බුද්ධකාලින භාරතීය සමාජ පසුබිම.
ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ භාරතයේ පහළ වූයේ ක්‍රිස්තු පූර්ව හයවැනි සියවසේ දී යැයි සාමාන්‍යෙයන් පිළගනු ලැබේ. උන්වහන්සේ පහළ වූයේ අතිශයින් සංකීර්ණ වූ සමාජ පරිසරයක් තුළය. එකළ භාරතීය සමාජ සංවිධානයෙහි ආධිපත්‍ය හිමිකරගෙන සිටියේ බ්‍රාහ්මණයන් විසිනි. වේදය ඔවුන්ගේ මූලික ආගමික අදහස් ඇතුළත් සාහිත්‍ය වූ අතර සමාජය සංවිධානය කරන ලද්දේ ද මෙහෙයවන ලද්දේ ද එහි එන ඉගැන්වීම්වලට අනුකූලවන පරිදිය. සමාජයේ ප්‍රභවය, සමාජ සංවිධානය තුල ඒ ඒ සමාජ කොටස් වලට හිමි තැන, අයිතිවාසිකම් හා යුතුකම් පිළිබඳ විෂමතා, කාන්තාව සතු වගකීම් හා ඇයට සමාජ සංවිධානය තුල හිමි තැන ආදිය විග්‍රහ කරන ලද්දේ වේදය ගුරු කොට ගත් බ්‍රාහ්මණ සමාජය විසිනි.
සමාජ ප්‍රභවය.
බ්‍රාහ්මණ මතය අනුව සියල්ලට අධිපති යැයි සලකන ලද්දේ මහා බ්‍රහ්මයා ය. වේදය පහළ වූයේ ද මහා බ්‍රහ්මයාගෙන් යැයි සලකන ලදි. ගුරු ශිෂ්‍ය පරපුරෙන් පරපුරට බ්‍රාහ්මණයන් විසින් වේදය පවත්වාගෙන එන ලදි. ඒ අනුව සමාජ ප්‍රභවය පිළබඳ කරුණු දක්වන ලද්දේ ද, වේදය අනුවයි. කාව්‍ය නාටකා දී සියලු කලාවන් සාරධර්ම ශාස්ත්‍රයන් ද ඇතුලු උසස් හැම දෙයකම උපත දෙවියන් බ්‍රහ්මයන් විසින් ම සිදුවී යැයි සැළකීම පුරාණතම භාරතීය ජනයාගේ සම්ප්‍රදාය විය. ඒ අනුවම සමාජය ද මහා බ්‍රහ්මයාගෙන් ම උපන්නේයයි සළකන ලදි. කලින් කල පහළ වූ වේද ග්‍රන්ථ සමූහය අතර වඩාත්ම පැරණි කෘතිය වන්නේ සෘග් වේදයයි. සමාජය මහා බ්‍රහ්මයා විසින් මවන ලද ආකාරය සෘග් වේදයේ 10 වැනි මණ්ඩලයේ සඳහන් වෙයි.
බ්‍රාහ්මණ්‍යොස්‍ය මුඛමාසීද්-බාහු රාජ්‍යන්‍ය: කෘත:
ඌරු තදස්‍ය යද් වෛශ්‍ය-පද්භ්‍යාං ශුද්‍රෝ අජායත
මහා බ්‍රහ්මයාගේ මුඛයෙන් බමුණෝ උපන්හ. බාහුවෙන් ක්ෂත්‍රියයෝ පහළ වූහ. කළවයෙන් වෛශ්‍යෙයෝ උපන්හ. දෙපතුළින් ශුද්‍රෙයෝ පහළ වූහ. මූලික ආගමික සත්‍යයක ස්වරූපයෙන් බමුණන් විසින් වේදයම ගුරු කොට ගෙන සදාජ ප්‍රභවය පිළිබඳව ඉදිරිපත් කරන ලද මෙම මතය ගැන කිසිවෙකුටත් ප්‍රශ්න කල හැකි නොවීය. මහා බ්‍රහ්මයාගේ වාක්‍ය , ප්‍රකාශනය සමස්ත සමාජය විසින් අවිවාදයෙන් පිළිගත යුතු වූයේය. මහා බ්‍රහ්ම තෙමේ සියලු බල දරන්නේය. සර්ව බලධාරීය. සියල්ලට අධිපතිය. දිව්‍යමයය. සියල්ල දන්නා බැවින් සර්වඥ යැයි පෙන්වා දෙන ලදි. ප්‍රධාන කුල සතරනට අයත් වන පරිදි සමස්ත සමාජය ම ඔහු විසින් මවන ලදැයි ඇදහූ බව පෙනේ. සමාජය ප්‍රභවය වූයේ ඉතිහාසය තුළ ඇති වූ විවිධාකාර ඓතිහාසික හේතු ඵල ක්‍රියාවලියක ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ය. එසේ නැතිනම් පරිණාම ක්‍රියාවලියක ප්‍රතිඵල අනුව යැයි යන අදහසට හෝ වෙනත් විද්‍යාත්මක හෝ ශාස්ත්‍රීය අදහසකට මේ නිසා ඉඩක් නැති විය.
සමාජ විෂමතා.
බ්‍රාහ්මණ ඉගැන්වීම් අනුව සංවිධානය කරන ලද බුද්ධකාලීන සමාජය විවිධාකාර විෂමතාවන්ගෙන් ගහණ විය. කුලභේදය පදනම් කරගෙන මූලික වශයෙන්ම එම විෂමතාවන් ඇති වූ බව පෙනෙයි. සමාජ ප්‍රභවය පිළිබඳ මුලින් දක්වන ලද බ්‍රාහ්මණ මතය අනුව ප්‍රධාන කුල සතරෙකි. බ්‍රාහ්මණ, ක්ෂත්‍රීය, වෛශ්‍ය, ශුද්‍ර යනුවෙනි. මෙම කුල ක්‍රමය චතුර්වර්ණ යනුවෙන්ද හැඳින් වේ. වර්ණ යන පදයෙන් මුල් කාලයේදී හඳුන්වනු ලැබුවේ මිනිසාගේ පැහැයයි. ක්‍රිස්තු පූර්ව 1522 දී පමණ මධ්‍ය ආසියාවේ සිට ඉන්දියාවට සංක්‍රමණය වූ මිනිසුන් එනම් මුල්ම ආර්යයන් පැහැපත් සමකින් යුත් කොටසක් බව සැලකිය හැකිය. එවකට ඉන්දියාවේ වූ මුල් පදිංචි කාරයෝ කලු පැහැයෙන් යුත් සමක් ඇත්තෝ වූහ. භාරතීය ශිෂ්ඨාචාරයේ ආදිතම යුගය සේ සැලකෙන්නේ මධ්‍යාසියාවෙන් පැමිණි ආර්යයන් එහි මුල්ම ජනාවාස පිහිටවූ අවධියයි. ඔවුන් විසින් තමන්ට හමු වූ කාලවර්ණ සිරුරු ඇති එම මුල් පදිංචි කාරයන් පහත් කොට සේ සලකා තිබේ. මේ අනුව මුල දී වර්ණ භේදයෙන් ජාති භේදයක් පිළිබිඹු විය. ආර්යයන් උසස්ය, අනාර්යයන් පහත් ය, යන මත මුල් කාලයේම ඇති වූ අතර ක්‍රමයෙන් එය වෙනස් වූ බවද පෙනෙයි. මුල දී වර්ණය අනුව ආර්ය අනාර්ය භේදය සලකා තිබේ. එහෙත් ආර්ය සභ්‍යත්වය භාරතය තුල සංවිධානාත්මකව පිහිටු වීමේදී වර්ණ භේදය වෙනත් මුහුණුවරක් ගත්තේය. එහිලා මුල් වූයේ ආර්ථික කටයුතු අනුව සමාජ සංවිධානය වීමයි. ඒ අනුව කුල භේදය ඇති විය. කුලය අනුව මිනිසාගේ උසස් බව හෝ පහත් බව තීරණය විය. කුලය උපතින්ම හිමිවන්නකි. උසස් යැයි සම්මත කුලවල උපන් මිනිස්සු සමාජයේ වැඩි වරප්‍රසාද හිමිකර ගත්තෝය. පහත් යැයි සම්මත වූ කුලවල ජනයාට ඇතැම් විට මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් පවා අහිමි විය. සමාජයේ උසස්ම ස්ථානය හිමි වූයේ බ්‍රාහ්මණ කුලයටයි. ඔවුහු වරප්‍රසාද ලත් පරම පූජනීය පුද්ගලයෝ වූහ. සමාජ නියමුවන් ලෙස පෙනී සිටියේද ඔවුන්මය. පූජකයෙකු වීමට වෙනත් කවර කුලයක අයකුට හෝ අවසරයක් නොවීය. එම වරප්‍රසාදය මුලුමනින්ම බමුණන් සතු වූ අතර සෙසු කුලවල ජනයා තමනට අවනත කර ගැන්මට ඔවුන් විසින් එය අවස්ථාවක් කරගන්නා ලදි. සර්ව බලධාරී වූ සියල්ලට අධිපති වූ මහා බ්‍රහ්මයාගේ නියෝජනයන් ලෙස ඔවූහු ක්‍රියා කළෝය. සදාජයේි ජීවත් වූ උගත් පිරිස වූයේද බමුණන්ය. ඔවූහු රාජ්‍ය අනුශාසකයෝ ද වූහ. සමාජ අනුශාසකයෝද වූහ. බොහෝ විට ගුරුවරුද වූහ. සෘග්, යජුර්, සාමන්, අථර්වන් යන වේද තුන පිළිබඳ දැනුම බමුණන් සතු විය. මෙම ත්‍රිවේදයෙහි විශාරද බමුණා “වේදගු” නමින් හඳුන්වා තිබේ. මෙසේ එකල භාරතීය සමාජයෙහි උසස්ම ස්ථානය හිමිකර ගෙන සිටි බ්‍රාහ්මණ වංශිකයෝ දේව වාක්‍ය නම් වූ වේදය ගුරු කොටගෙන මුලු මහත් සමාජයට සංවිධානය කළෝය. සමාජයේ ඉහලම තලයේ රැඳුනු ඔවුහු සෙසු කුලවලට හිමි තත්ත්වයද තීරණය කොට විග්‍රහ කළෝය. ඒ අනුව උසස්ම හිමිකම් හා වරප්‍රසාද බමුණන් වෙතම පවරා ගන්නා ලදි. මනුස්මෘතියෙහි දැක්වෙන පරිදි ඉගෙනීම, ඉගැන්වීම යාග කිරීම හා කරවීම, දන් පිළිගැන්වීම ආදි කටයුතු පිළිබඳ අයිතිය බමුණන් සතු වූයේය. ඉගෙනීම යන්නෙන් මූලිකවම උතම් ආගමික සාහිත්‍ය වූ වේදය ඉගෙනීම අදහස් වෙයි. එසේම බමුණන්ගේ අනුශාසකත්වය හා සංවිධානයද මෙහෙයවීමද ඇතිව හාග හෝම පැවැත්වින. අශ්ව මේධ, පුරුෂ මේධ, වාජජේය. නීරග්ගල ආදී නම් වලින් එම යාග හෝම හඳුන්වා තිබේ. ශාන්තිකර්ම විශේෂයක් වූද , දෙවියන්ට පූජා වයෙන පවත්වන ලද්දා වූද, මෙම යාග හෝම සඳහා සිය ගණන් තිරිසන් සතුන්ද ඇතැම් විට මිනිසුන්ද මරා බිලිදුන් බව සඳහන් වෙයි. බමුණන්ට දන් දීම ශුද්‍රයන් හැර වෙනත් කුලවල ජනයාගේ පරම යුතුකමක් ලෙස සලකන ලදිත සිය ගණන් බමුණන් එක්කොට රජවරුන් වෙනත් ධනවත් ජන ප්‍රධානීන් වැනි අය විසින් මහ ධන් පවත්වන ලද බව බෞද්ධ සාහිත්‍යෙය්ද සඳහන්ය. බමුණු කුලයට අයත් වූවෝ සිය උසස් කුලවත්කම ගැන බෙහෙවින්ම ආඩම්බර වූහ. අස්සලා යන නම් උගත් බමුණෙකු සිය කුලයේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය හෙවත් වර්ණ ශුද්ධිය පිළිබඳව බුදුරජාණන්වහන්සේ ඉදිරියේ කළ ප්‍රකාශයක් අස්සලා යන සූත්‍රයේ සඳහන් වෙයි.
(දහම් පාසල් අවසාන බුද්ධ චරිතය පොතින් උපුටා ගැනුනකි.)
