බිලාවල් රාගය ( පෙරදිග සංගීතය විෂය හදාරණ දරුවන්ගේ ප්‍රෙයා්ජනය සඳහා)
බිලාවල් රාගයේ මූලික විස්තර:-
පෙරදිග සංගීත විෂයය යටතේ හින්දුස්ථානී සංගීතය හදාරණ ඔබට මුලින්ම හදාරන්නට ලැබෙන්නේ බිලාවල් රාගයයි. රාගය ගායනයට හෝ වාදනයට පෙර රාගයේ මූලික සිවරූපය අපි හැදෑරිය යුතුයි. ඒ අනුව රාගයේ විස්තර සහ ඊට ආවේනික සුවිශේෂී ලක්ෂණ අපි මුලින්ම හඳුනාගනිමු.
බිලාවල් රාගයේ මූලික ගායන වාදන අංග:-
මූලික ගායන වාදන අංග යනු රාගය ගායනයට හෝ වාදනයට ප්‍රෙව්ශ වීමට පෙර රාගය පිළිබඳව ප්‍රාෙයා්ගිකව හැදෑරීමට අවශ්‍ය වටපිටාව සකස් කර දෙන අභ්‍යාසයන්ය. ඒ අනුව බිලාවල් රාගයට අදාළ ස්වර වල හැසිරීම් රටා පාදක කර ගනිමින් යොදා ගත හැකි ‘‘මූලික ස්වර අභ්‍යාස‘‘ සහ ‘‘ආලාප ‘‘ ඛණ්ඩ කීහිපයක් පහත සඳහන් වේ.
බිලාවල් රාගය ආශ්‍රිත මූලික තාලානුකූල අභ්‍යාස:-
කිසියම් තාලයකට අනුව ගායනය වාදනය ප්‍රගුණ කිරීම සඳහා මෙම අභ්‍යාස ප්‍රෙයෝජනවත් වේ. ඒ යටතේ පලමුවෙන්ම ‘‘සර්ගම්‘‘ හෙවත් ‘‘ස්වර මාලිකාවක්‘‘ හදාරමු.
බිලාවල් ‘‘සර්ගම්‘‘
මෙහිදී බිලාවල් රාගයේ යෙදෙන ‘‘මූලික ස්වර සංගති‘‘ පමණක් යොදා ගනිමින් ‘‘ස්වර පමණක්‘‘ තාලානුකූලව ගයනු ලැබේ. එහි ස්වර ප්‍රස්ථාරය පහත දැක්වේ.
බිලාවල් ලක්ෂණ ගීතය:-
ඉහත සඳහන් පලමු වන ජායාරූපයේ සිද්ධාන්ත වශයෙන් දක්වා ඇති ‘‘රාග විස්තරය‘‘ තාලානුකූල ගායනයක් ලෙස මෙහිදී භාවිතා කර ඇත. එම සිද්ධාන්ත කටපාඩම් කර ගැනීමට තරමක් අපහසුය. එම නිසා ගීතයක් ලෙස ගායනය කර පහසුවෙන් මතක තබා ගත හැකිය. රාගයේ ලක්ෂණ මෙහි ඇතුළත් නිසා ‘‘ලක්ෂණ ගීත ‘‘ ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ.
කලු පැහැයෙන් ගීතයේ ‘‘නාද මාලාවත්‘‘ නිල් පැහැයෙන් ගීතයේ ‘‘පද මාලාවත්‘‘ නිරූපණය වේ.
බිලාවල් රාගයේ මධ්‍යලය ගීතය:-
ඉහත සඳහන් වූයේ බිලාවල් රාගය පිළිබඳ මූලික අභ්‍යාසයන්ය. ඒවා හොඳින් ප්‍රගුණ කිරීමෙන් අනතුරුව එළඹෙන්නේ මධ්‍යලය ගීත ගායනය/වාදනයයි.
මධ්‍යලය ගීතයක් මූලික වශයෙන් ‘‘ස්ථායි,අන්තරා‘‘ කොටස් දෙකකින් සමන්විත වන අතර 7 ශ්‍රේණියේ සිට 11 ශ්‍රේණිය දරුවන්ට මධ්‍යලය ගීතය ගායනය අතර ‘‘තානාලංකාර‘‘ ගායනය/වාදනය ද ප්‍රගුණ කිරීම වැදගත් වේ. ඒ සඳහා සුදුසු සරළ තාණාලංකාර කිහිපයක් සමග පහත සඳහන් මධ්‍යලය ගීතය හදාරමු.
