උක්ත අඛ්‍යාත රිති.
උක්ත අඛ්‍යාත රිති
(1) උක්තය ඒක වචන වන විට අඛ්‍යාතය ඒක වචන වේ.උක්තය බහුවචන වනවිට අඛ්‍යාතය බහු වචන වේ.
උදා- ගේ කුරුල්ලා නිවෙස් අත්හැර නොයයි.
ගේ කුරුල්ලෝ නිවෙස් අත්හැර නොයති.
(2) ප්‍රථම පුරුෂ උක්තය සමග ප්‍රථම පුරුෂ අඛ්‍යාතයද, මධ්‍යම පුරුෂ උක්තය සමග මධ්‍යම පුරුෂ අඛ්‍යාතයද, උත්තම පුරුෂ අඛ්‍යාතය සමග උත්තම පුරුෂ අඛ්‍යාතයද යෙදේ.
උදා- ප්‍රථම පුරුෂ = ළමයා විභාගය ලියයි. /ළමයා විභාගය ලියති.
මධ්‍යම පුරුෂ = ඔබ විභාගය ලිව්වෙහි. / ඔබ විභාගය ලිව්වෙහු.
උත්තම පුරුෂ =මම විභාගය ලියන්නෙමි. / අපි විභාගය ලියන්නෙමු.
(3) අන්තර් වාක්‍ය යේ කාර්තෘ අනුක්ත වන අතර ක්‍රියාව ප්‍රථම පුරුෂ බහුවචනයම ගනි. එහි ප්‍රධාන වාක්‍ය ඒක වචන බහුවචනයට අනුව උක්තව තැබේ.
උදා- මෙවර තරගයේදි ක්‍රිඩකයන් ජය ගනිතියි අපි සිතුවෙමි.
ශිෂ්‍යයන් විභාගයට පාඩම් කරතියි මව්පියෝ ගෙදර වැඩක්වත් නොකියති.
(4) ඇත /නැත /තිබේ යන වචන වලින් වාක්‍ය අවසන් වු විට ඊට පෙර නාම පදයක් නම් එය උක්තව තබන අතර ඒ වචන වලට පෙර නාම පදයක් හැර වෙනත් පදයක් ඇත්නම් ඒ වාක්‍ය යේ නාම පද අනුක්ත වේ.
උදා - අපේ පන්තියේ දක්ෂ ළමයි ඇත.
අපේ පන්තියේ දක්ෂ ළමයින් සිටිනු ඇත.
(5) අවිනිශ්චිතාර්ථයේ වී නිපාතයෙන් වාක්‍යය අවසන් වුවහොත් ඒ හා යෙදෙන නාම පදය අනුක්ත වේ. අවසාන ක්‍රියාව පුරුෂ භේදයක් වචන භේදයක් නොසලකා වී නිපාතයෙන් අන්ත වේ.
උදා - ඔබ එනතුරු ඔවුන් බලා සිටිවී.
(6) උක්ත විමට සුදුසු වචන කිහිපයක් ඇති වාක්‍යක හෝ නිපාතය ඇතොත් ක්‍රියාව යෙදෙන්නේ අඛ්‍යාතයට ආසන්නම නාම පදයට අනුවයි.
උදා -ළමයි හෝ ගුරුවරු හෝ මම එනතුරු බලා සිටිමි.
මම හෝ ළමයි හෝ ගුරුවරු එනතුරු බලා සිටිති.
(7) කිසියම් වාක්‍යක ප්‍රථම ,මධ්‍යම. උත්තම යන පුරුෂ තුනෙන්ම යුතු නාම පද යෙදුන විට අඛ්‍යාතය උත්තම පුරුෂ බහු වචනයෙන් යෙදේ.ප්‍රථම පුරුෂයෙන් හා මධ්‍යම පුරුෂයෙන් පමණක් යෙදුණ විට පුරුෂ පිළිවෙලට ආසන්නම පුරුෂයට නාම පදයේ බහු වචනයෙන් යෙදේ.
උදා- ඔහුද ඔබද මමද අතිතයේ මිතුරන්ව සිටිමු.
ඔහුද ඔබද අතිතයේ මිතුරන්ව සිටියෙහු.
ඔහුද නිමල්ද කමල්ද අතිතයේ මිතුරන්ව සිටියෝය.
(8) නපුංශක ලිංග උක්තය බහුවචන වුවද අඛ්‍යාතය ඒක වචන වේ. එහෙත් ශබ්ධයකට ප්‍රාණවාචි බහුවචන ප්‍රත්‍ය යොදාගත් විට අඛාතය බහුවචන වේ.
උදා - තාරකා අහසේ සුදිලේ.
තාරකාවෝ අහසේ සුදුලෙති.
(9) අප්‍රාණවාචි ශබ්ධවලට පරව තෙමේ තොමෝ යන ස්ත්‍රි ලිංගික හා පුරුෂ ලිංගික ප්‍රත්‍ය යොදාගත් විට ලිංග භේදයට අනුව හා ඒකවචන බහුවචන රූපවලට අනුව අඛ්‍යාතය යෙදේ.
උදා -සභා තෙමෝ සතුටින් විසිර ගියාය.
සභාව තෙමේ සතුටින් විසිර ගියේය.
සභාතුමෝ සතුටින් විසිර ගියහ.
(10) කිසියම් වාක්‍යක සමුහාර්ථ පද ලෙස යෙදෙන රළ,රංචුව,කැළ, ඝන, මුළු,කැන්,පෙළ යන පද ප්‍රාණවාචි පද සමග යෙදුන විට අඛ්‍යාතය බහුවචන වේ.මෙබදු සමුහාර්ථ පද අප්‍රාණවාචි පද සමග යෙදුන විට අඛ්‍යාතය ඒකවචන වේ.
උදා - කුරුළු රැණ නිළඹරේ පියා සලති.
තුරු පෙළ මග දෙපස වර්ණවත් කරයි.
(11) අය,අයෙක්, සමහරු, සමහරකෙනෙක්,කවුරු,කවරෙක්,ඇතමෙක්,සැමදෙනා යන පදය උක්තය වශයෙන් යෙදෙන කළ අඛ්‍යාතය බහුවචන වේ.
උදා - සමහර අය මෝඩයන් ලෙස හැසිරෙති.
සත්‍ය කවුරු කතා කරත්ද?
(12) අන්තර් වාක්‍ය යේ යෙදෙන යනවා ,බලනවා,ආවා ,බැලුවා වැනි කෘදන්තයක් සමග යෙදෙන නාම පද අනුක්ත වේ.ප්‍රධාන වාක්‍ය යේ කර්තෘ උක්ත වේ.
උදා - ඔවුන් යනවා මම දුටුවෙමි.
ළමයින් නැටුවා හොඳයි.
(13) දෑ, පා , වහන්සේ යන නිත්‍ය බහුවචන පදත් ආණ, අණි, ඕ, හූ ප්‍රත්‍ය සංයෝග කරගත් පදත් ගෞරවාර්ථයෙන් සළකයි.එකම පුද්ගලයෙකු ගෞරවයෙන් හදුන්වා දෙන පද ගෞරවාර්ථ පද ලෙස සැළකේ.එබදු ගෞරවාර්ථ පදයකි උක්ත වු විට අඛ්‍යාතය බහුවචන වේ.
උදා - බුදුන් වහන්සේ දම්සභා මණ්ඩපයට වැඩියහ.වැඩිසේක.
මැණියන්දෑ දරුවන්ට ඔවදන් දෙති.
හිමි පා මුණි සිරිපා වඳිති.
