ධර්ම සංගායනා
දහම් පාසල් අවසාන සහතික පත්‍ර විභාගය
ශාසන ඉතිහාසය
02 ඒකකය
ධර්ම සංගායනා
ධර්ම සංගායනාවක් යනු කුමක්ද?
- බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් දේශණා කරන ලද ධර්මය හා පනවන ලද විනය භික්ෂූන් වහන්සේලා එකට එක් වී සජ්ඣායනා කිරීම.
- ශාසනාභිවෘද්ධිකාමී මහ තෙරවරුන් විසින් බුද්ධ වචනය ඒක රාශී කොට වැරදි අදහස් ඇතුළත් වී ඇත්නම් ඒවා නිවැරදි කොට ඇතිවන ගැටළු, ධර්ම විනයට අනුව විසඳමින්, ශාසන ශෝධනයක් ඇතිකරලීම අරමුණු කොටගෙන සිදු කරන ක්‍රියාවලියකි.
- මෙම අරමුණ ඇතිව ථෙරවාදී බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය අම්ගින් මගින් පැවැත්වූ සංගායනා 06 කි.
- මගධයේ රජගහනුවර
- විශාලා මගනුවර
- පැලලුප්නුවර
- ලංකාවේ මාතලේ අලු විහාරයේ
- බුරුමයේදී (1871 දී මින් දොන් මින් රජු සමයේ)
- බුරුමයේදී (1954 - 1956)
- මීට අමතරව භාරතයේ කණිෂ්ක රජ දවස හතරවන ධර්ම සංගායනාවක් ද සිදු කර ඇත. එය ථෙරවාද සම්ප්‍රදායට අයත් නොවූවකි
ධර්ම සංගායනා සංකල්පය
- දීර්ඝ කාලීන පැවැත්ම තහවුරු කිරීමට වැදගත් වේ.
- කාලානුරූපව ඇති විය හැකි වෙනස්වීම් අවම කිරීමට වැදගත් වේ.
- දීඝ නිකායේ පාසාදික සූත්‍රයේ දී බුදුන් වහන්සේ සංගායනාවල වැදගත්කම දක්වා ඇත.
- බුදුන් වහන්සේ සියල්ලෝම එක්ව ධර්මය සංගායනා කර සැක තැන් දුරුකර ගත යුතු බව දක්වා ඇත.
- දසුත්තර හා සංගීති සූත්‍රවලට අනුව සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේට බුදුන් වහන්සේ පිරිනිවීමට ප්‍රථම සංගායනාවක් පැවැත්වීමේ අවශ්‍යතාව පැවති බව පැහැදිලි වේ.
- සැරියුත් හිමියන් නිගණ්ඨනාථපුත්තගේ අභාවයෙන් පසු භික්ෂූන් අමතා සද්ධර්මය සංගායනා කළ යුතුය, විවාද නොකළ යුතුය යනුවෙන් දක්වා ඇත.
ධර්ම සංගායනාවකට පසුබිම බුදුන් ජීවමාන සමයේ සිටම පැවතීම
- බුද්ධ කාලයේදී විවිධ මතධාරී භික්ෂූන් වහන්සේලා සිටීම හා කොසඹෑ නුවර ඇති වූ ධම්මධර, විනයධර භික්ෂූන් වහන්සේලා අතර ආරවුලක් සිදු වීම.
- දෙව්දත් තෙරුන් සංඝ භේදය සිදු කොට සංඝයා පාලනය තමාට ලබාදෙන ලෙස ඉල්ලා සිටීම,දෙව්දත් තෙරුන්ගේ පංචවරයට කැමති භික්ෂූන් වහන්සේලා බුද්ධ කාලය තුළදී ද වැඩ සිටීම.
- ශාසනයේ තනතුරු ලබා දෙන අවස්ථාවල ඒවාට එරෙහිව කටයුතු කළ භික්ෂු කණ්ඩායම් සිටි බව ධම්මපදට්ඨ කතාවේ සඳහන් වේ.
- අස්සජි, පුතබ්බසුව භික්ෂූන් දෙනම (සැරියුත් හා මුගලන් දෙනම පාපීන් බව ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශ කිරීම)
- විනය පිළිබඳ අත්තනෝමතිකව කටයුතු කළ භික්ෂූන් හා බුදුරජුන් සමඟ වාද කළ භික්ෂූන්ද සිටීම.
- සාති, සුනක්ඛත්ත, අරිට්ඨ හිමිවරුන්
- ධර්ම හා විනය පිළිබඳව භික්ෂූන් වහන්සේලා වර්ග වීම සිටීම.
- භික්ෂූන් වහන්සේලා පරම්පරා ක්‍රමය අනුගමනය කිරීමට හුරු වී තිබීම.
- මහා කාෂ්‍යප හිමියන් හා ගෝල පිරිස / සැරියුත් හිමියන් හා ගෝල පිරිස.
- මල් ආසනයක මල් මෙන් පැවති ධර්මය ඒකරාශි කිරීම
- නිගණ්ඨනාථපුත්තගේ අභාවයෙන් ඔහුගේ ශාසනයේ ඇති වූ පිරිහීම බුදු සසුනට ද උදාවනු ඇතැයි ඇති වූ සැකය.
පළමුවන ධර්ම සංගායනාව
පළමු සංගායනාවට හේතු
- චුල්ලවග්ග පාලියේ සඳහන් වන ආකාරයට සුභද්ද භික්ෂුවගේ අභද්‍ර වචනය ආසන්නතම හේතුවයි.
- ගෝපක මොග්ගල්ලාන සූතයට අනුව ධර්ම විනය පිළිබඳව පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබා ගැනීම හා එය ඉදිරියට සං‍රක්ෂණය කිරීම.
- ඡණ්න තෙරුන්ට බ්‍රහ්ම දණ්ඩනය පැනවීමට අදාළ තීරණය ගැනීමට.
- ඛුද්දානුඛුද්දක ශික්ෂාපද ගැටලුවලට විසඳුම් ලබා ගැනීමට.
- ආනන්ද හිමියනට එල්ල වූ චෝදනා වලට සදොස් නිදොස් බව තීරණය කිරීමට.
»ඛුද්දානුඛුද්දක ශික්ෂාපද මොනවාද යන්න දැන නොගැනීම
»බුදුන් වහන්සේගේ වැසි සළුව පයින් පාගාගෙන මැසීම
»බුද්ධ ශරීරය කාන්තාවන්ගේ කඳුළුවලින් අපවිත්‍ර කිරීම.
»බුදුන්වහන්සේගේ ආයුසංස්කාරය අත්හළ අවස්ථාවේදී කල්පයක් කල් ජීවත්වීමට ආරාධනා නොකිරීම.
»ස්ත්‍රීන්ට පැවිද්ද ලබා දීම.
- ධර්ම ප්‍රශ්න විමසීම : - ආනන්ද හිමි හා උපාලි හිමි
- සහය වූ අනෙක් භික්ෂූන් :- මහා කච්චායන හිමි /අනුරුද්ධ හිමි / වංගීස හිමි /කුමාර කස්සප හිමි / පුණ්ණ හිමි
- ප්‍රතිඵල :-
–බුද්ධ වචනය පිටක වශයෙන් කොටස් දෙකක් යටතේ බෙදා දැක්වීම.
– ධර්මය අනාගතයට සුරැකීම සඳහා භාණක භික්ෂු හිමිවරුන්ට පැවරීම
–ඛුද්දානුඛුද්දක ශික්ෂා පද වෙනස් නොකිරීමට තීරණය කිරීම
–ඡන්න භික්ෂුවට බ්‍රහ්මදණ්ඩනය පැනවීම.
–ආනන්ද හිමියන් චෝදනාවලින් නිදහස් කිරීම.
විනය පිටකයට අයත් ග්‍රන්ථ (ප්‍රදානත්වය :- උපාලි හිමි ප්‍රධාන පිරිස)
- පාරාජිකා පාලි
- පාචිත්තිය පාලි
- මහාවග්ග පාලි
- චුල්ලවග්ග පාලි
- පරිවාර පාලි
සූත්‍ර පිටකයට අයත් ග්‍රන්ථ
- දීඝ නිකාය (දිග සූත්‍ර) : ආනන්ද හිමි ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය පිරිස
- මජ්ඣිම නිකාය (මධ්‍යම ප්‍රමාණ සූත්‍ර) : සැරියුත් හිමි ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය පිරිස
- සං‍යුක්ත නිකාය (එකතුකිරීම් ආදී සූත්‍ර) : මහ කසුප් හිමි ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය පිරිස
- අංගුත්තර නිකාය (අංක සහිත සූත්‍ර) : අනුරුද්ධ හිමි ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය පිරිස
- ඛුද්දක නිකාය (විවිධාකාර වූ දේශනා සහිත සූත්‍ර: ධම්ම පදය.....) : සියලු භික්ෂූන්වහන්සේලාට
දෙවන ධර්ම සංගායනාව
- දෙවන ධර්ම සංගායනාවට බලපෑ ප්‍රධානතම හේතුව වූවේ වජ්ජිපුත්තක භික්ෂූන්වහන්සේලාගේ දස අකැප වස්තුවයි.
1.සිංගිලෝන කප්ප - අඟක ලුණු තබා ගැනීම.
2.ද්වංගුල කප්ප - ඉර හැරුණු පසු ආහාර ගැනීම.
3.ගාමාන්තර කප්ප - දන් වළඳා අවසන තවත් ගමක දන් වැළඳීම.
4.ආවාස කප්ප - වෙන වෙනම පොහොය කිරීම.
5.අනුමති කප්ප - වෙන වෙනම පොහොය කොට පසුව අනුමැතිය ගැනීම.
6.ආචියෝණ කප්ප - චිරාගත දේ පිළිපැදීම.
7.අමනිත කප්ප - කිරි දීකිරි නොවූ කිරි වැළඳීම.
8.ජලෝගික කප්ප - මීරා වැළඳීම.
9.දසක නිසීදන කප්ප - වාටි නොමැසූ ඇතිරිලි භාවිතය.
10.ජාත රූප රජත කප්ප - රන් රිදී පිළි ගැනීම.
- දස වස්තුවක් ඉදිරිපත් වීමට බලපෑ කරුණු
- වජ්ජි රාජ්‍ය‍ය බෞද්ධ රාජ්‍ය‍යන්වලින් ඈත්ව පිහිටීම නිසා(සමහර කරුණු විසඳා ගැනීමට තිබූ ගැටළු)
- වජ්ජිපුත්තක භික්ෂූන් පැවිදි වීමට පෙරාතුව කුමාර දිවියක් ගත කිරීම.
- සමාජීය වශයෙන් ඇති වූ අවශ්‍යතා.
–(මුදල්)
–දස වස්තුවට එරෙහි වූ යස තෙරුන්ට සමාජ විරෝධයක් එල්ල වීම
- ප්‍රශ්නෝත්තර ක්‍රමයට කරුණු විමසා ඇත.
- කාරකසභාවලට මහතෙරවරු අටනමක් කටයුතු කරඇත.
- ධර්ම ප්‍රශ්න විමසීම : - රේවත හිමි හා සබ්බකාමී හිමි
- සහය වූ අනෙක් භික්ෂූන් : - සාල්හ,රේවත, බුඡ්ජසෝභිත, යස,වසභගාමික, සම්භූත, සුමණ තෙරුන්
- ප්‍රතිඵල : -
– දසවස්තුව විනය විරෝධි ලෙස තීරණය වීම.
–වෙනස් වූ සංඝ සමාජය තුළ යම් පදනමකින් හෝ මුල් විනය නීති පිහිටුවීමට ඉවහල් වීම.
–සංඝ සමාජය බෙදී යාම.
–වජ්ජිපුත්තක භික්ෂූන් මහ සංගීති නමින් වෙනමම සංගායනාවක් පැවැත්වීම.
–බුදු සසුනේ නිකාය භේදය ඇතිවීම
මහසාංගික - මහදේව හිමියන්ගේ පංච වස්තුවට පක්ෂ පිරිස
ස්ථවිරවාදී - විපක්ෂ පිරිස
තෙවන ධර්ම සංගායනාව
- ප්‍රධානතම හේතුව දුසිල් මහණුන් නිසා සසුන පිරිහීමයි.
- ධර්ම ප්‍රශ්න විමසීම : - මොග්ගලීපුත්ත තිස්ස හිමි
- සහය වූ අනෙක් භික්ෂූන් : - මහින්ද හිමි, මහා රක්ඛිත හිමි, මහා දේව හිමි.
- ප්‍රතිඵල : -
– දුසිල් මහණුන් 60000ක් ශාසනයෙන් නෙරපා හැරීම
–නැවතී තිබූ පොහොය කර්ම නැවත ආරම්භ කිරීම
–පරවාද මත 500ක් බිඳිමින් සකවාද මත 500ක් උද්දීපනය කරමින් කථාවත්ථු ප්‍රකරණය අභිධර්ම පිටකයට ඇතුළත් වීම.
අභිධර්ම පිටකය:-
1.ධම්මසංගණී ප්‍රකරණය
2.විභංග ප්‍රකරණය
3.ධාතුකථා ප්‍රකරණය
4.පුද්ගල ප්‍රඤ්ඤප්ති ප්‍රකරණය
5.කථාවත්ථු ප්‍රකරණය
6.යමක ප්‍රකරණය
7.පට්ඨාන ප්‍රකරණය
–පාලි ත්‍රිපිටකය සම්පූර්ණ වීම
–භාරතය තුළ හා ඉන් පිටත් ධර්ම ප්‍රචාරය සිදු වීම.(නවරට සසුන් පිහිටුවීම)
නවරට සසුන් පිහිටුවීම
විනය සංගායනාව.
- බුදු දහම ලංකාව තුළ පිහිටුවා අවසන්දැයි දෙවානම් පිය තිස්ස රජු මිහිඳු මාහිමියන්ගෙන් විමසූ අතර , ලක්දිව මව්පිය දෙදෙනෙකුගේ පුතෙකු ලංකාවේ විනය ඉගෙන ලංකාවේදී එය විස්තර කොට දේශනා කරන ලද කල්හි ලංකාවේ බුද්ධ ශාසනය මුල් බැස ගනියි යනුවෙන් දේශණා කරන ලදි.
- මේ සඳහා අරිට්ඨ තෙරුන්ට සියලු සුදුසුකම් තිබුණි.
- ථූපාරාමයේදී මිහිඳු හිමියන්ට සමාන ආසනයක හිඳ විනය දේශණා කළේය.
- මත්තාභය තෙරුන් සමඟ 500ක් භික්ෂූන් වහන්සේලා සහභාගී විය.
අලුවිහාර සංගායනාව
- කාලය :- වළගම්බා රජදවස (ක්‍රි.පූ. 27 – 19)
- ස්ථානය :- මාතලේ අලුවිහාරයේදී
- පැවැත්වීමට හේතු :-
–අභයගිරි විහාරය පූජා කිරීම මගින් ශාසනික අර්බුදයක් නිර්මාණය වීම
–12 වසරක් මුළුල්ලෙහි පැවති බැමිණිතියා සාගතය
–සත් ද්‍රවිඩ ආක්‍රමණය නිසා බුදු දහමට පරිහානිකර අවධියක් උදා වීම
–භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ ශාසනික පිළිවෙත් පිරිහී යෑම
–ග්‍රන්ථ ධූරය හා විදර්ශනා ධූරය වඩන භික්ෂුන් වහන්සේලා යනුවෙන් දෙපිරිසක් වීම
–ධර්මය ඇසීමටත්, ඉගෙනීමටත්, පර්යේෂණ පැවැත්වීමටත් ඇතැමුන් තුළ උනන්දුවක් ඇති වීම.
හඳුන්වන වෙනත් නම් :- ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථාරූඪ සංගායනාව
ප්‍රතිඵල :-
–ත්‍රිපිටක ධර්මය ග්‍රන්ථාරූඪ වීම (වචනයෙන් විය හැකි හානිය මග හැරීම)
–ඇතැම් අවස්ථාවලදී අභාවයට ගිය බුදු දහම නැවත ස්ථාපිත කිරීමට මෙම ග්‍රන්ථ උපකාර වීම.
–නිකාය වශයෙන් බෙදී තිබු ධර්මය එක් රැස් වීම.
–ලෝකය පුරා බුදු දහම ව්‍යාප්ත කිරීමට.
කණිෂ්ක රජ දවස මහායාන ධර්ම සංගායනාව
- පැවැත්වීමට හේතු :-
- එකිනෙකට වෙනස් ධර්ම කරුණු දේශණා කිරීම
- ත්‍රිපිටක පොත්පත් එක් රැස් කිරීම හා ඒවාට සර්වස්තිවාදි ධර්මයට අනුව අටුවා සම්පාදනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය
- හඳුන්වල ලද වෙනත් නම් :- කණිෂ්ක ධර්ම සංගායනාව / සර්වස්තිවාදී සංගායනාව
- අනුග්‍රහය :- කණිෂ්ක රජු (ව්‍ය.ව. 120 -162)
- ප්‍රධානත්වය :- පාර්ශව තෙරුන්
- සභාපතීත්වය :- වසුමිත්‍ර තෙරුන්
- සහභාගීත්වය :- සර්වස්තිවාදි නිකායට අයත් උගත් බික්ෂූන් වහන්සේලා 500 නමක්(මෙයට සහභාගී වූ භික්ෂූන් වහන්සේලා බෝධිසත්වවරුන් ලෙස සලකති.)
- කාලය :- මාස 06කි
- ප්‍රතිඵල :-
–සූත්‍ර, විනය හා අභිධර්ම යන ත්‍රිපිටකයට විභාෂා නම් සර්වස්තිවාදී අටුවා ග්‍රන්ථ සම්පාදනය වීම. (විනය විභාෂා / උපදේශ ශාස්ත්‍රය / අභිධර්ම විභාශා ශාස්ත්‍රය)
–අටුවා ග්‍රන්ථ තඹ පත්තිරුවල ලියවා සෙල්මුවා මංජුසාවල බහා ස්තූපයක තැන්පත් කිරීම
–පාලියෙන් පැවති ත්‍රිපිටක බුද්ධ ධර්මය සංස්කෘත භාෂාවට පරිවර්තනය වීම
–විසිරී පැවති ගුරුකුල එක නිකායක් යටතට ගැනීම නිසා මහායාන සමොරදාය බිහි වීම.
–මධ්‍ය ආසියාවේ ධර්ම ප්‍රචාරය සඳහා ධර්ම දූත පිරිස් යෙදවීම
