මහින්දාගමනයෙන් පසු මෙරට ඇතිවූ කලා විප්ලවය
මහින්දාගමනයෙන් පසු මෙරට ඇතිවූ කලා විප්ලවය
අනුරාධපුර යුගයේදී දෙවන පෑ තිස් රජු දවස ධර්මාශෝක මහරජුගේ පුතණුවන් වූ මහේන්ද්‍ර හෙවත් මහින්ද මහ රහතන් වහන්සේගේ ලංකාගමනය සිදුවිය. එමගින් සිංහල රාජ වංශයේත් සමස්ත ලක්වාසි ජනතාවගේත් මහත් පෙරලියක් ඇතිවිය. ලාංකික ජනතාව විසින් එතෙක් වන්දනා මාන කරන ලද ගස්, ගල්, හිරු, සදු ආදි දේවල්වලින් බැහැරව මනා අර්ථයක් සහිතව ආගමක් ඇදහීමේ පදනම එහිදි ලද බව වංශකතා වල සදහන් වේ.
නොයෙක් ගෝත්‍රවලට අයත් විවිධ මතධාරි මිනිසුන්ගෙන් සමන්විත වූ ලංකාව එකම ආගමක් අදහන ජන කොටසක් බවට පත්වූයේ මහින්දාගමනයෙන් පසුව බව ඉතිහාසය කතා පෙන්වාදෙයි. මහින්ද මහ රහතන් විසින් ලංකාව බුද්ධාගත රැගෙන ඒමත් සමගම අශෝක අධිරජුගේ දියණිය වූ සංඝමිත්තා තෙරණිය විසින් ශ්‍රී මහා බෝධි අංකුරයක් ලංකාවට වැඩම කරවන ලද අතර, ඒ සමග විෂයයන් 18 කට අයත් කලාශිල්පීන් මෙරටට පැමිණි බව සදහන් වේ. ඒ මගින් රටේ ඇතිවූ ආගමික මෙන්ම සංස්කෘතික පුනරුදය පිළිබදව සැකෙවින් විමසා බැලිය යුතුය.
ලංකාවේ තාක්ෂණය හා ඉංජිනේරු ශිල්පය මෙන්ම ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයද මහින්දාගමනයට පෙර සිටම ඉතා විශිෂ්ට තත්වයක තිබූ බව ඓතිහාසික සාක්ෂිවලින් අපට දක්නට ලැබේ. තපස්සු භල්ලුක රජ දවස චෛත්‍යයක් නිර්මාණය කිරීමත්, උන්මාද චිත්‍රා සිරිකර තැබීමට එක්ටැම් ගෙයක් නිර්මාණය කිරීමක් ලංකාවේ ඉදිකිරීම් තාක්ෂණය සබැදිව මනරම් උදාහරණ වේ.
එහෙත් මහින්දාගමනයෙන් පසුව නිර්මාණ සිදුකිරීමේ ශෛලිය හා නිර්මාණ කිරීමේ වැඩි ප්‍රවණතාවයක් දක්නට ලැබේ.
දාගැබ්
ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය යටතේ ප්‍රධාන තැනැක් ගන්නේ දාගැබ් හෙවත් චෛත්‍යය නිර්මාණයයි. මෙහි ගර්භයේ හැඩය අනුව ප්‍රධාන කොටස් 06 ක් ලෙස දැක්විය හැකිය.
අ. බුබ්බුලාකාර - දිය බුබුළක හැඩය සහිත
ආ. පද්මාකාර - නෙළුම් මලක හැඩය සහිත
ඇ. අම්ලාකාර - නෙල්ලිගෙඩියක හැඩය සහිත
ඈ. ධාන්‍යාකාර - ධාන්‍ය ගොඩක හැඩය සහිත
ඉ. ඝන්ඨාකාර - ඝන්ඨාරයක හැඩය සහිත
ඊ. ඝඨාකාර - කළයක හැඩය සහිත
දාගැබ් හෙවත් චෛත්‍ය නිර්මාණය කිරිමේදී එහි ඇති සෑම කොටසක්ම බුද්ධ දර්ශනය අනුව ගැඹුරු තේරුමක් සහිතව නිර්මානය කර ඇත. එහි ඇති ප්‍රදක්ෂිනා පථය, පේසා වළළු, ගර්භය, හතරැස් කොටුව, දේවතා කොටුව, කොත් කැරැල්ල සහ කොත යන අංග නිර්මාණය කර ඇත්තේ බෞද්ධ සංකල්පය අනුව නිවන් මග දක්වා වූ ගමන් මග විදහා දැක්වෙන පරිදිය. ඉතාමත් විශාල නිර්මාණයක් වන මෙම චෛත්‍ය විශිෂ්ට ආකාරයෙන් නිර්මාණය කර ඇති අතර එම නිර්මාණ ඉදිකිරීම සදහා යොදාගත් තාක්ෂණික ක්‍රමවේද කවරේද යන්න මේ දක්වා නිසිඅයුරු සොයාගෙන නොමැත.
වටදාගෙය
වටදාගෙන යනු චෛත්‍යයක් ආරක්ෂාකිරීම පිණිස ඉදිකර ඇති ආවරණ ගොඩනැගිල්ලයි. ඉතා විශාල ප්‍රමාණයේ චෛත්‍යය සදහා වටදාගෙවල් නිර්මාණය කර නොමැති අතර ප්‍රමාණයෙන් විශාල නොවන චෛත්‍ය සදහා මෙම නිර්මාණ ඉදිකර ඇත. ගල්කණු, ගඩොල් සහ ලී වැනි ද්‍රව්‍යය යොදාගෙන කර ඇති මෙම ගොඩනැගිලි ඉතා දැකුම්කළු කැටයම් සහිතව විශිෂ්ට ලෙස නිර්මාණය කර ඇති අතර, ලංකාවේ විශිෂ්ඨතම වටදාගෙය ලෙස මැදිරිගිරිය වටදාගෙය හැදින්විය හැකිය.
සදකඩපහණ
සදකඩපහණ යනු අඩසදක් ආකාරයට නිර්මාණය කරන ලද ශෛලමය නිර්මාණයකි. එහි විවිධ කැටයම් නිර්මාණය කර ඇති අතර එහි ඇත්, අස්, සිංහ හා ගවයින් යන සත්වයින් සිව්දෙනාගේ පේලියක්ද, පලාපෙති, ලියවැලි, හංස පේලියක්ද අවසානයේ නෙළුම් මලද නිර්මාණය කර ඇත. මෙයින්ද අර්ථවත් වනුයේ ජාති, ජරා, ව්‍යාධී හා මරණ යන අංග සහිතව උපත ලබන සත්වයා දහමෙන් පෝෂණය වීමෙන් අවසානයේ නිවන් අවබෝධ කරගන්නා බවයි. බොහෝ විට වටදාගෙවල්, පන්සල් හා විහාර ගෙවල් ආශ්‍රිතව සදකඩපහණ නිර්මාණය කර ඇත.
විහාර ගෙවල්, ආරාම
ඉතා විශිෂ්ට ආකාරයෙන් නිර්මාණය කර ඇති මෙම ගොඩනැගිලි මහල් කිහිපයකින් යුක්ත වන ලෙස සමහර අවස්ථාවල ඉදිකර ඇත. බොහෝමයක් විහාර ගෙවල් නිර්මාණය කර ඇත්තේ ශෛලමය ද්‍රව්‍ය උපයෝගි කරගෙන වන අතර සමහර අවස්ථාවලදී දැව, ගඩොල් ආදියද යොදාගෙන ඇත. සත්මහල් ප්‍රාසාදය හෙවත් ලෝවාමහාපාය මේ සදහා කදිම නිදසුනකි.
ප්‍රතිමා නිර්මාණය
කලාශිල්ප අතුරින් විශේෂිතය ස්ථානයක් ගනු ලබන්නේ ප්‍රතිමා නිර්මාණයයි... ඒ අතුරින් බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙලීම හා ඇඹිම ප්‍රධාන තැනක් ගනී. බුද්ධ ප්‍රතිමා ප්‍රධාන වශයෙන් ආකාර 3 කින් නිර්මාණය කරන ලදී.
අ. හිදි පිළිම (අනුරාධපුරයේ ඇති සමාධි පිළිමය)
ආ. හිටි පිළිම (අව්කන විහාරයේ ඇති අව්කන පිළිමය)
ඇ. සැතපෙන පිළිම (පොළන්නරුවේ පොත්ගුල් විහාරයේ සැතපෙන පිළිමය)
පිළිම නිර්මාණයේදී බුදු රජාණන් වහන්සේගේ පාද පිහිටා ඇති ආකාරය අනුව ආසන ක්‍රමයන්ද, දෑත්වලින් දක්වා ඇති ඉරියව් අනුව මුද්‍රාවන්ද එකින් එකට වෙනස් ස්වාභාවයක් ගනී.
අ. ආසන ක්‍රම - වජ්‍රාසන, පද්මාසන ආදිලෙස
ආ. මුද්‍රා - අභය මුද්‍රාව, ධම්මචක්ක මුද්‍රාව, පරදුක්ඛ දුක්ඛිත මුද්‍රාව, භූමි ස්පර්ශ මුද්‍රාව ආදි ලෙස
පැරණිතම බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙලීමේදී ශෛලමය නිර්මාණ බහුල වී ඇති අතර ඒවා නිර්මාණය කිරීමේදී ඉතාමත් සියුම් ආකාරයෙන් විශිෂ්ට ලෙස නෙලීමට කලාකරුවා සමත්වී ඇත. මෙම ප්‍රතිමාවන් අමරාවති, ගුප්ත ආදි සාම්ප්‍රදානුකූලව නිර්මාණය කර ඇති අතර ඒ ඒ සම්ප්‍රදායන්ට අනන්‍ය වූ ලක්ෂණ දක්නට ඇත.
බුදුපිළිමවලට අමතරව වෙනත් ප්‍රතිමාද විශිෂ්ට ලෙස නිර්මාණය කර ඇති ආකාරය දක්නට ඇත. උදාහරණ ලෙස තිවංක පිළිමගෙයි ඇති පිළිමය, හා පුලඉසි ලෙස හදුන්වන හිටි පිළිමය නිදසුන් වේ.
කැටයම් කලාව
කැටයම් කලාව ප්‍රධාන වශයෙන්ම ශිලා හා දැව යන කොටස් දෙකෙන්ම සිදුකර ඇත. ශෛලමය කැටයම් සදහා සදකඩ පහණ හා මුරගල් ආශ්‍රිත කැටයම් නිර්මාණය කර ඇත. තවද විහාර හා වටදාගෙයි ඇති ගල්කණුවල මල්, ලියවැල්, නාග රූප ආදි කැටයම් දක්නට ඇත. දැය කැටයම් කලාව අතුරින් හමුවන විශිෂ්ටතම නිර්මාණය දක්නට ඇත්තේ ඇම්බැක්කේ දේවාලයේ සහ මහනුවර මගුල් මඩුවේ ඇති ලී කැටයම් වේ. මේවාගේ තාත්වික බව හා සියුම් බව ඉතාමත් විශිෂ්ට කලා කුසලතාවයන් පෙන්නුම්කරනු ලබයි.
චිත්‍ර කලාව
අනුරාධපුරය, පොළන්නරුව හා ඉන්පසු යුගයන්හීදි ඒ ඒ යුගවලට ආවේණික චිත්‍ර ශෛලියයන් වෙනස් ආකාරයක් දක්නට ඇත. විශේෂයෙන්ම සීගිරි බිතු සිතුවම් වල දක්නට ඇති ලක්ෂණවලට බෙහෙවින් ෙවනස් ශෛලියක් අනෙක් චිත්‍රවල දක්නට ඇත. පැරණි විහාර, රාජ මන්දිර, දේවාල, ආවාස ආදී ස්ථානවල නොයෙක් චිත්‍ර ඇද ඇති ආකාරය පැහැදිලිව දක්නට ඇත.
මෙම කලා ශිල්පවලට අමතරව නාට්‍ය කලාව, රංග කලාව මෙන්ම ගායන වාදන කලාව ද ඉතා දියුණු තත්වයකට පත්වූයේ මහින්දාගමනයෙන් පසු ඇතිවූ කලා පුනරදයෙන් පසුව බව ඉතිහාස පොත්පත්වල දක්වා ඇත. ඒ අනුව බලන කළ මහින්දාගමනය මගින් අප රටේ ජනතාවගේ අධ්‍යාත්මික දියුණුව පමණක් නොව සංස්කෘතික හා සමාජයීය දියුණුව සදහාද ඉමහත් රුකුලක් වූ බව මනාවට පැහැදිලි වේ. එදා පටන් මේ දක්වා විහාරයක්, පන්සලක් හෝ දේවාලයක් තැනීමේදී පැරණි සම්ප්‍රදානුකූලව චිත්‍ර, කැටයම් හා මූර්ති ආදියෙන් අලංකාර කර ඉතා දැකුම්කළු ආකාරයට නිර්මාණය කරනු ලබන්නේ එම පාරම්පරික සිරිත් විරිත් හා ස්වකීය අනන්‍යතාවය ආරක්ෂාකර ගැනීම පිණිසය.
