අවිහිංසාවාදි ව්‍යාපාරය.
මහත්මා ගාන්ධිතුමා ජාතික ව්‍යාපාරය හරහා ඉන්දියානුවන්ගේ නිදහස උදෙසා මහත් වූ කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. එහි ප්‍රදානියා ලෙස ඔහු මත මහත් වූ වගකීම් සමුදායක් විය. තමා නිදහස් සටනට සෘජුව සම්බන්ධ වූවා සේම ජාති හිතෛසි ජනතාවද ඒ සදහා යොමු කරවා ගැනීම එතුමා අතින් ඉටු වූ සුවිශේෂි කර්තව්‍යකි. 1947 වන තෙක්ම එතුමා ජනතාව සමග නිදහස් වයාපාරයේ පෙරමුණ ගත්තේය. නමුත් ඔහු කිසිවිටකත් හිංසනයෙන් යුතු ක්‍රියා පටිපාටියක් අනුගමනය නොකළේය. සැම විටම සාමකාමී උද්ඝෝෂණ ව්‍යාපාරවල නියැලෙමින් තම අයිතීන් දිණා ගැනීමට උත්සුක විය. මේ නිසා එතුමා අවිහිංසාවාදයේ පියා ලෙස ජනතාව අතර ප්‍රසිද්ධියට පත් වීමට වැඩි කලක් ගත නොවිණි.
ඉංග්‍රීසින්ගෙන් තම රට නිදහස් කර ගැනීමේ අරගලවලට සෘජුව සම්බන්ධ වූ මහත්මා ගාන්ධි උපවාස සත්‍ය ග‍්‍රහ ආදිය සංවිධානය කරමින් ඉංග්‍රීසින්ව අපහසුතාවයට පත්කළේය. නමුත් දඩු මුගුරු ආදිය ගෙන විප්ලව කිරීම එතුමාගේ න්‍යාය පත්‍රයට අදාළ නොවීය. පළමුවැනි ලෝක යුද්ධය අවසානයේදී බ්‍රිතාන්‍යය ඉදිරිපත් කළ යෝජනාවකට විරුද්ධව මහත්මා ගාන්ධි විසින් සත්‍යග්‍රහයක් සංවිධානය කළේය. එය නීති විරෝධි බව ප‍්‍රකාශයට පත් කෙරුණු ද 1919 අප්‍රේල් 13 වැනිදා අම්රිට්සර්හි ජලියන්වලා බාග් චතුරස‍්‍රයට ඉංග්‍රීසින්ගේ තහනම නොතකා විසි දහසක් දෙනා රැස්වූහ. ඉන් කිපුණු ඉංග්‍රීසි හමුදාව රැස් වූ ජනතාවට වෙඩි තබන්නට වූහ. එහිදි අහිංසක ජනතාව සිය ගණනක් මරුමුවට විය මහත්මා ගාන්ධි මේ ඝාතනයට එරෙහිව අහිංසාවාදී විරෝධතා පෙළපාලි රාශියක් සංවිධානය කලේය. එමෙන්ම බ්‍රිතාන්‍යය නිෂ්පාදන වූ ඇඟළුම් සහ රෙදි පාවිච්චියට නොගන්නා ලෙස ජනතාවගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. සිය රටේ නිෂ්පාදනම මිලදී ගන්නා ලෙසද බලකර සිටියේය.
මෙලෙස ගාන්ධිතුමා ඒ සම්බන්ධව නොයෙක් සත්‍යග්‍රහ ව්‍යාපාර දියත් කළේය. ඒ හේතුවෙන් එතුමාව කිහිපවරක්ම ඉංග්‍රීසින් විසින් සිරභාරයට ගනු ලැබීය. නමුත් එතුමාගේ ක්‍රියා කලාපයේ අඩුවක් නොවිණි. මෙම සත්‍යග‍්‍රහයන් අතරතුරදි ඉංග්‍රීසින් ලුණු බද්දක් පනවා ලුණු නිපදවීම තහනම් කලහ. එමගින් ලුණු නිෂ්පාදනය හා අලෙවිය බ්‍රිතාන්‍යයන්ගේ ඒකාධිකාරයක් බවට පත් විණි. දුප්පතාට මෙන්ම පොහොසතාටද අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍යයක් වුණු ලුණු වලට මෙලෙස බද්දක් පැනවීම අධර්මිෂ්ඨ ක්‍රියාවක් ලෙස සැළකූ මහත්මා ගාන්ධි එයට විරුද්ධව විශේෂ ක්‍රියා මාර්ගයක් ගත්තේය. ඒ අනූව 1930 මාර්තු 12 දා මෙම ලුණු බද්දට එරෙහිව පාද යාත‍්‍රාවක් ඇරඹූ අතර එය දින 25 පුරා පවත්වනු ලැබීය. සබාර්මතී ආශ‍්‍රමයෙන් වෙරළබඩ දන්දි දක්වා සැතපුම් 241 ක් වුණූ මෙම පාගමනට ඉන්දියානුවන් දහස් සංඛ්‍යාත පිරිසක් සහභාගි වූහ. මෙම පාගමන අප්‍රේල් 5 වෙනිදා දන්දි වෙරළට ලගා වූ අතර එහිදි ගාන්ධි විසින් ලුණු අහුරක් අතට ගෙන බ්‍රිතාන්‍යයන්ගේ නීතිය කඩා දැමීය. මේ නිසා ගාන්ධි අත්තඩංගුවට පත් විය. නමුත් ඔවුන්ගේ අමානුසික නීති දෙදරවාලීමට මෙම පාගමන ප්‍රබල පිටුවහලක් විය.
මේ අයුරින් නොයෙක් අවස්ථාවලදී මහත්මා ගාන්ධි අධිරාජ්‍යවාදී පාලකයන්ගේ නීතිරීති කඩ කළේය. කොතරම් නීති විරෝධි වුවද ඔහුගේ ව්‍යාපාරයන් සාමකාමි මෙන්ම සිත් ගන්නා සළු ද විය. ඉන්දියාවේ සම්පත් හා නිෂ්පාදනයන්ගේ ප්‍රතිලාභ ලබමින් බ්‍රිතාන්‍යන් සැපවත් ජීවිත ගත කළ අතර එය ඉන්දියානුවන්ට දැරිය නොහැකි විය. ආර්ථික අපහසුතාවයන් නිසා ලක්‍ෂ සංඛ්‍යාත ඉන්දියානුවන් කුසගින්නේ මිය ගියේය. මෙම තත්වය ක්‍රමානුකූලව වර්ධනය වෙමින් පැවති අතර ඉන්දියානුවන්ට නොයෙක් අකටයුතුකම් කිරීමටද බිතාන්‍යයන් පෙළඹුණේය. මේ අතර ඉන්දියානුවන් කිසිදු හේතුවක්‌ නොමැතිව සැකපිට අත්අඩංගුවට ගැනීම සඳහා පනතක්‌ සම්මත කිරීමටද ඔවුන් කටයුතු කළහ. එයින් තත්වය තවත් උග්‍ර විය.
බ්‍රිතාන්‍යයන්ගේ මෙම ක්‍රියා කලාපයට එරෙහිව ගාන්ධි සත්‍යග්‍රහ සහ හර්තාල් ව්‍යාපාරයක්‌ ආරම්භ කළේය. බ්‍රිතානය ජෙනරාල් රෙජිනල්ඩ් බී. එච්. ඩයර් විසින් රැස්‌ව සිටි පිරිසට වෙඩි තබන ලෙස ඉන්දියානු හමුදාවට නියෝග කළේය. මෙහිදී පුද්ගලයින් 379 දෙනකු ජීවිතක්‌ෂයට පත්වූ අතර දහස් ගණනක් තුවාල ලැබූහ. ගාන්ධිතුමත් අත්අඩංගුවට පත් වූ අතර, එතුමාට වසර හයක සිර දඬුවමක්‌ නියම කරනු ලැබිණ.
ගාන්ධිතුමාගේ අවිහිංසාවාදයේ තරම දැනගැනීම සදහා පහත ප්‍රකාශය ඉතා වැදගත් වේ. ගාන්ධිතුමා හැම අවස්ථාවකදීම අවිහිංසාවාදය හා සත්‍යඅගය කොට සැලකීය. ඔහු චාම් සරල දිවිපෙවෙතක් ගත කළ අයෙක් විය. ඔහු විසින්ම ගොඩ නගාගත් ආශ්‍රමයේ වූයේ ඔහුට අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය පමණකි. තම ඇඳුම් පැළඳුම් තමා විසින්ම සකස්කරගත් ඒවා විය. හෙතෙම, අතින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද චර්කයකින් වියා ගන්නාද ලද නූල් වලින් මැසූ සාම්ප්‍රදායික ඉන්දියානු ජෝතිය හා සලුව භාවිතා කළේය. ඔහු සරල එළවළු ආහාරයට ගන්නා ලදී. එමෙන්ම ඔහු නිරාහාරව උපවාසයේ යෙදී සිටි කාලයද අති මහත්ය. සමහර දාට මසකටත් වඩා ඔහු එසේ සිටියේ තම ආත්ම පාරිශුද්ධත්වය හා විරෝධය පල කිරීම පිණිසම වේ.
කිහිප වතාවක්ම සිර දඩුවම් විදීමට සිදු වුවද ගාන්ධිතුමා සත්‍යග්‍රහ හා අරගල දිගටම කරගෙන ගියේය. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ වශයෙන් 1947 අගෝස්‌තු 15 වැනි දින ඉන්දියාවේ නිදහස් සිහිනය යථාර්ථයක්‌ බවට පත්විය. ගාන්ධි කොමියුනිස්ට්වාදය නොපිළිගත් අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය දේශපාලන උපාය මාර්ගයක් ලෙස දුටුවේ නැත. සත්‍යග්‍රහ ව්‍යාපාර නිදහස ලැබීම තෙක්ම ක්‍රියාත්මක කිරීම ඔහුගේ අරමුන විය. වරප්‍රසාද නොලත් අය ගැන කතා කළේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව අවධානය යොමු කරමිනි. මේ අනූව එම නිදහස දක්වා වූ ගමන් මාර්ගය සාර්ථක කර ගැනීම සදහා සෑම ප්‍රයත්නයක් තුළම වූයේ මහත්මා ගාන්ධිතුමාගේ අවිහිංසාවාදි සංකල්පය බව නිතැතින්ම පැහැදිලි වේ.
