13 පාඩම, අභිධර්මය I - චෛතසික (ඉගැන්වීම් උපකාරක කෙටි සටහන්)

  චෛතසික

• චෛතසික යනු සිතෙහි හටගන්නා සිතුවිලි ය.
  
  

• චෛතසික 52 කි.
  
  

• ලෝභය, ප්‍රීතිය, ශ්‍රද්ධාව, මච්ඡරිය (මසුරුකම), හිරි, ඔත්තප්ප, යනු චෛතසික කිහිපයකි.
  
  

• සිතත් සමග එකට යෙදෙන සිතේ ගති යන අර්ථයෙන් මේවාට චෛතසික යන නම යෙදේ.
  
  

• සියලුම චෛතසික වල දක්නට ලැබෙන පොදු ලක්ෂණ 4 කි.

  1. පෙර පසු නොවී සිත සමගම ඉපදීම (ඒකුප්පාද)
  සිතට චෛතසික නැතිවත් චෛතසික වලට සිත නැතිවත් ඉපදිය නොහැක. ඉබැවින් සිත හා එම සිතට අදාල චෛතසික එකම විට උපදී.
   

  2. පෙර පසු නොවී සිත සමගම නැතිවීම (ඒකනිරෝධ)
  සිත පැවතීමට චෛතසිකත්, චෛතසික පැවතීමට සිතත් තිබිය යුතුමය. එබැවින් සිත නැතිවී යන විටදීම එම සිත සමග උපන් චෛතසිකද එකම විට නැතිවී යයි.

  සටහන:-

  සිත නැතිව චෛතසික වලට පැවතිය නොහැකිය. චෛතසික නැතිව සිතට පැවතිය නොහැකිය. මෙම සම්බන්ධය බුදුරදුන් විසින් උදාහරණයකින් පැහැදිලි කළ සේක. චිත්ත හා චෛතසික එකිනෙකට හේත්තු කර නොපෙරලෙන සේ තබන ලද බට කලප් (බට මිටි) දෙකකට උපමා කොට ඇත. බට මිටි දෙක නොපෙරලී පැවතීමට එම බට මිටි දෙකම අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් උපකාර කරගනී. එක් බට මිටියක් නොමැතිව අනෙක් බට මිටිය තිබිය නොහැක. චිත්ත හා චෛතසික අතර සම්බන්ධය ද මෙසේමය.
   

  3. සිත ලබාගන්නා අරමුණම ගැනීම (ඒකාලම්භන)
  සිතට කළ හැක්කේ ඇස, කණ ආදී ඉන්ද්‍රියකට රූප, ශබ්ද ආදී අරමුණක් ලැබුණු බව දැනගැනීම පමණි. එම අරමුණේ ප්‍රිය අප්‍රිය ස්වභාවය තීරණය කොට අරමුණ කෙරෙහි සිතෙහි ඇලීම ගැටීම සිදු කරනුයේ චෛතසික විසිනි. එහිදී සිතට රූපය අරමුණු වන විට එම සිතට අදාළ චෛතසිකද එම රූපයම අරමුණු කරයි.
   

  4. සිත උපදින වස්තුවෙහිම ඉපදීම (ඒකවත්තුක)
  ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, මනස යන සිත උපදින තැන් 6 ට වස්තු යන නම යෙදේ. එම වස්තු 6 අතරින් සිත උපදින වස්තුවේම එම සිතට අදාල චෛතසික ද උපදී.
  
  

• එක් සිතක් සමග චෛතසික 52 ම එකවර උපදින්නේ නැත. ඒ ඒ සිත සමග උපදින චෛතසික මොනවාද යන්න ඉදිරි පාඩම් වලදී විස්තර කෙරේ.
  
  

• චෛතසික 52 ඒවායේ ස්වභාවය අනුව රාශි 3 කටත්, ඒ එක් එක් රාශියක් තවත් අනු කොටස් වලටත් බෙදී යන ආකාරය පහත සටහනේ දැක්වේ.

  
  

  අභ්‍යාසය:-

  1. පෙළ පොතේ ක්‍රියාකාරකම් සියල්ල කරවන්න.