පසු පදයේ මුල ඇති ව්‍යංජන හල් අකුර , පෙර පදයේ අග ඇති ව්‍යංජන හල් අකුරට ආරෝපණය කිරීමෙන් ගළපන සන්ධියයි.

දුප්පත්                   අල්ලස්

දුක්+පත්               අත්+ලස්

දු+ක්+පත්                 අ+ත්+ලස්

දුප්+පත්                 අල්+ලස්

දුප්පත්                   අල්ලස්

09) ආගම සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පසු පදයේ මුල ඇති ස්වර අක්ෂරයට අලුත් ව්‍යංජනයක් ආගමනය කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය ආගම සන්ධියයි

මෙහිදී ර්,ව්,ය් ආගමනය වේ.

ගොවියා             කටුවල

ගොවි+ආ           කටු+අල

ගොවි+ය්+ආ     කටු+ව්+අල

ගොවියා             කටුවල

10) ද්විත්ව රූප සන්ධිය 

සන්ධි පදය විසන්ධි කර පෙර පදයේ අග රූපය ද්විත්ව කර පසු පදයේ මුල ඇති ස්වරය හා සම්බන්ධ කිරීමෙන් ගළපන සන්ධිය ද්විත්ව රූප සන්ධියයි.

ගල්ලිබ්බා                   මුත්තා

ගල්+ඉබ්බා                 මුතු+ආ

ගල්+ල්+ඉබ්බා            මුත්+උ+ආ

ගල්ලිබ්බා                   මුත්+ත්+ආ